Ո­ԳՈՒ ԼԵ­ԳԵՆ­ԴԸ

 Ճա­կա­տագ­րի՞ն ա­սեմ, թե՞ նա­խախ­նա­մու­թյա­նը՝ այլ ճա­նա­պար­հով (պայ­քա­րի ու մա­քա­ռում­նե­րի ճա­նա­պար­հով) ըն­թա­նա­լու շնորհ ա­րեց... Կան­խո­րոշ­ված էր՝ 50-60¬ա­կան­նե­րի սե­րուն­դը պի­տի տեր կանգ­ներ երկ­րին, պի­տի հետ բե­րեր պա­պե­րի կորց­րա­ծը, պի­տի շտ­կեր հա­յի մեջ­քը, նրան հպարտ ու հաղ­թա­կան ապ­րե­լու պա­տի­վը վե­րա­պա­հեր։ Ողջ եր­կի­րը երկ­րա­պահ դար­ձավ, իսկ սե­րուն­դը՝ ա­ռա­ջա­մար­տիկ։ Դպ­րո­ցա­կան ըն­կե­րու­թյու­նը մար­տա­կան ըն­կե­րու­թյան վե­րած­վեց, գա­ղա­փա­րի ջա­հա­կիր­նե­րը հա­մախ­մբ­վե­ցին Ե­ռա­գույ­նի ներ­քո, իսկ Երկ­րա­պահ¬Եր­կի­րը թի­կունք դար­ձավ նրանց։ Հա­զա­րա­վոր­նե­րի շար­քե­րից զատ­վե­ցին գերն­վի­րյալ­նե­րը, հի­րա­վի այդ նվի­րյալ­նե­րի շար­քում իր տեղն ու դերն ու­նե­ցավ ՙԱ­զա­տագ­րա­կան բա­նա­կի՚ Ար­ցա­խյան ճա­կա­տի հրա­մա­նա­տար Վլա­դի­միր Ա­լյո­շա­յի Բա­լա­յա­նը։

ԼՂՀ ՙՄար­տա­կան խաչ՚ ա­ռա­ջին աս­տի­ճա­նի շքան­շա­նա­կիր ու այ­սօր ար­դեն նաև Ար­ցա­խի հե­րոս (ՙՈս­կե ար­ծիվ՚ շքան­շա­նի աս­պետ) ա­զա­տա­մար­տիկն Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մի այն ա­ռանց­քա­յին դեմ­քե­րից էր, ում ան­վան շուրջ հյուս­ված լե­գեն­դը բեր­նե­բե­րան էր անց­նում դեռևս պա­տե­րազ­մա­կան թո­հու­բո­հի մեջ։

Վլա­դի­միր Բա­լա­յա­նը ծն­վել է 1958թ. փետր­վա­րի 14-ին, Մար­տա­կեր­տի շր­ջա­նի Մոխ­րա­թաղ գյու­ղում։ 1983թ. ա­վար­տել է Ստե­փա­նա­կեր­տի գյու­ղատն­տե­սա­կան տեխ­նի­կու­մը։ Մինչ այդ՝ 1976-1978թթ. ծա­ռա­յել է ԽՍՀՄ ԶՈՒ¬ում, 1988¬1990¬ին մաս­նակ­ցել է Մար­տա­կեր­տի շր­ջա­նի ինք­նա­պաշտ­պա­նա­կան մար­տե­րին։ 1990թ. Լեո­նիդ Ազ­գալ­դյա­նի հետ ստեղ­ծել է կա­մա­վո­րա­կան զո­րա­խումբ։ Մաս­նակ­ցել է ԼՂՀ Շա­հու­մյա­նի (Բուզ­լուխ, Մա­նա­շիդ, Էր­քե?, Կա­րա­չի­նար), Մար­տա­կեր­տի (Մա­րա­ղա, Կի­չան, Ի­մե­րեթ Քե­րե­վենդ, Բաշ Գյու­նե­փա­յա, Մա­նիք­լու), Հադ­րու­թի (Տող, Ծամ­ձոր) շր­ջան­նե­րի ինք­նա­պաշտ­պա­նա­կան և ա­զա­տագ­րա­կան մար­տե­րին։ Հետ­մա­հու պարգևատր­վել է ՙՄար­տա­կան խաչ՚ 1-ին աս­տի­ճա­նի շքան­շա­նով։ Վ. Բա­լա­յա­նի ա­նու­նով է կոչ­վել Մար­տա­կեր­տի թիվ 1 միջ­նա­կարգ դպ­րո­ցը։ Ա­զա­տա­մար­տիկ հրա­մա­նա­տա­րը հանգ­չում է Մար­տա­կեր­տի շր­ջա­նի Ա­ղա­բե­կա­լինջ գյու­ղում։ Այս է հա­մա­ռոտ կեն­սագ­րա­կա­նը Վլա­դի­միր ?ա­լա­յա­նի։ Սա­կայն տա­րո­ղու­նակ, բո­վան­դա­կա­լից ու սխ­րանք­նե­րով լի է նրա կյան­քի ու­ղին։ Նրա ար­մատ­նե­րը սե­րում են ար­ցա­խյան հա­մեստ ու ա­վան­դա­պաշտ ըն­տա­նի­քից։ Հայ­րը՝ Ա­լյո­շա Բա­լա­յա­նը, շր­ջա­նում ա­նուն հա­նած մտա­վո­րա­կան էր, շուրջ 12 տա­րի Մար­տա­կեր­տի շր­ջա­նա­յին թեր­թի խմ­բա­գիրն էր։ Մայ­րը՝ տի­կին Դա­րի­կոն, Ար­ցա­խյան շարժ­ման ա­ռա­ջին իսկ օ­րե­րից ակ­տի­վիստ­նե­րի շար­քում էր, նս­տա­ցույ­ցի կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րից։ Հե­տո, երբ սկ­սե­ցին կազ­մա­վոր­վել ա­ռա­ջին ջո­կատ­նե­րը, նա տղա­նե­րին թև ու թի­կունք էր։ Վլա­դի­միր Բա­լա­յա­նի այ­րին՝ Մա­րիե­տան, դա­ռը կս­կի­ծով է տր­վում հու­շե­րին. ՙՄեր միակ հույ­սը մեր ուժն է՚,¬ ա­սում էր Վլա­դի­մի­րը։ Պայ­քա­րի ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րին թուր­քերն աս­տի­ճա­նա­բար գրա­վում էին հայ­կա­կան գյու­ղե­րը, գե­րե­վա­րում ե­րի­տա­սարդ­նե­րին, թա­լա­նում գյու­ղերն ու ա­րո­տա­վայ­րե­րը։ Նա սկ­սեց զենք ձեռք բե­րել, ու տղա­նե­րի հետ դիր­քեր դրե­ցին։ Ա­ռա­ջին զեն­քը կա­րա­բինն էր։ ՙՆի­վան՚ ծա­խեց ու զենք ա­ռավ։ Փամ­փուշտ­ներն առ­նում էին 4-5 ռուբ­լով։ Այս­պես ջո­կատ ստեղ­ծեց, ո­րը սկզ­բում յոթ հո­գուց էր կազմ­ված։ Փոք­րա­թիվ ջո­կա­տով գնում էին մար­տի ու հաղ­թա­նա­կած վե­րա­դառ­նում։ Երբ տագ­նա­պի ա­հա­զանգ էր հն­չում, երբ ինչ¬որ տեղ դրու­թյու­նը ծան­րա­նում էր, ան­մի­ջա­պես Վլա­դի­մի­րի ջո­կա­տին օգ­նու­թյան էին կան­չում։ Այն աս­տի­ճա­նա­բար հա­մալր­վում էր։ ՙՍկզ­բում, քա­նի դեռ զո­րա­մաս չկար, տղա­նե­րը հա­վաք­վում էին մեր տանն ու ճա­նա­պարհ­վում մար­տե­րի,- վեր­հի­շում է Մա­րիե­տան։ -Զենքն ու զի­նամ­թերքն էլ տանն էր պահ­վում, չնա­յած վտան­գը մեծ էր։
ՙՎլա­դի­մի­րի տղա­ներն են գա­լիս՚... Այս խոս­քերն Ար­ցա­խում մար­դիկ լսել են ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի ա­ռա­ջին օ­րե­րից։ Լսել ու հա­վա­տա­ցել են, որ ե­թե քա­ջերն են գա­լիս, ա­պա ա­պա­հով­ված է հաղ­թա­նա­կը։ Այդ­պես է ե­ղել պա­շար­ված Թա­լի­շում, շր­ջա­փակ­ված Արծ­վա­շե­նում, ա­վեր­ված Մա­րա­ղա­յում, Շա­հու­մյա­նի ու Հադ­րու­թի բռ­նա­զավթ­ված գյու­ղե­րում։ Մար­դիկ գի­տեին, որ Վլա­դի­մի­րը հաղ­թա­նակ է։ Ար­մեն Դա­նիե­լյա­նի ՙԲե­կո­րը ինչ­պի­սին որ կար՚ գր­քում կար­դում ենք. ՙԱ­շո­տը (Ղու­լյան) շատ էր սի­րում Վլա­դի­միր Բա­լա­յա­նին, ե­րա­զում էր նրա հետ միա­սին ստեղ­ծել մի փոք­րիկ դի­վեր­սիոն խումբ՝ Մար­տա­կեր­տի կող­մից մտ­նել թշ­նա­մու թի­կունք։ Երբ Վլա­դի­միր ա­նու­նը տա­լիս էր կամ խո­սում նրա մա­սին, դեմ­քը պայ­ծա­ռա­նում էր, աչ­քե­րը փայ­լում էին։ Նրան հա­մա­րում էր իր ա­շա­կեր­տը՝ որ­պես կռ­վի գի­տակ և ու­սու­ցիչ, որ­պես կազ­մա­կեր­պիչ ու հրա­մա­նա­տար։ Ա­սում էր՝ Վլա­դի­միրն ու­րիշ է, նրա նման երկ­րոր­դը չկա։ Նույ­նիսկ այն ժա­մա­նակ, երբ վաշ­տը բա­վա­կա­նին մե­ծա­ցավ, և զին­վոր­նե­րի թի­վը 500-ին մոտ էր, Ա­շո­տը շա­րու­նակ խո­սում էր դի­վեր­սիոն խումբ ստեղ­ծե­լու ծրագ­րի մա­սին։ Ա­շո­տը հիա­ցած էր ե­րի­տա­սարդ, ի­մաստ­նա­ցած ա­զա­տա­մար­տի­կով։ Նա, որ հա­վա­սա­րա­պես տի­րա­պե­տում էր և՜ խոս­քին, և՜ զեն­քին, սիր­վեց տղա­նե­րի կող­մից՚։

ՙՋրա­բերդ՚ թեր­թի խմ­բա­գիր, լու­սա­հո­գի Սլա­վա Մո­սուն­ցի վկա­յու­թյամբ, երբ Վլա­դի­մի­րը մի քա­նի օ­րով մեկ­նում էր Երևան, ա­մե­նուր մար­դիկ ան­հան­գս­տա­նում էին, զան­գում խմ­բագ­րու­թյուն. ՙՔա­նի՞ օ­րով է մեկ­նել, ե՞րբ է գա­լու, ու­րիշ մե­կը չկա՞ր, որ այն­տեղ նրա գոր­ծը ա­ներ... Ին­չո՞ւ է մեզ ան­տեր թո­ղել... Եվ այս­պես շա­րու­նակ՚։ Նրա ներ­կա­յու­թյու­նը դիտ­վում էր որ­պես պաշտ­պա­նու­թյան հու­սա­լի ե­րաշ­խիք։ Եվ ժո­ղո­վուրդն այդ­պես մտա­ծե­լու, այդ­պես դա­տե­լու հիմ­քեր ու­ներ։
Ապ­րի­լին էր։ Ա­զե­րի­նե­րը, որ միշտ էլ գե­րա­զան­ցել են տեխ­նի­կա­յի ու հետևա­կի թվա­քա­նա­կով, հան­կար­ծա­կի հար­ձակ­վել էին Թա­լի­շի վրա, գրա­վել գյու­ղա­հա­յաց բար­ձուն­քը։ Օրն ի­րիկ­նա­նում էր, երբ Թա­լի­շի ռա­դիո­կա­յանն օգ­նու­թյուն խնդ­րեց Ա­ղա­բե­կա­լին­ջից, որ­տեղ հրա­մա­նա­տար Վլա­դի­միր Բա­լա­յանն էր։ Իր տղա­նե­րի հետ Վլա­դի­մի­րը շտա­պել է Թա­լիշ։ Տե­ղան­քը նա լավ գի­տեր, ուս­տի ա­րագ կողմ­նո­րոշ­վեց և իս­կույն կա­յաց­րեց վճի­ռը՝ այս գի­շեր մինչև լու­սա­դեմ վե­րագ­րա­վել բար­ձուն­քը։ Թշ­նա­մին պա­հա­կա­կե­տեր է դնե­լու բար­ձուն­քի գյու­ղա­հա­յաց գո­տում, իսկ մենք բար­ձուն­քը գրա­վե­լու ենք թի­կուն­քից, շր­ջան­ցե­լով հա­կա­ռա­կոր­դի պա­հա­կակ­տե­րը. սա էր վճի­ռը, ո­րի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար ամ­բողջ գի­շեր աչք չփա­կե­ցին ՙԱր­ցախ ճա­կա­տի՚ տղա­նե­րը։ Մթու­թյան մեջ քայլ առ քայլ, դան­դաղ ու զգույշ մո­տե­ցան գրավ­ված դիր­քե­րին։ Լույ­սը դեռ չբաց­ված մի այն­պի­սի ուժ­գին հար­ված տե­ղաց, որ թշ­նա­մին չհասց­րեց օգտ­վել բար­ձուն­քի ա­ռա­վե­լու­թյու­նից։ Օր­վա ա­ռա­ջին կե­սին ար­դեն վե­րագ­րավ­ված էր բար­ձուն­քը։ Գյու­ղին այլևս վտանգ չէր սպառ­նում։ Թվում էր՝ հրա­մա­նա­տարն իր գործն ա­նե­լուց հե­տո պի­տի ցտե­սու­թյուն ա­սեր գյու­ղա­ցի­նե­րին, բայց նա ա­մո­թանք տվեց Թա­լի­շի ինք­նա­պաշտ­պա­նա­կան ջո­կա­տի հրա­մա­նա­տար­նե­րին։ ՙԳոր­ծո­ղու­թյուն­ներ ծա­վա­լե­լիս պետք է հաշ­վա­ռել նաև հա­կա­ռա­կոր­դի հնա­րա­վոր հար­ված­նե­րից խու­սա­փե­լու տար­բե­րակ­նե­րը։ Թշ­նա­մին սխալ­ներ է թույլ տա­լու միայն այն դեպ­քում, երբ դուք թե­լադ­րեք ձեր կամ­քը։ Գո­յատևման հույ­սը հենց այն­պես չեն դնում հա­կա­ռա­կոր­դի սխալ­նե­րից օգտ­վե­լու վրա՚,¬ ա­ռանց ձայ­նը բարձ­րաց­նե­լու, ազ­դու ա­սել էր Վլա­դի­մի­րը։ Դրա­նով նա չբա­վա­րար­վեց։ Թա­լիշ­ցի­նե­րին տա­րավ բար­ձունք, իր ձեռ­քով դա­սա­վո­րեց պա­հա­կա­կե­տե­րը։ ՙՏես­նո՞ւմ եք, տղա­ներ,¬ ա­սաց Վլա­դի­մի­րը,¬ հա­կա­ռա­կոր­դը մի գի­շեր­վա մեջ ինչ­պես է հասց­րել խրա­մա­տա­վոր­վել։ Մի գի­շեր­վա մեջ միայն աշ­խա­տա­սե­րը կկա­րո­ղա­նա այս­քան խրա­մատ փո­րել, իսկ մե՞նք, իսկ դո՞ւք... Կեղծ ինք­նա­հան­գս­տա­ցում­նե­րով հող ու ժո­ղո­վուրդ չենք փր­կի՚։
Քա­նի՛¬քա­նի ան­գամ է 34-ա­մյա հրա­մա­նա­տարն իր ջո­կա­տով խու­ճա­պի մատ­նել ա­զե­րի­նե­րին։ Նրա տղա­նե­րը քա­նի՛¬քա­նի գեր­ված գյու­ղե­րի շղ­թա­ներ են ար­ձա­կել։ Նրա մա­սին` որ­պես ՙՀա­յոց Ա­զա­տա­մար­տի մե­րօ­րյա Անդ­րա­նի­կի՚, գո­րո­վան­քով ու հիաց­մուն­քով են խո­սել Բուզ­լուխն ու Մա­նա­շի­դը, էր­քեջն ու Կա­րա­չի­նա­րը, Մա­րա­ղան ու Չայ­լուն, Տողն ու Ծամ­ձո­րը։

Նա թշ­նա­մա­կան կրա­կա­կե­տեր է լռեց­րել Սր­խա­վեն­դում ու Մա­նիք­լուում, Բաշ Գյու­նե­փա­յա­յում ու Աղ­դա­բա­նում։ Նրա վեր­ջին մար­տը հու­նի­սի 9-ին էր՝ Չայ­լուում… Ա­ռա­ջին խրա­մա­տում գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը զար­գա­նում էին սրըն­թաց, փո­փո­խա­կան հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րով։ Տղա­նե­րը կռ­վում էին անձ­նու­րաց։ Օգ­նու­թյան հա­սած Վլա­դի­մի­րի ներ­կա­յու­թյու­նը բա­վա­կան էր ո­գե­կոչ­ման հա­մար։ Օ­ղակ­վե­լու վտան­գը նրա ջան­քե­րով ի չիք դար­ձավ։ Հա­կա­տան­կա­յին նշա­նա­ռու­նե­րը գոր­ծում էին անվ­րեպ։ Նա­հան­ջում էին տան­կե­րը։ Շատ մոտ էր հա­կա­հար­ձակ­ման հրա­մա­նը, երբ ճա­կա­տից մա­հա­ցու վի­րա­վոր­վեց Վլա­դի­մի­րը...
Մար­տա­կան ըն­կեր­նե­րի հու­շա­պա­տում­նե­րում հառ­նում է ի­րա­կան հե­րո­սի ան­զու­գա­կան կեր­պա­րը... ԼՂՀ ԻՈՒ հրա­մա­նա­տար (1991-1992թթ.), պա­հես­տա­զո­րի գե­նե­րալ-մա­յոր Ար­կա­դի Տեր¬Թադևո­սյա­նը (Կո­ման­դոս), ան­թա­քույց հպար­տու­թյամբ ու ընդ­գծ­ված հար­գան­քով է խո­սում Վ. Բա­լա­յա­նի մա­սին. ՙՎլա­դի­մի­րին կա­րե­լի էր վս­տա­հել ա­մե­նա­բարդ մար­տա­կան խն­դիրն ան­գամ, և նա եր­բեք հու­սա­խաբ չէր ա­նի։ Նա բնա­ծին զին­վո­րա­կան էր ա­ռանց կր­թու­թյան, ա­ռանց հա­տուկ պատ­րաս­տու­թյուն անց­նե­լու։ Նա պարզ, մա­քուր, զու­լալ ղա­րա­բաղ­ցի էր, քաջ մար­տիկ։ Մեր բո­լոր հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րը հիմն­վել են հենց նրա նման տղա­նե­րի վրա։ Ես շատ ծանր տա­րա Վլա­դի­մի­րի մահ­վան բո­թը։ Եվ այ­սօր էլ, տա­րի­նե­րի հեռ­վից, սիրտս կսկ­ծում է Վլա­դի­մի­րի ու նրա նման հե­րոս­նե­րի կորս­տյան հա­մար՚։
-Մար­տա­կեր­տի լե­գենդն այդ­պես էլ մնաց Վլա­դի­մի­րը,- ա­սում է Ար­ցա­խի ԻՈՒ ա­ռա­ջին հրա­մա­նա­տար Ար­կա­դի Կա­րա­պե­տյա­նը,- Ես, Աս­կոլ­կան ու Վլա­դի­մի­րը հա­րա­զատ եղ­բոր պես էինք։ Կա­րե­լի է ա­սել, հենց միա­սին էլ սկ­սել ենք ջո­կատ­նե­րի կազ­մա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը։ Ըն­կեր­ներ ենք ու­նե­ցել, ով­քեր ձգ­տել են, որ ջո­կա­տի հրա­մա­նա­տարն ան­պայ­ման ի­րենք լի­նեն, բայց Վլա­դի­մի­րը եր­բեք այդ­պի­սի ձգ­տում չի ու­նե­ցել։ Նա չի ձգ­տել հրա­մա­նա­տար լի­նել, սա­կայն վա­յե­լել է հե­ղի­նա­կու­թյուն, ու նրան միշտ վս­տա­հել են։ Քա­նի՛-քա­նի ան­գամ եմ կա­մե­ցել նրան նշա­նա­կել Մար­տա­կեր­տի պաշտ­պա­նա­կան շր­ջա­նի հրա­մա­նա­տար, բայց նա միշտ հրա­ժար­վել է, իշ­խե­լու ձգ­տում չու­ներ։ Նրա­նը կռ­վելն էր, ու հա­կա­ռա­կոր­դին ծն­կի բե­րե­լը, ինչն ա­նում էր մեծ հա­ջո­ղու­թյամբ։ Ժո­ղո­վուր­դը հա­վա­տում ու վս­տա­հում էր նրան, նրա հետ հույ­սեր կա­պում։ Նա ան­պար­տե­լի համ­բավ էր ձեռք բե­րել մի­միայն իր սխ­րանք­նե­րի շնոր­հիվ։ Ե­թե եր­կու բա­ռով բնու­թագ­րե­լու լի­նեմ Վլա­դի­մի­րին, պի­տի ա­սեմ՝ նա լե­գենդ էր։ Նա ընդ­գծ­ված ան­հա­տա­կա­նու­թյուն էր թե՜ որ­պես մար­տիկ, թե՜ որ­պես հրա­մա­նա­տար։ Նա այն քչե­րի շար­քում էր, ո­րոնք զերծ են թե­րու­թյուն­նե­րից։ Նա վառ ժո­ղովր­դա­կան կեր­պար էր՝ բո­լոր դրա­կան կող­մե­րով հան­դերձ, ում կա­րող ես վս­տա­հել և հա­վա­տա­ցած լի­նել, որ քեզ եր­բեք հու­սա­խաբ չի ա­նի՝ ինչ էլ որ պա­տա­հի։ Նրա մեջ խտաց­ված էր ժո­ղովր­դա­կան ընդ­հան­րա­կան կեր­պա­րը։ Վլա­դի­միրն այն ա­ռաջ­նոր­դող կեր­պարն էր, ո­րով մենք ոչ միայն հպար­տա­նում էինք, այլև որ­պես կեն­դա­նի օ­րի­նակ ցույց էինք տա­լիս, որ տես­նեն ու սո­վո­րեն, թե ինչ­պի­սին պի­տի լի­նի իս­կա­կան ա­զա­տա­մար­տի­կը։ Վլա­դի­միրն իմ հու­շե­րում մնա­ցել է որ­պես իս­կա­կան ժո­ղովր­դա­կան հե­րո­սի կեր­պար։ Նրա ո­գով կա­րե­լի է բազ­մա­թիվ սե­րունդ­ներ դաս­տիա­րա­կել՝ վս­տահ, որ դա է պայ­քա­րի ճշ­մա­րիտ ճա­նա­պար­հը։

;