ՀԱՅՈՑ ՄԻՋՆԱԲԵՐԴԸ՝ ՎԵՐԱԳՏՆՄԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ...
Սրբուհի ՎԱՆՅԱՆ
Ստեփանակերտից դեպի Քարվաճառ ձգվող ճանապարհն ընդամենը 130 կիլոմետր է: Այն, բացառությամբ շրջկենտրոնը մայրուղուն կապող 18-20 կմ հատվածի, որը սպասարկում է հինգ համայնք, ասֆալտապատ է:
Անցնելով Գետավանի կամուրջը, թվում է՝ հայտնվել ես հեքիաթային մի աշխարհում, ուր քեզ դիմավորում են անասելի գեղեցկության անտառները, ափերի հետ սիրախաղով տարված Թարթառը, որ մերթընդմերթ անհետանում է աչքից, անդնդախոր կիրճերն ու արևից փայլող ժայռերը՝ Քարվաճառի անկրկնելի ժայռաբեկորները...
Մինչև շրջկենտրոն հասնում ենք հիացմունքից շունչներս պահած, և անգամ 20 կմ-ոց անբարեկարգ ճանապարհահատվածը, որ բարդություններ էր ստեղծել այդ ընթացքում, ի զորու չեղավ կոտրել հիացմունքը:
ՙՔարվաճառը հայոց միջնաբերդն է, կեցցե~ ազատագրված Քարվաճառը՚: Քաղաքի մուտքի մոտ տեղադրված այս ցուցանակն առաջինը դիմավորեց մեզ, և մենք հասկացանք, որ այս ցուցանակից այն կողմ արդեն ուրիշ Քարվաճառ է, որը որևէ աղերս մեր հիացմունքի հետ պիտի որ չունենա: Բնությունը քաղաքում նույնքան հիասքանչ է, երկինքն՝ ավելի մոտ ու աստղալից, քան Արցախի մյուս բնակավայրերում միգուցե, բայց քաղաքից ստացվող առաջին տպավորությունները տխուր էին: Ամենուր պատերազմի հետքեր էին, հաճախակի հանդիպող անխնամ տնամերձեր: Զարմանալիորեն առատ էին խանութների ցուցափեղկերը, մայրաքաղաք Ստեփանակերտի համեմատությամբ՝ ապրանքը նույնիսկ էժան, աշխույժ՝ տրանսպորտային երթևեկությունը: Իսկույն երևաց. հակադրությունների քաղաք է, հիշեցնում է 90-ականների Շուշին, և ցանկություն կար հավատալու, որ մեկ-երկու տասնամյակ հետո այն կլինի նույնքան բարեկարգ ու բնակեցված:
Եթե անկեղծ լինենք, մարդիկ այդպես էլ չսովորեցին այս շրջանը կոչել իր պաշտոնական անունով՝ Նոր Շահումյան: Իրական Շահումյանը դեռ գերության մեջ է, իսկ Քարվաճառը՝ նորից հայկական այդ բնակավայրը, արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ փորձում է վերագտնել իրեն ու ապրել հայեցի, վերագտնել իրեն դարավոր ընդմիջումից հետո, որի ընթացքում այստեղ անխնա ոչնչացվել է հայկական ամեն ինչ: Փրկվել են ազգային-մշակութային որոշ նշխարներ, որպես հայկական պատմական այս երկրամասի գլխով անցած-գնացածի խոսուն վկաներ:
Մարդկային կապիտալը` զարգացման նախապայման Շահումյանի շրջվարչակազմի ղեկավարը՝ Գագիկ Մարտիրոսյանը, մեկ տարի առաջ է նշանակվել այդ պաշտոնում: Նրան խնդիրներին առնչվող հարց չուղղեցինք, դրանք երևում են առաջին հայացքից: Մեզ առավելապես հետաքրքրում էին լուծումները: Իսկ դրանք, հասկանալի է, մեծապես կախված են տարածաշրջանում պետական քաղաքականությունից, ներդրումներից:
Անցյալ տարի շրջանում կապիտալ շինարարության պետական պատվերը եղել է 110 մլն դրամ: Վերջին այս մեկ տարվա ընթացքում գումարը հասցվել է 1մլրդ 40մլն դրամի, ինչը նշանակում է, որ Քարվաճառի զարգացման հարցում նոր մոտեցումներ են որդեգրվել: Շրջվարչակազմի ղեկավարը ուրախությամբ է նշում, որ տարվա ընթացքում նախատեսված է շրջանի 6 համայնքում (դրանք ընդհանուր առմամբ 16-ն են) շուրջօրյա ջրամատակարարման հարցը վերջնականապես լուծել։ Կառուցման փուլում են ջրատար ցանցը, մեխանիկական մաքրման կայանը: Ծրագրի իրագործմամբ Վերին շեն, Գետաշեն, Նոր Բրաջուր, Դադիվանք, Զուար, Չարեքտար համայնքների բնակիչները հնարավորություն կստանան լուծել իրենց կենցաղային խնդիրները, մշակել տնամերձը: Զուգահեռ կարևոր այլ խնդիր ևս պետք է լուծվի. մեխանիզմներ պետք է մշակվեն ջրի ռացիոնալ բաշխման համար (բնակչությանն այստեղ խորթ է ջրի խնայողության թեման): Բացի այդ, վճարունակ չեն և սովոր չեն դիտարկել ջուրը որպես ապրանք, որի դիմաց պետք է վճարվի: Ընդհանրապես, Քարվաճառում իրավագիտակցության, կրթության մակարդակի բարձրացման խնդիր կա, և վարչակազմի ղեկավարը հենց դա է համարում մյուս բոլոր խնդիրների լուծման ու շրջանի զարգացման նախապայմանը:
ՙԱռաջնահերթը մարդն է, մարդկային կապիտալը, որի պակասը այստեղ շա~տ-շատ կա։ Պետք է նոր թափ հաղորդվի վերաբնակեցմանը, բնակիչների համար ապահովվի կրթվելու, ապրելու բավարար հիմք,-համոզված է նա՚: Շահումյանի շրջանում միայն 50 ուսուցչի թափուր պաշտոն կա։ Դպրոցներ կան, որտեղ բնագիտական առարկաները չեն ուսուցանվում ընդհանրապես՝ մասնագետի պակասի պատճառով: իսկ մասնագետ հրավիրելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել բնակության նվազագույն պայմաններ։ Քարվաճառը և Շահումյանի շրջանն` ընդհանրապես, պետք է վերաբնակեցվեն աշխատող, արարող մարդկանցով. այստեղ կարիք ունեն ցանկացած մասնագետի՝ բանվորի, մշակի, մեխանիզատորի, ճարտարագետի, գյուղատնտեսի, իրավաբանի, ուսուցչի, բժշկի։
Շրջկենտրոնում գործում է շրջանային բուժմիավորում, որտեղ երեք բժիշկ և մեկ բուժքույր է աշխատում: Մանկաբույժ Ստյոպա Սարգսյանին հանդիպեցինք շրջվարչակազմ գնալու ճանապարհին. հիվանդանոց էր շտապում: Քարվաճառում ապրում է գրեթե 18 տարի, տեղափոխվել է՝ չսպասելով որևէ մեկի հրավերին, անձնական որոշմամբ։ Ապրելու համար հիասքանչ վայր է համարում: Սիրում է իր աշխատանքը, սիրում է օգնել մարդկանց։ Երբևէ չի դժգոհել խնդիրներից, չի ընկրկել դժվարությունների առաջ: Երազանք ունի, որ քարվաճառցի երեխաներն առավել բարեկեցիկ կյանքով ապրեն, որակյալ բուժսպասարկում լինի, մեծանան առողջ: Բուժսպասարկման որակը կախված է բուժմիավորման շենքային պայմաններից, հագեցվածությունից, մասնագետ-բժիշկների առկայությունից: Հասկանում է, որ բնակչության թվով պայմանավորված՝ շահագրգռվածություն չկա լրացուցիչ ծախսեր կատարելով մասնագետներ հրավիրել: Բոլոր դեպքերում, հաշվի առնելով շրջանի հեռավորությունը մայրաքաղաք Ստեփանակերտից, և մասնագիտացված տրանսպորտային միջոցների սակավությունը, մասնագետներով ապահովածությունն անհրաժեշտություն է համարում։ Հիվանդանոցում տեղադրված է 10 մահճակալ, ցուցաբերվում է նաև ծննդօգնություն։ Գործում է լաբորատորիա, որի գործունեությունը, բնականաբար, լիարժեք համարել չի կարելի: Հիվանդանոցի շենքը խոստացել են վերանորոգել, այն թույլ կտա բարձրացնել բուժսպասարկման որակը: Շտապօգնության ծառայություն հասկացություն այստեղ չկա, ունեն մեկ շտապօգնության մեքենա, կանչ լինելու դեպքում իրար տեղեկացնելով՝ հասնում են հիվանդի մոտ: Առավել ընդգրկուն բժշկական ծառայություններից հիվանդներն օգտվում են Ստեփանակերտում կամ Վարդենիսում։ Շրջանում գրանցվող հիվանդությունները հիմնականում սեզոնային բնույթի են, այս տարածաշրջանին բնորոշ հիվանդություններ չկան: Բժիշկը դժգոհ է շրջանների բուժսպասարկման կազմակերպումից. ուղեգրման կարգը, ըստ նրա, վերանայման կարիք ունի, քանի որ հիվանդին ավելորդ քաշքշուկների մեջ է ներքաշում, ինչը դժվարացնում է բուժօգնության գործընթացը, հատկապես Քարվաճառի նման հեռու շրջանից ժամանելու դեպքում:
Ընթացիկ տարում կնորոգվեն Նոր Բրաջուր և Նոր Գետաշեն համայնքների դպրոցների տանիքները: ՙARI՚ ծրագրի շրջանակներում այս տարի կկառուցվի 15 նոր բնակարան, ինչը թույլ կտա մասնագետներ հրավիրել: Մոտ ժամանակներս ավարտին կհասցվի Քարվաճառ-Սոթք 23 կմ-ոց ճանապարհահատվածի բարեկարգումը, որը հնարավորություն է տալու ապահովել Քարվաճառի տրանսպորտային կապը Հայաստանի Հանրապետության հետ։ Գործում է նաև նոր ճանապարհ, որը շրջանը կապում է քաղաքին: Ճիշտ է, ձմռան ամիսներին այն անանցանելի է դառնում, բայց մյուս եղանակներին գործում է նորմալ։ Պարբերաբար ընթացիկ վերանորոգումներ են կատարվում Քարվաճառ-մայրուղի 18 կմ-ոց հատվածում։ Պարբերաբար, քանի որ լեռնային բարդ ռելիեֆի պայմաններում սելավներն ու անձրևները դրանք նորից շարքից հանում են: Այս կողմերում քարաթափումներ ու սողանքներ ևս հաճախակի են լինում, այնպես որ ճանապարհների սպասարկումն ամենօրյա աշխատանք է: Շրջանում ճանապարհային սպասարկում իրականացնում է ՙՄիջնաբերդշին՚ ՓԲԸ-ն: Այս օրերին տեխնիկան աշխատում է թունելից մինչև Զուար ընկած ճանապարհահատվածում:
Վերանորոգվում է մանկապարտեզի կոյուղու ցանցը, հեռանկարում է բազմաբնակարան շենքի տանիքի վերանորոգման հարցը, ՙԱրարատ՚ բարեգործական հիմնադրամի հետ համագործակցության արդյունքում վերանորոգվելու է մշակույթի տան շենքը։
Հեռանկարներ
Գ. Մարտիրոսյանը շրջանը կատարյալ է համարում անասնապահության համար. այստեղ առկա են ալպյան մարգագետիններ, արոտավայրեր: Եվ քանի որ բոլորին հորդորում են զբաղվել տնտեսության այդ ճյուղով, նախատեսված է քաղաքում նոր անասնաբուժական կայան կառուցել, որը կունենա նաև լաբորատորիա: Ֆինանսական հատկացումներն արդեն արվել են, այժմ գործն ընթացքի մեջ է։ Անասնապահության զարգացմանը զուգահեռ` շրջվարչակազմի ղեկավարը հեռանկարային է համարում նաև թեթև արդյունաբերության զարգացումը, մասնավորապես տեքստիլ, ինչը միաժամանակ կարող է լուծել հատկապես կանանց զբաղվածության խնդիրը: Ցավոք, այն դեռ գաղափար է և նախագիծ կարող է դառնալ միայն ներդրումներ լինելու դեպքում:
Քարվաճառում զբոսաշրջության զարգացման մեծ ներուժ ևս կա, քանի որ շրջանում առկա են 200-ից ավելի մշակութային կոթողներ, հազվագյուտ պատմական նշանակության հուշարձաններ, ջերմաջրային ավազաններ, ջրային հսկայական պաշարներ, քարանձավներ, բերդեր, աննկարագրելի բնություն, ասել է թե՝ կան լավագույն պայմանները լեռնագնացության, էքստրիմի սիրահարների, ձմեռային տուրիզմի, արշավների ու քեմփինգների համար: Անշուշտ, առանց ենթակառուցվածքների զարգացման և ծառայությունների համակարգի, այդ ամենը դժվար կլինի ներկայացնել և օգտագործել որպես զբոսաշրջային գրավչության գոտի։ Քարվաճառում ակնկալում են, որ կառավարությունն այստեղ արտոնյալ հարկային դաշտ կստեղծի` ապահովելով ներդրումային բարենպաստ միջավայր:
Նոր Շահումյանի շրջանում մեղվաբուծության զարգացման հսկայական պոտենցիալ կա. մեղրի արտադրությամբ զբաղվու՜մ են գրեթե բոլորը, իրացման խնդիր ընդհանրապես չկա։ Այդ արտադրանքը շատ պահանջված է ինչպես Արցախի ու Հայաստանի, այնպես էլ արտասահմանյան շուկայում: Շրջվարչակազմի ղեկավարը ծավալների մեծացման մասին է մտածում: Սոցիալական խնդիրները շրջանում շատ են: Ընթացիկ տարում երեք բազմազավակ ընտանիքի համար տուն կկառուցվի Խարխափուտ և Ականաբերդ համայնքներում։ Շինարարության ընթացքում է 8 տան կառուցում ևս: Տրամադրվում են շինանյութեր՝ բնակիչների կողմից սեփական տները վերանորոգելու նպատակով: Այս պահի դրությամբ շրջանի բոլոր գյուղերը էլեկտրաէներգիայով ապահովված են, գործում է բջջային և ինտերնետ կապ։
Մի խոսքով, խնդիրների լուծումն այստեղ, իհարկե, կարևոր է, բայց առավել կարևոր է այն, որ Քարվաճառն այսօր հայկական է: Հայկական է այն քաջորդիների շնորհիվ, որոնք սեփական կյանքը Արցախը հայկական տեսնելու գաղափարի համար չեն խնայել(ի դեպ, հանդիպեցինք նրանցից երկուսի՝ Շահեն Մեղրյանի և Ստյոպա Մելքոնյանի եղբայրներին՝ Պողոս Մեղրյանին և Սայադ Մելքոնյանին, որոնք ապրում են այստեղ ընտանիքներով` վառ պահելով իրենց զոհված եղբայրների, նրանց ընկերների հիշատակը): Քարվաճառում այսօր հայ երեխաներ են ծնվում, ֆուտբոլ խաղում ու հեծանիվ քշում, հնչում է ազգային երգ-երաժշտություն, հայոց այբուբեն է ուսուցանվում: Ասել է թե` խնդիրների հաղթահարումն այստեղ միայն ժամանակի հարց է:
