ՙ...ՄԻ ԳՈՂԱՆԱ...՚
Մառլեն ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆ
Առավոտ էր։ Բանջարանոցից եկել, լվացվում էի, երբ դուռը ծեծեցին։ Լվացվելս կիսատ թողած, օճառաթաթախ ձեռքերով դուրս եկա լվացարանից։ Անծանոթ տղա էր կանգնած, կլինի 15-16 տարեկան։ Ինձ տեսնելով` քիչ շփոթված ու ամոթխած հարցրեց.
-Հոպար, ալյումին, պղինձ ունե՞ք:
Ջղայնությունս մի կերպ զսպելով, ավելի ճիշտ, թաքցնելով` հարցին հարցով պատասխանեցի. ՙԻսկ քանիսո՞վ եք վերցնում՚։
-Ալյումինը՝ 200, պղինձը՝ 1000 դրամով։
-Իսկ քանիսո՞վ եք հանձնում մետաղի հանձնման կետ։
-Չգիտեմ, խազայինն է իմանում և մատով ցույց է տալիս դարպասի մոտ կանգնած շքեղ մեքենան, որի ղեկին բազմած էր ճարպակալած, ամրակազմ տղամարդը, որը, ինձ տեսնելով, տեղից էլ չշարժվեց: Առանց հարցնելու ով լինելը, հարցրի. ՙՔանիսո՞վ եք հանձնում մետաղը ընդունման կետ՚: Իսկ նա, աչքերը չռած, շպրտում է. ՙՔո ի՞նչ գործն է, ունես, տուր, չունես, էլ ինչո՞ւ ես գլուխ ցավեցնում՚։ Ի՞նչ արած։ Ես այն ուժը չունեմ, որ օձիքից բռնեմ, մի լավ թափահարեմ, բառապաշարս էլ չի հերիքում,որ այդ մեծագլուխին մի լավ դաս տամ, միայն ասում եմ, որ շուտ մեր բակի շեմից փասա¬փուսան քաշի, գնա, թե չէ...
Բանն այն է, որ երկու օր առաջ գնացել էի ընկերոջս մոտ` իմանալու, թե ինչ է պատահել, որ ծննդյանս օրվա կապակցությամբ չի ներկայացել։ Ընկերոջս չափազանց հիասթափված տեսա։
-Ի՞նչ տրամադրությամբ գայի քո ծննդյան արարողությանը, երբ...: Հետաքրքրությունս ավելի մեծացավ և ստիպեցի, որ պատմի թե ինչ է պատահել: Եվ նա սկսեց պատմել.
ՙԻնչպես գիտես, 2010¬ին հողս են գողացել, այն էլ ամենամոտ հարևանս, որը ավագանու անդամ էր և գյուղապետի ու հաշվապահի հետ խոսքները մեկ առած` ինձնից ծածուկ կեղծ աճուրդով տնամերձիս մի մասը սեփականացրել է և ուղիղ երեք տարի հետո սեփականության վկայականը՚ բերել ու աչքս խոթել` ասելով. Այս հողն իմն է, այս ծառերը իմն են, որտեղ ուզում ես բողոքիր...՚: Քաշքշուկի մեջ չընկնելու պատճառով թքել եմ ադ տարածքի և հարևանության վրա և արդեն վեց տարի է` մենք ոչ մի հարաբերություն չունենք, կարծես իրար չենք ճանաչում։ Իսկ այսօր էլ չգիտեմ ով է մտել մեր բակը և ինչ¬որ ունենք պղնձե, ալյումինե, սրբել- տարել է: Օղի թորելու սարքը 150 հազարով Քոլատակից եմ գնել, այդ անաստվածը օջախից վերցրել է պղնձե ղըզղանը, չի բավարարվել, ալյումինե բիդոնն էլ, որ լցված է եղել փասոյով, գետին է թափել ու տարել, դրանով էլ չի բավարարվել, ալյումինից ինչքան սարք է եղել, հավաքել է ու ինքնաեռի հետ միասին տարել:
Պատկերացնո՞մ եք, մարդը շքեղ մեքենա ունի, արտաքնապես հաղթանդամ, ամրակազմ տղամարդ է, փոխանակ աշխատի, ազնիվ քրտինքով ապրի, գողությամբ է զբաղվում, ապրուստի հեշտ ճանապարհ է գտել: Աստծուց էլ չի վախենում։ Խորհրդային տարիներին եկեղեցին կար, բայց բոլորս աթեիստներ էինք, իսկ այսօր, փա~ռք Աստծո, եկեղեցին է իշխում, որը քարոզում է. ՙՏիրոջ՝ Աստծո պատվիրանները, կանոններն ու որոշումները, որոնք նա ձեզ պատվիրել է, ամուր պահեցեք, վախեցեք Տեր Աստծուց... Մի գողանա... Քո հարևանի տունը մի ցանկա... Քո հարևանի ոչ մի բանը մի ցանկա...՚: Լսում եմ ու մտքերով սուզվում անցյալի մեջ. հիշում, թե ինչպես մեր գյուղացի Թարխան ամին, որ 1920 թվականից կոմունիստ էր, խոզը խաղողի այգուց դուրս հանելու ժամանակ մի ողկույզ խաղող է պոկել և համտեսելով դուրս եկել, պահակը բռնել և տարել է կոլվարչության գրասենյակ: Դատի են տվել և 10 տարով ազատազրկել։ Որպես պրոպագանդիստ` ունկնդիրներիս պատմում էի մի դեպքի մասին. ՏԱՍՍ¬ի թղթակիցը Կոպենհագենում հեծանվով գնացել է վարսավիրանոց, դեռ սափրվելը չվերջացրած` մոտենում է մյուս թղթակիցը ու հայտնում, որ Մոսկվան շտապ հետ է կանչել, երկուսով նստում են ՙտաքսի՚, հասնում օդանավակայան: Տարիներ անց այդ նույն թղթակիցը, վերադառնալով Կոպենհագեն` տեսել է հեծանիվը նույն տեղում։ Այսպիսի օրինակներ ես շատ էի հասցնում և’ աշակերտներիս, և’ հասարակությանը։
Արդեն երրորդ տասնամյակն է ավարտվում, ինչ մենք նոր հասարակություն ենք ձևավորում, հասկանալի է, որ պետք է դաստիարակենք նոր մարդ` գիտակից, ազնիվ, աշխատասեր ու հայրենասեր, մինչդեռ մեզ ասում են. ՙԴուռը կողպեքով փակեցեք, որ գող չմտնի՚։ Մենք մարդու հետ դաստիարակչական բավարար աշխատանք չենք տանում, ամեն ինչ թողել ենք հեռուստացույցին կամ համացանցին…, իսկ գողի համար Աստված չկա։ Այսպես վրդովված պատմում եմ տնեցիներիս: Թոռնուհիս` Թամարան, ով աշխատում է Շուշիում, ինձ հանգստացնում է. ՙՊապի, մեզ մոտ հարյուրավոր զբոսաշրջիկներ են գալիս, որոնք մեր մասին շատ լավ կարծիք ունեն: Եվ պատմում է մի տարեց զբոսաշրջիկի մասին, որը հիացած է ղարաբաղցիներով: Նա մի քանի անգամ տարբեր վայրերում դիտավորյալ գրպանից թաշկինակը հանելիս դրամ կամ դոլար է գետնին գցել և ամեն անգամ ետևից եկողը` ծեր թե փոքր, ընկած փողը վերցրել և վազելով բերել- տվել են իրեն կամ սև ակնոց հագած` իրեն կույր է ձևացրել և 10 000-ոցը տվել խանութի աշխատողին`խնդրելով, որ այդ ՙհազարանոցի՚ դիմաց իրեն մի շիշ օղի տա, իսկ խանութի աշխատողն ասել է. ՙՀայրիկ, սա հազարանոց չի, այլ տեսհազարանոց է՚: Եվ թոռնուհիս այսպես բազմաթիվ օրինակներ է բերում ու ինձ հանգստացնում: Այնպես որ` մեր հասարակությունը կարոտ է կենդանի խոսքի: Իսկ եթե Մեծն Թումանյանը հրաշքով արթնանա և լինի մեզ մոտ, անպայման կասի.ՙԵթե Արցախում կա թեկուզ մի գող կամ ավազակ, չի լինելու երկրի վրա ոչ հանգիստ քուն, ոչ կյանք, ոչ սեր…