ՄՇԱ­ԿՈՒՅ­ԹԻ Ո­ԼՈՐ­ՏՈՒՄ ՊԱ­ԿԱ­ՍՈՒՄ ԵՆ ԱԶ­ԳԱ­ՅԻՆ ԳԱ­ՂԱ­ՓԱ­ՐԱ­ԽՈ­ՍՈՒ­ԹՅԱՆ ՍԿԶ­ԲՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԸ

 Հեր­թա­կան տա­րին մո­տե­նում է իր եզ­րագ­ծին` ի մի բե­րե­լով տար­վա ըն­թաց­քում տե­ղի ու­նե­ցա­ծը, նշ­մա­րե­լով ա­նե­լիք­նե­րը: Իսկ մշա­կույ­թի աս­պա­րե­զում տա­րին աչ­քի ըն­կավ բազ­մա­թիվ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րով, ո­րոն­ցից եր­կու­սը` Թու­մա­նյա­նի և Կո­մի­տա­սի 150-ա­մյա հո­բե­լյան­նե­րը, լայ­նո­րեն նշ­վեց ողջ հան­րա­պե­տու­թյու­նով մեկ` շր­ջան­նե­րում, մշա­կու­թա­յին օ­ջախ­նե­րում, հաս­տա­տու­թյուն­նե­րում: Ի­րա­դա­ձա­յին էր նաև այն, որ հայտ­նի հայ կոմ­պո­զի­տոր­ներ Մար­տին Վար­դա­զա­րյա­նի, Տիգ­րան Ման­սու­րյա­նի, Ռո­բերտ Ա­միր­խա­նյա­նի 80-ա­մյա հո­բե­լյան­նե­րը մեծ շու­քով նշ­վե­ցին նաև Ար­ցա­խում: Ան­շուշտ, մշա­կույ­թի այլ ո­լորտ­նե­րում ևս տե­ղի են ու­նե­ցել բազ­մա­թիվ ի­րա­դա­րձու­թյուն­ներ` ցու­ցա­հան­դես­ներ, ներ­կա­յա­ցում­ներ, ա­ռաջ­նա­խա­ղեր, շնոր­հան­դես­ներ. կոն­ֆե­րանս­ներ և այլն:

Ի­րա­վամբ, 2019 թվա­կա­նին հան­րա­պե­տու­թյան մշա­կու­թա­յին կյան­քը բա­վա­կա­նին հա­գե­ցած էր: Այս­քա­նով հան­դերձ, ի՞նչն էր պա­կա­սում մշա­կու­թա­յին կյանքն ա­վե­լի հարւստ ու բո­վան­դա­կա­լից դարձ­նե­լու գոր­ծըն­թա­ցում: Եվ ո­լոր­տի հայտ­նի գոր­ծիչ­ներն ին­չպի­սի՞ն են տես­նում Ար­ցա­խի մշա­կույ­թի զար­գաց­ման ու­ղի­նե­րը:
Մեր զրու­ցա­կից­ներն են Ար­ցա­խի պե­տա­կան երգ­չախմ­բի ղե­կա­վար, ԱՀ ար­վես­տի վար­տա­կա­վոր գոր­ծիչ Նի­նա Գրի­գո­րյա­նը և Շու­շիի ՙՆա­րե­կա­ցի՚ ար­վես­տի միու­թյան տնօ­րեն, ռե­ժի­սոր Հայկ Պա­պյա­նը:

Նի­նա Գրի­գո­րյա­նի հա­մոզ­մամբ, մշա­կույ­թի աս­պա­րե­զում ու­նե­ցած հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րով հան­դերձ, պա­կա­սում են ամ­բող­ջո­վին մշակ­ված ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան սկզ­բունք­նե­րը: Հայ մշա­կույ­թի ու­սու­ցա­նու­մը, կի­րա­ռու­մը չի դր­վում մշա­կու­թա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հիմ­քում, ա­սում է Ն. Գրի­գո­րյա­նը, հաշ­վի առ­նե­լով մշա­կու­թա­յին դաս­տիա­րա­կու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նող հա­մա­կար­գի բո­լոր օ­ղակ­նե­րը` ման­կա­պար­տեզ­նե­րը, հան­րակր­թա­կան և մաս­նա­գի­տա­կան դպ­րոց­նե­րը, մի­ջին և բարձ­րա­գույն ու­սում­նա­կան հաս­տա­տու­թյուն­նե­րը: ՙԵրբ այս տա­րի անց էինք կաց­նում հա­մերգ­նե­րի շարք` նվիր­ված Կո­մի­տա­սի 150-ա­մյա­կին,-, պատ­մում է նա,- եր­կու եզ­րա­կա­ցու­թյան ե­կանք: Նախ` ե­րե­խա­նե­րը կո­մի­տա­սյան այդ եր­գե­րը գրե­թե չգի­տեին, և երկ­րորդ` որ նրանք, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, մեծ հա­ճույ­քով ու հե­տաք­րք­րու­թյամբ էին ունկ­նդ­րում երգ­չախմ­բի կա­տա­րում­նե­րը, ու­շադ­րու­թյամբ լսում մեծ ե­րաժշ­տա­գե­տի կյան­քի և գոր­ծու­նեու­թյան դր­վագ­նե­րը՚: Իսկ ին­չո՞ւ դպ­րո­ցում սո­վո­րող մեր ե­րե­խա­նե­րը վատ գի­տեն Կո­մի­տա­սի եր­գե­րը, մա­նա­վանդ որ եր­գե­ցո­ղու­թյան դա­սագր­քում ծրագ­րով նա­խա­տես­ված են դրանց ի­մա­ցու­թյու­նը,- հարց է բարձ­րա­ձայ­նում Ն. Գրի­գո­րյա­նը: ՙՄան­կա­պար­տեզ­նե­րի մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին երբ ներ­կա եմ լի­նում,- շա­րու­նա­կում է,- զար­մա­նում ու հիաս­թափ­վում եմ: Ինչ օ­տար ե­րաժշ­տու­թյուն ա­սես հն­չում է այդ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին` բա­ցի զուտ հայ­կա­կան ազ­գա­յին ե­րաժշ­տու­թյու­նից: Ին­չո՞ւ է այդ­պես: Ո՞վ է խան­գա­րում այդ դաս­տիա­րակ­նե­րին, դա­սա­տու­նե­րին սո­վո­րեց­նել ե­րե­խա­նե­րին մեր այդ անն­ման հարս­տու­թյու­նը: Ցա­վոք, պա­տաս­խա­նը տխ­րեց­նող է` մենք ինք­ներս՚:
Նի­նա Գրի­գո­րյա­նը հա­մա­ձայն է, որ ի­րենց կող­մից կազ­մա­կերպ­ված հա­մերգ­նե­րով, փաս­տո­րեն, միա­նում են մա­տաղ սերն­դի դաս­տիա­րակ­ման գոր­ծըն­թա­ցին: Բայց ճիշտն այն է, ըն­դգ­ծում է նա, որ դպ­րոց­նե­րում տված գի­տե­լիք­ներն ու մշա­կու­թա­յին կո­լեկ­տիվ­նե­րի կող­մից ի­րա­կա­նաց­վող մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը պետք է ի­րար լրաց­նեն և հա­մա­տեղ ու­ժե­րով հաս­նեն ընդ­հա­նուր նպա­տա­կին` մեր ե­րե­խա­նե­րին դաս­տիա­րա­կել հայ­կա­կան ազ­գա­յին մշա­կույ­թի խո­րը ի­մա­ցու­թյամբ: ՙՄենք հաշ­վի չենք առ­նում մի կարևոր հան­գա­մանք. որ պետք է հենց մա­նուկ հա­սա­կում պատ­վաս­տել ազ­գա­յին մշա­կույ­թի հի­մունք­նե­րը: Ին­չո՞ւ չենք կի­րա­ռում Ճա­պո­նիա­յի, Չի­նաս­տա­նի փոր­ձը: Նրանք ազ­գա­յին ե­րաժշ­տու­թյու­նը մա­նուկ հա­սա­կից են ման­կա­պար­տեզ­նե­րում, դպ­րոց­նե­րում սո­վո­րեց­նում՚:
Իսկ գու­ցե ինք­նա­գործ խմ­բե­րին խրա­խու­սե­լո՞վ կա­րե­լի է դաշտն ընդ­լայ­նել և հարս­տաց­նել: Ան­շուշտ, մեկ­նա­բա­նում է նա, միայն պրո­ֆե­սիո­նալ կո­լեկ­տիվ­նե­րի գոր­ծու­նեու­թյամբ, թե­կուզ քիչ չեն դրանք, դժ­վար է խն­դի­րը լու­ծել: Եվ այս­տեղ կա­րե­լի է խրա­խու­սել ինք­նա­գործ խմ­բե­րին` ներգ­րավ­վե­լով այս գոր­ծըն­թա­ցի մեջ: Օ­րի­նակ, Եվ­րո­պա­յում բազ­մա­թիվ ինք­նա­գործ խմ­բեր կան: Այ­սինքն, մար­դիկ չեն սպա­սում, որ մե­կը հրա­հանգ տա այս կամ այն բանն ա­նե­լու: Նրանք հիմ­նում են խմ­բեր` նվա­գե­լու, ներ­կա­յա­ցում­ներ դնե­լու, ո­րով­հետև նրանք ապ­րում են ար­վես­տով, ա­ռանց ի­րար հետ այդ ա­մե­նի ի­րենց կյան­քը չեն պատ­կե­րաց­նում: Հենց դրա­նով է ո­րո­շում, նման խմ­բե­րով է պայ­մա­նա­վոր­վում այդ եր­կր­նե­րի մշա­կու­թա­յին ընդ­հա­նուր զար­գաց­ման մա­կար­դա­կը: ՙՄեր հա­սա­րա­կու­թյան շատ շր­ջան­նե­րում կար­ծիք եմ լսում, որ ա­ռա­ջին հեր­թին պետք է տն­տե­սու­թյու­նը զար­գաց­նել, հե­տո մյուս ո­լորտ­նե­րը: Բո­լո­րո­վին սխալ մո­տե­ցում: Անհ­րա­ժեշտ է միա­ժա­մա­նակ բո­լոր աս­պա­րեզ­նե­րում զար­գա­ցում ա­պա­հո­վել՚:
Ան­շուշտ, աշ­խա­տա­վար­ձե­րի բարձ­րա­ցու­մը ո­լոր­տի կարևո­րա­գույն խն­դիր­նե­րի լուծ­ման մե­խա­նիզմ­նե­րից է, գտ­նում է Ն. Գրի­գո­րյա­նը և ըն­դգ­ծում, աշ­խա­տա­վար­ձե­րի բարձ­րաց­ման հետ մեկ­տեղ պետք է պա­հանջ­վի կադ­րե­րի լիար­ժեք հա­մա­պա­տաս­խա­նու­թյունն ի­րենց մաս­նա­գի­տու­թյա­նը:
Իսկ ինչ­պի­սին է տես­նում մեր զրու­ցա­կիցն ա­մա­նո­րյա տո­նե­րի անց­կա­ցու­մը, ի՞նչն է պա­կա­սում այս հար­ցում: ՙԱն­մի­ջա­կա­նու­թյան պա­կասն եմ տես­նում,- ան­կեղ­ծա­նում է մեր զրու­ցա­կի­ցը:- Տե­սեք, նախ­կի­նում ամ­բողջ գյու­ղով էին Նոր տա­րին տո­նում: Ե­կեք չկորց­նենք մեր հին ու բա­րի ա­վան­դույթ­նե­րը՚:

ՏԵՍՆԵԼ ՇՈՒՇԻՆ ԲԱՐԵԿԱՐԳՎԱԾ ՈՒ ՄՇԱԿՈՒՅԹՈՎ ԱՊՐՈՂ

Շու­շիի ՙՆա­րե­կա­ցի՚ ար­վես­տի միու­թյան տնօ­րեն, ռե­ժի­սոր Հայկ Պա­պյանն ար­դեն 6 տա­րի է, ինչ ապ­րում է Ար­ցա­խում և իր ու­րույն ներդ­րումն ու­նի Ար­ցա­խի մշա­կու­թա­յին կյան­քում:
Բազ­մա­փորձ մաս­նա­գե­տի կար­ծի­քով, թե՜ մշա­կույ­թի ո­լոր­տին, թե՜ մյուս աս­պա­րեզ­նե­րում հիմ­նա­րար մո­տե­ցում­ներ են պա­կա­սում՝ շո­շա­փե­լի ար­դյունք­նե­րի հաս­նե­լու: ՙԽն­դի­րը ոչ թե մշա­կույ­թի ո­լոր­տում գոր­ծող կո­լեկ­տիվ­նե­րի թի­վը մե­ծաց­նելն է, նո­րը ստեղ­ծելն է, թե­կուզ երևույթն ինք­նին դրա­կան է,- պար­զա­բա­նում է նա:- Քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն մշա­կե­լիս պետք է գի­տակ­ցել, որ քա­նա­կը ո­չինչ չի ո­րո­շում: Հիմ­նա­րար մո­տե­ցում պետք է կի­րառ­վի ցան­կա­ցած հարց լու­ծե­լիս, լի­նի դա մշա­կույթ, թե այլ ո­լորտ: Պետք է գի­տակ­ցել, որ ա­ռանց են­թա­կա­ռույց­նե­րի` լավ ճա­նա­պարհ­նե­րի, մատ­չե­լի հա­սա­րա­կա­կան սնն­դի կե­տե­րի, այլ կարևոր հար­ցե­րի, մշա­կու­թա­յին խն­դիր­նե­րի լիար­ժեք լու­ծում սկզ­բուն­քո­րեն չի կա­րող լի­նել: Վեր­ջերս շատ է խոս­վում զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման մա­սին: Բայց ե­թե զբո­սաշր­ջի­կը այ­ցե­լում է մշա­կու­թա­յին ար­ժեք ու­նե­ցող վայ­րը, բայց դժ­վա­րու­թյամբ է հաս­նում, քա­նի որ ճա­նա­պարհ չկա, գի­շե­րե­լու տեղ չկա, այլ կա­րիք­ներ հո­գա­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն չկա, ա­պա ինչ­պե՞ս կա­րե­լի է մշա­կույ­թի զար­գաց­ման մա­սին խո­սել՚:
Ան­շուշտ, հա­մա­ձայ­նում է Հ. Պա­պյա­նը, լո­կալ մասշ­տա­բով ո­րա­կով բա­ներ ստեղծ­վում են, դրա­կան երևույթ­ներ կան: Բայց բա­վա­րար­վել դրա­նով պետք չէ, քա­նի որ չի վե­րած­վում հա­մա­տա­րած գոր­ծըն­թա­ցի: Ո­լոր­տը ար­դյու­նա­վետ կա­ռա­վա­րե­լու հա­մար, գտ­նում է միու­թյան տնօ­րե­նը, պետք է վե­րահս­կո­ղու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նել: Ճիշտ ո­րո­շում ըն­դու­նե­լը դեռ չի նշա­նա­կում, որ հար­ցը լուծ­վեց: Պետք է լիար­ժեք վե­րահս­կո­ղու­թյուն՝ գոր­ծը ո­րա­կով ա­վար­տին հասց­նե­լու:
Ա­մե­նու­րեք ինչ-որ գոր­ծըն­թաց­ներ են ըն­թա­նում, հա­մա­ձայ­նում է Հ. Պա­պյա­նը, բայց ո՞րն է ար­դյուն­քը, ար­դյո՞ք գո­հաց­նում է այն մեզ: ՙԱ­սենք, տար­վա կտր­ված­քով մի քա­նի մեծ հա­մերգ­ներ են կազ­մա­կերպ­վում, 400-500-տե­ղա­նոց դահ­լի­ճը լց­նում հան­դի­սա­տե­սով: Իսկ մյուս հա­մերգ­նե՞­րը, որ 100 հո­գի էլ չեն հա­վաք­վում, իսկ Շու­շիում այդ­քան էլ չի ստաց­վում: Մի՞­թե մեզ չի մտա­հո­գում, որ մեր մեծ ու փոքր քա­ղաք­նե­րի բնա­կիչ­նե­րը շատ հան­գիստ կա­րող են ապ­րել ա­ռանց հա­մերգ­նե­րի, ցու­ցա­հան­դես­նե­րի, ներ­կա­յա­ցում­նե­րի: Մշա­կույ­թի նա­խա­րա­րու­թյան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան վերջ­նա­կան նպա­տա­կը որ՞ն է: Որ մեր ժո­ղո­վուր­դը կրթ­վի, ար­վեստ­նե­րի մեջ ինչ-որ բան հաս­կա­նա, որ մեր ե­րե­խա­նե­րը գնան դպ­րոց` մի բան սո­վո­րե­լու: Դա՞ է նպա­տա­կը, թե՞ պար­զա­պես ինչ-որ մի­ջո­ցա­ռում­ներ կազ­մա­կեր­պե­լը: Ի՞նչ է մեզ հա­մար կարևո­րը մշա­կույ­թում: Ու­նե՞նք այս հար­ցի պա­տաս­խա­նը: Ի՞նչ գա­ղա­փար­նե­րով են ղե­կա­վար­վում մշա­կու­թա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն մշա­կե­լիս: Մաս­սա­յա­կան մշա­կույ­թում գոր­ծող­նե­րը հս­տակ ա­սում են` մենք ա­նում ենք սա ու սա, և ստա­նում ե­կա­մուտ, մնա­ցա­ծը մեզ չի հե­տաք­րք­րում: Դա էլ է ճա­նա­պարհ: Ան­ձամբ ես չեմ ըն­դու­նում այդ ճա­նա­պար­հը, թե­կուզ դա ե­կամ­տա­բեր է՚:
Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ի՞նչ ա­նել, որ­պես­զի ար­դյունքն ա­վե­լի մեծ ու շո­շա­փե­լի լի­նի: Հ. Պա­պյա­նի կար­ծի­քով` ա­վե­լի ար­դյու­նա­վետ կաշ­խա­տի փոքր մասշ­տա­բի մշա­կու­թա­յին օ­ջախ­նե­րի ստեղ­ծու­մը: ՙՀան­րա­պե­տու­թյու­նում կան մեծ դահ­լիճ­ներ, բայց դրանք դժ­վար են լց­վում: Ի­րա­կա­նում փոքր եր­կր­նե­րում պա­հանջ­ված են փոքր դահ­լիճ­նե­րը: Ո՞րն է կարևո­րը. որ մարդ տա­րին մեկ կամ եր­կու ան­գամ մի ի­րա­դար­ձա­յին հա­մեր­գի գնա, թե՞ ա­մեն շա­բաթ, աշ­խա­տանքն ա­վար­տե­լուց հե­տո իր ժա­մա­նա­կը հա­ճույ­քով անց­կաց­նի մի փոք­րիկ դահ­լի­ճում` սիր­ված եր­գեր, նվագ լսել, ներ­կա­յա­ցում դի­տել: Մեկ խո­շոր դահ­լիճ ու­նե­նա­լով, մեկ մեծ հա­մերգ կազ­մա­կեր­պե­լով մշա­կույթ չես զար­գաց­նի: Գու­ցե սխալ­վում եմ, բայց ես այդ­պես եմ տես­նում: ՙՆա­րե­կա­ցի՚ ար­վես­տի միու­թյու­նում փոր­ձե­ցինք խառ­նել ի­րար հետ մի քա­նի բան. փոք­րիկ սր­ճա­րա­նը գոր­ծի դնե­լով, հա­մերգ­նե­րի հետ մեկ­տեղ ստեղ­ծե­ցինք հա­ճե­լի մի­ջա­վայր, որ­տեղ մար­դիկ հա­ճույ­քով կցան­կա­նան ժա­մա­նակ անց­կաց­նել՚:
Միու­թյան տնօ­րե­նը, սա­կայն, ափ­սո­սան­քով է նշում, որ բարդ է մշ­տա­պես դա ա­նել, երբ նման երևույ­թը հա­մընդ­հա­նուր բնույթ չի կրում: Նա հա­մոզ­ված է, որ Շու­շին մեծ նե­րուժ ու­նի: ՙԵս պատ­կե­րաց­նում եմ, որ Շու­շին կա­րող է մի շատ հե­տաքր­քիր քա­ղաք դառ­նալ՝ հայ­կա­կան մի­ջա­վայ­րում եվ­րո­պա­կան քա­ղաք լի­նել: Ա­յո, 19-րդ դա­րա­վեր­ջում և 20-րդ դա­րաս­կզ­բում Շու­շին ե­ղել է եվ­րո­պա­կան քա­ղաք,- նկա­տում է նա:- Իսկ ի՞նչն է մեզ խան­գա­րում կր­կին հասց­նել քա­ղաքն այդ մա­կար­դա­կին: Հատ­կա­պես որ հին քա­ղաքն ինչ-որ չափ պահ­պան­վել է: Կա­րե­լի է այն ամ­բող­ջու­թյամբ վե­րա­կանգ­նել և ար­վես­տին տալ, որ­պես­զի ար­վես­տի շունչն ապ­րի վե­րա­կան­գն­ված հին քա­ղա­քում, ու դրա­նով զարկ տալ ամ­բողջ քա­ղա­քի զար­գաց­մա­նը՚: