ԱՐՁԱԿԻ ՊՈԵՏԸ
Նվարդ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
ՙՀիմա Ղարաբաղի մասին բոլորն են խոսում, գրում, վկայակոչում: Ոմանց համար Ղարաբաղն արթնացած ցավ է, ոմանց համար` տարիներով կուտակված հոգու ժանգը քերելու, ՙմեղքերը քավելու՚ միջոց, երրորդների համար` պարզապես բաժին փախցնելու առիթ: Եվ այդ բոլորի մեջ չկա այն մարդը, որի ողջ կյանքը կերոնի պես այրվեց ու սպառվեց բացառապես Ղարաբաղի համար` Լեոնիդ Հուրունցը...
Ով կարդացել է նրա ՙՂարաբաղյան պոեմը՚, երևի հիշողության մեջ մնացել է հեղինակի այն քնքուշ, ռոմանտիկ, որդիական անաղարտ սերը, որով ծփում է վեպը: Հենց այդ սերն էր, որ դրդեց, ինչպես ղարաբաղցին կասեր, ուշ եկած, շուտ տիրացած հարևաններին պատրաստելու թույնի այն բաժակը, որը որքան թունավորելու, նույնքան էլ զորացնելու էր Հուրունցին` Ադրբեջանի կառավարիչների հայահալած քաղաքականությունն ու գործելակերպը մերկացնելու խիզախ և անհույս պայքարում: Ով ծանոթ է վերին ատյանների հասցեներով նրա ուղարկած անթիվ-անհամար բողոք-նամակներին, կիմանա, թե դրանց պատճառով որքան թուք ու մուր է ստացել նա հայրենի ղեկավարներից: Ով գիտի, կհամոզվի, որ նա, հիրավի, ապրել է միայն ու միայն անիրավված, ոտնահարված, դատարկվելու իրական սպառնալիքի առաջ կանգնած հայրենիքի ճակատագրով՚,- կարդում ենք ՙՆորք՚ հանդեսի 1990 թվականի համարներից մեկում անվանի լրագրող, հրապարակախոս Ռայա Խասապետյանի տպագրած ՙԱյրվելով սպառվեց՚ ակնարկում:
Երբ սկսվեց արցախյան շարժումը, Լեոնիդ Հուրունցն արդեն ողջ չէր: Նա` որպես Արցախի հայրենասեր որդի, կատարել էր իր պարտքը, արել երկրային գործը և հեռացել կյանքից` քայլելով դեպի անմահություն:
ՙԱյսօր գրված յուրաքանչյուր ազնիվ տող գալիք սերնդի կողմից կընդունվի որպես անգնահատելի պարգև: Շտապեցեք ասել այդ` մեր մթամած օրերը լուսավորող բառը... Խոսքի իշխանությունն ավելի զորեղ կլինի փողի իշխանությունից՚,- գրել է Լեոնիդ Հուրունցը:
Մեր ազգային ազատագրական պայքարից տարիներ առաջ` անցյալ դարի 70-ական թվականների կեսերին, երբ Արցախը գտնվում էր անդնդի եզրին, Հուրունցը դարձավ նրա մարտիկը: 1975 թվականի մարտին Ալիևի հրահրմամբ կայացած ԼՂ մարզկոմի պլենումը բառացիորեն լցրել էր արցախցիների համբերության բաժակը: Եվ Հուրունցն իր համար կայացրել էր որոշում. ՙԵթե գրողը դաժանությանն ու անտարբերությանն ի հանդիման, չխորհելով հետևանքների մասին` մարտի է նետվում, համարիր նրան տաղանդավոր: Խիզախությունը մտնում է տաղանդի բաղադրության մեջ՚: Եվ ինքը նետվել է մարտի: Հենց նույն՝ 1975 թվականին, արհամարհելով սեփական ճակատագրի համար վախը` գրողը ձեռք է զարկել մի գործի ստեղծման, որի մասին ասել է. ՙԱյստեղ խոսքը գնում է ոչ թե ազգը միավորող, այլ տարանջատող խարույկների մասին: Մեկ ազգի կողմից մյուս ազգին ճնշելու, ազգային թշնամանքի ու խտրականության քաղաքականություն իրականացնող նորահայտ նացիստների մասին: Խորտակվող, բայց առանց աղետի ազդանշանների նավի մասին է խոսքը: Եվ այդ ամենը` ինտերնացիոնալիզմի քայլերգի տակ, բարեկեցության դիմակի խաբուսիկ փայլի տակ: Ահա այդպիսի խարույկների մասին էինք ուզում պատմել: Եվ այդ ամենը Ղարաբաղի մասին է, փոքրիկ Ղարաբաղի, որն ունի այնքան շատ թշնամիներ՚:
Արձակագիր Լեոնիդ Հուրունցը (Լեոնիդ Կարախանի Ավանեսյան) ծնվել է 1913 թվականի հունվարի 7-ին Մարտունու շրաջանի Նոր Շեն գյուղում: Տեղի դպրոցում սովորել է մի քանի տարի, այնուհետև նրանց ընտանիքը տեղափոխվել է Բաքու, ուր և ստացել է միջնակարգ կրթությունը: Ավարտել է Բաքվի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը: 1949 թվականին տեղափոխվել է Երևան: Առաջին պատմվածքը լույս է տեսել 1931 թվականին Մոսկվայում` ՙԽոսում է ԽՍՀՄ՚ ամսագրում: Ռուսերեն լույս են տեսել նրա ՙԴաշտային փոստը՚, ՙՂարաբաղյան պոեմ՚, ՙՆրանց մասին, ովքեր ծովում են՚, ՙԽաղաղություն ձեզ, մարդիկ՚, ՙՓշատենի՚ և մի շարք այլ գործեր: Քննադատները նրան անվանել են ՙարձակի պոետ՚:
ՙՌուսաստանում մեկ անգամ չեմ զրուցել այն մարդկանց հետ, ովքեր անձամբ չէին ճանաչում Հուրունցին, բայց կարդալով միութենական մամուլում տպագրված հերթական հոդվածը` նրան ներկայացնում էին ամուր բռունցքներով` մենամարտի հմուտ վարպետի տեսքով: Բռունցքների հարցում, իհարկե, նրանք սխալվել են, իսկ ինչ վերաբերում է մենամարտողի կերպարին, ապա դա ճշմարիտ է: Որպես մտավորական` աստվածային կայծով ՙարձակի պոետ՚ և հոգով ազնվական, նա երբեք չի բարձրացրել պլեբեյների և միջակությունների նետած ձեռնոցը: Մենք, նրա ընկերները, ապշում էինք, թե ինչպիսի կրքով էր նա իր բաց նամակներում խարազանում Բրեժնևին և Սուսլովին: Չէր հանձնվում, նույնիսկ երբ սիրտն էր հանձնվել: Անկողնուն գամված` նա գրել է իր նշանավոր ՙՌեպորտաժ հիվանդանոցային մահճակալից՚ գործը` ավելացնելով իր թշնամիների թիվը՚,- հիշում է Զորի Բալայանը:
Լեոնիդ Հուրունցն իր համախոհներին միշտ խանդավառել է խիզախությամբ: Նա արցախյան շարժումից տարիներ առաջ արտահայտել է այն միտքը, որ պանթուրքիստները գործնականորեն ղարաբաղցիներին քշել են վառոդով լի նկուղը և արդեն վառել լարը: Գրողը կանխազգում էր, որ պատերազմն անխուսափ է: Եվ մահվան մահճում գրել է այսպիսի տողեր. ՙԱսում են` պետք չէ նետվել մարտի` հաղթանակի ոչ մի հնարավորություն չունենալով: Համաձայն չեմ: Անհրաժեշտ է կռվի մեջ մտնել, եթե նույնիսկ կանխավ գիտես, որ քո մահը ոչինչ չի փոխի, բայց կրակը լարի միջոցով վազելու է դեպի վառոդով լի նկուղը` սպառնալով փլատակների տակ թողնել ոչ միայն քեզ, այլև նրանց, ովքեր մտահղացել են պայթեցնել այդ սարսափելի նկուղը: Եվ ես սողում եմ, սողում դեպի վտանգավոր լարը. հանգցնել կրակը, ինչ էլ որ պատահի, հանգցնել կրակը, ինչ էլ որ այն արժենա՚:
Լեոնիդ Հուրունցը երկրային կյանքին հրաժեշտ է տվել 1982 թվականին Երևանում: Իր կտակի համաձայն` տարիներ անց նրա հարազատները գրողի աճյունը տեղափոխել են հայրենի Նոր Շեն գյուղ: Տեղի դպրոցը այսօր կրում է նրա անունը: Ստեփանակերտում նրա անվամբ փողոց կա, ուր և տեղադրված է գրողի կիսանդրին: Սակայն միայն այս ամենով չէ, որ պիտի ապրողները հիշեն հայրենիքի ազատությունը իր գործելակերպի նշանաբանը դարձրած մտավորականին ու հայրենասերին: