Error
  • JLIB_APPLICATION_ERROR_COMPONENT_NOT_LOADING
  • JLIB_APPLICATION_ERROR_COMPONENT_NOT_LOADING
[ARM]     [RUS]     [ENG]

ՓԻԹԵՐ ՔԱՈՒ. ՙԱՐՑԱԽ ԳԱԼՈՎ ԶԳՈՒՄ ԵՄ ՀԱՍԱՆ ՋԱԼԱԼՅԱՆՆԵՐԻ ԽՐՈԽՏ, ԻՆՔՆԱՎՍՏԱՀ ՈԳԻՆ ՚

DSC_0972.jpgՀոկտեմբերի 15-19-ը Արցախում անց է կացվել Պոեզիայի միջազգային փառատոն, որի մասնակիցներից մեկի՝ հայագետ Փիթեր ՔԱՈՒԻ (ԱՄՆ) հետ ունեցած հարցազրույցը ներկայացնում ենք ստորև։
-Դուք հայերեն խոսում եք հրաշալի և առանց առոգանության...։ Ինչպե՞ս  կբացատրեք։ 
- Ա՛, հասկացա Ձեր միտքը։ Երկու կողմից մաքուր շոտլանդացի եմ։ Իմ աշխատանքային կյանքն անցկացրել եմ Ամերիկայում, 12 տարի Նյու Յորքում՝ Կոլումբիայի համալսարանում, մնացածը՝ Լոս Անջելեսում։ 
- Ինչպե՞ս ծնվեց Ձեր մեջ հետաքրքրությունը հայերի և հայերենի հանդեպ։
- Ուսանողական տարիներին իմ բակալավրիան հունարենի և լատիներենի մեջ էր, հունահռոմեակաան կրթության մեջ։ Այս բնագավառը բավականին ուսումնասիրված է, մեկնաբանված, թարգմանված, մտածեցի՝ ծեծված թեմա է, ու որպես գիտնական... ուղևորվեցի դեպի Արևելք։ Վերջիվերջո մտովի հասա Հայաստան, տեսա առավելությունները, որ լեզուն հնդեվրոպական է, հույն և լատին պատմիչներից գրել են հայերի մասին, ուրեմն՝ շփում է եղել, կա հարուստ մշակույթ, պատմություն, սկսեցի անգլերենով գրքեր կարդալ, հետո՝ հայերենով հին դասական գրականություն, ապա միջնադար, նորագույն շրջան և այլն։
- Ձեր գիտական հետաքրքրությունների ոլորտը։
- Իմ հետաքրքրություններից է թատրոնը, հայկական թատերգությունը։ Մի գործընկերոջ հետ մի քանի տարի առաջ հրատարակեցինք յոթ պիես՝ անգլերենով, ներածականով, ներառում է Սունդուկյանի  ՙՊեպո՚-ից մինչև մի պիես, որ արտակարգ հետաքրքիր է, բայց, ինձ թվում է, դժբախտաբար, մինչև օրս բեմադրված չէ։ Հեղինակը Անահիտ Աղասարյանն է, դա Շարժման, 1992-ի, նոր կարգերի հաստատման մասին է։ Վերնագիրն էլ՝ ՙԽելագարներ բոլոր երկրների, միացեք՚։ Ժանրային առումով աբսուրդ թատրոնի արդյունք է դա։ Պերճ Զեյթունցյանի մի քանի պիեսներ թարգմանել եմ անգլերեն՝ ՙՀիսուս Նազովրեցին և նրա երկրորդ աշակերտը՚, ՙԱմենատխուր մարդը՚. սա էլ մինչև օրս բեմադրված չէ, սա էլ աբսուրդ թատրոնին է պատկանում։ 
- Ձեր գիտական գործունեությունը է՞լ ինչ շրջանակներ է ընդգրկում։
- Զբաղվում եմ ազգակերտ գործընթացներով, առհասարակ, ազգային գաղափարախոսությունը և դրա գրական և մշակութային ձևավորումը՝ 18-րդ դարից մինչև մեր օրերը։ Հետաքրքրությունն առաջացել է հիմնականում Մխիթարյանների մոտ, այնտեղ առաջին անգամ հայոց լեզուն դառնում է գաղափարախոսության առարկա. ինչպես խոսել, ինչպես գրել հայերեն, որ հայը պետք է դրսևորվի հայերենով, պետք է գրի հայերենով։ Սա հայերի համար խնդիր էր։ Հետո տեսնում ենք Հնդկաստանում՝ Մադրասի  խմբակը, ՙՆոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ՚¬ը, ՙՈրոգայթ փառաց՚-ը. այնտեղ շատ կարևոր է հայոց պատմության նորովի քննարկումը։ Ամեն ինչ պատահարներով, ճակատագրով չէ, այլ պատմությունը ստեղծվում է մարդկանց ջանքերով, նաև սխալներով։ 
Մինչև Աբովյան, մինչև Կոմիտաս, Թումանյան, Վարուժան, մինչև մեր օրերը. բոլորն էլ տարբեր ձևերով օգնեցին ազգայնակերտ պրոցեսի զարգացմանը։
- Ավարտե՞լ եք թեման։
- Ոչ, ոչ։ Ես դրա շուրջ ունեմ  դասընթաց, բայց վերջիվերջո, ուզում եմ այդ մասին գիրք գրել։
- Պարոն Փիթեր, խնդրեմ, պատմեք հայագիտական ամբիոնի մասին։ 
- Լոս Անջելեսում Կալիֆոռնիայի ՙՅուսի էլ էյ՚ համալսարանի մեր հայագիտական ամբիոնն ամենամեծն է Հայաստանից դուրս։ Մեր ֆակուլտետում, որ լեզվի և գրականության է, ունենք 3 հիմնական դասախոս, և ամեն տարի դրամահավաք ենք անում, այդ գումարով դրսից բերում ենք մի այլ մասնագետ, որ լրացնի մեր առարկաները. մի տարի՝ երաժշտագետ, մեկ  այլ տարի՝ մարդաբան և այլն։ Այս տարի Հայաստանից պետք է գա դասախոս, դասախոսություն կարդա կանանց ուսման մասին։ Սա նոր գիտություն է։ Ես դասավանդում եմ գրաբար և գրականության պատմություն։ Գրաբարի հետ ուսանողներն  անցնում են հին և միջնադարյան գրականություն։ Մի առարկա ունեմ՝ կապված տաղասացության հետ, այսինքն՝ շարականներից, տաղերից մինչև Սայաթ¬Նովա։
- Ե՞րբ և որտե՞ղ սկսվեց հայերենի Ձեր ուսումնառությունը։
- Առաջին հերթին սկսեցի գրաբար սովորել Օքսֆորդի համալսարանում, բայց պետք է ասեմ, որ մեր դասախոսը մեր դասերն անցկացնում էր հիմնականում իր համար։ Ինքն  անգլիացի էր՝ Չարլզ Դաուսեթ, լեզվաբան էր, դասի ընթացքը կանգնեցնում էր և սկսում զուգահեռներ անցկացնել լատիներենի, սլավոներենի հետ, դրա համար այնքան էլ շատ բան չսովորեցինք։ Հետո իմ թեկնածուականը պաշտպանեցի Երուսաղեմում, եբրայական համալսարանում. թեման Դանիելի մարգարեությունը՝ Հին Կտակարանից։ Դրա հին բնագիրը համեմատեցի վրացերեն, ասորերեն և հունարեն բնագրերի հետ։
Ամենակարևոր հարցն այն էր, թե հայերեն թարգմանությունն ինչ դեր է բռնում Աստվածաշնչի ընդհանուր բնագրի զարգացման պրոցեսում։ Եվ Դանիելի մարգարեությունն սկզբում զուգահեռաբար թարգմանվել է հունարենից և ասորերենից, և հին հայերեն թարգմանությունը հիմք է հանդիսացել հին վրացերեն թարգմանությանը։ 430-ականներին այն խմբագրման է ենթարկվել, և հիմքը եղել է մի այլ՝ հունարեն բնագիր։ Դրա համար մի քիչ բարդ է այս պրոցեսը, բայց՝ շատ հետաքրքիր։
Երուսաղեմում մնացի 5 տարի, մի քանի տարի անցկացրի  հայկական վանքում։ Այնտեղ սկսեցի ուսումնասիրել արևելահայերենը՝ ավելի շատ շփվելով, հաղորդակցվելով։ Ինձ համար արևմտահայերենն էլ խնդիր չէ, այն ևս գիտեմ։
- Դուք երկար տարիներ զբաղվել եք հայագիտությամբ։ Ունեցե՞լ եք հետևորդներ։
- Իհարկե։ Նյու Յորքում և Անջելեսում ունեմ ասպիրանտներ, 4-ը՝ հայ, մեկը՝ իտալացի, մեկը՝ չինացի, վերջինը՝ թուրք, Թուրքիայից։ Պետք է ասեմ, որ Թուրքիայում համալսարաններում հայագիտության, հայ մշակույթի հանդեպ հետաքրքրություն կա։ Իմ նոր ընդունած ասպիրանտի հետաքրքրության ոլորտը նույնպես թատրոնն է, թե ինչպես օսմանյան թատրոնը զարգացել է հայկական թատրոնի հիմունքներից։ Պոլսահայ թատրոնն օժանդակել է օսմանյան թատրոնի սկզբնավորմանը։ Հետաքրքիր է, Միչիգանում մի երիտասարդ թուրք գիտնական կա, որը բացում է մի չուսումնասիրված կետ՝ կապված հայ գրականության հետ։ Դա հայատառ թուրքերենով գրված արևմտահայ վեպերն են։ Ինքն ուսումնասիրում է այդ վեպերը և թե դրանք ինչպես են ազդել թուրքական վեպերի զարգացման վրա։ Նրանց մուտքը հայագիտական ասպարեզ ողջունելի է։
- Օտարազգի լսարանի վերաբերմունքը Ձեր դասախոսությունների հանդեպ։
¬ Հայը, բնական է, հետաքրքրվում է իր պատմությամբ։ Ոչ հայն ուզում է իր մտահորիզոնը լայնացնել։ Ելակետները տարբեր են։ Չինացի իմ ասպիրանտը Պեկինում եղած ժամանակ հետաքրքրվել է հայերենով, մագիստրատուրայում պարսկերեն ուսումնասիրելիս անընդհատ հանդիպում է հայերին, Հայաստանին և որոշել է, որ պիտի սովորի հայերեն։  Սայաթ¬Նովան նրա թեզն է(կյանքը և ստեղծագործությունը)։ Հետաքրքիր թեզ է լինելու։ Մեր ասպիրանտները պարտադիր պետք է քաջ ծանոթ լինեն գրաբարին, արևմտահայերենին, արևելահայերենին։
- Հայ գիտական շրջանակների հետ Ձեր կապը՝ թե՜ Միացյալ Նահանգներում, թե՜  Հայաստանում։
- Շատ տարբեր են։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում կա գիտական ընկերություն, որտեղ պարբերաբար հանդիպում ենք (գիտաժողովներ և այլն, և այլն)։ Եվրոպայում մի այլ ընկերություն կա, որտեղ նույնպես 3 տարին մեկ պլենար ժողովներ է անցկացնում։ Ահավասիկ, անցյալ տարի Բուդապեշտում եղավ գիտաժողովը, եղան  դասախոսություններ, զեկուցումներ։
Հայաստանում իմ հիմնական կապը Մատենադարանի հետ է։ Համարյա ամեն տարի գալիս  եմ Հայաստան,  վերցնում  իմ ծրագրերի հետ առնչվող նոր թեմա՝ ուսումնասիրելու։ 
Առաջին անգամ եկա Հայաստան, 1980 թվականին էր։ Որոշ կապեր ունեմ Երևանի մանկավարժական համալսարանի հետ, որոշ կապեր՝  Վանաձորի մանկավարժական ինստիտուտի հետ և այլն։ Որոշ չափով հետաքրքիր է, որ մեր  Ամերիկյան համալսարանը շուտով բակալավրիատ պետք է բացի, հայոց լեզվի և հայոց պատմության բաժանմունքներ, սա շատ հետաքրքիր է ապագայի համար։ 
Սլավոնական համալսարանը նույնպես հայագիտական բաժանմունք է բացել, կապեր ունեմ նաև այնտեղ։ Երևանի գրականության ինստիտուտի հետ, բնականաբար, կապեր ունեմ, որոշ չափով՝ Ազգագրական ինստիտուտի հետ նույնպես։ Վերջերս իրենք կայացրին մի շատ հաջող գիտաժողով՝ նվիրված հայկական էպոսին, բայց համաշխարհային էպոսի համապատկերի վրա։ Շատ հետաքրքիր էր։ Զեկուցում կարդացի Թումանյանի ՙՍասունցի Դավիթ՚ պոեմի մասին։ 
- Ձեր առաջի՞ն այցն է Արցախ։ 
- Ոչ։ Անցյալ տարի երկրորդ անգամ  եկա Ղարաբաղ, երեք օր մնացի, Արցախի պետական համալսարանում  չորս հոգով   մի շարք դասախոսություններ կարդացինք, հանդիպումներ  ունեցանք ուսանողների, գրողների, ՙՆարեկացի՚ համալսարանի հետ։
- Փառատոնից ստացած Ձեր տպավորությունը։
- Առաջին հերթին շատ հետաքրքիր էր իր տեսակով, պետք էր միջոցներ հայթայթել, աշխարհի չորս կողմերից մասնագետներ, բանաստեղծներ, բանասերներ բերել։ Դա շատ բան է ասում ղարաբաղցիների վերաբերմունքի մասին, որ ունեն պոեզիայի, և առհասարակ, մշակույթի հանդեպ։ Իսկապես, բարձր մակարդակով անցավ։ Առաջին հերթին շփումները շատ կարևոր էին, և իրոք, հետաքրքիր է։ Նաև   զգացի այն միտումը, որ փառատոնը կդառնա պարբերաբար, գուցե և մի քանի տարին մեկ։ Ամեն անգամ Գանձասար գալով, որը Ղարաբաղի խորհրդանիշն է, զգում եմ խրոխտ, ինքնավստահ ոգին Հասան Ջալալյանների։ Զարմանալի չէ, որ հենց նրանք են  որոշել  այսպիսի դիրք, այսպիսի ճարտարապետություն, որ մնայուն լինի։ Սա արժեք է։ Ադրբեջանը ռազմատենչ կոչեր է անում, արդյո՞ք նոր կրակոցներ կլինեն, հարց է ծագում,  գնում ես Գանձասար և ասում ես՝ ռազմական կոչերը երկրորդական են։ Այն, ինչ որ կա այստեղ, մնայուն արժեք է։ Ուրեմն, ամեն ինչ հանգիստ է լինելու։ Վերջիվերջո, այս անդորրը, որ կա, շարունակվելու է։ Այսպիսի վստահություն է ներշնչում Գանձասարը։  
 
 
Նվարդ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ