ՊԱՇՏ­ՊԱ­ՆԱ­ԿԱՆ ՆԵ­ՐՈՒ­ԺԻ ՀԶՈ­ՐԱ­ՑՈՒ­ՄԸ՝ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ ՀՐԱ­ՄԱ­ՅԱ­ԿԱՆ

 Ներ­կա աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­ներն ու գլո­բալ մար­տահ­րա­վեր­նե­րը, մի­ջի­նարևե­լյան և հա­րավ­կով­կա­սյան տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րում ծա­վալ­վող գոր­ծըն­թաց­ներն ու թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան տան­դե­մի նկր­տում­ներն ստի­պում են ու­շադ­րու­թյու­նը սևե­ռել Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի պաշտ­պա­նա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի կա­տա­րե­լա­գործ­ման խնդ­րին։

Այս տե­սան­կյու­նից կարևոր­վում է Հա­յաս­տա­նի ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը ոչ միայն ՀԱՊԿ-ի շր­ջա­նակ­նե­րում, այլև մի շարք այլ պե­տու­թյուն­նե­րի հետ։ ՀՀ ռազ­մա­կան գե­րա­տես­չու­թյու­նը տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ի­րա­զե­կել էր կոնկ­րետ ուղ­ղու­թյուն­նե­րում մի շարք հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի առ­կա­յու­թյան մա­սին։ Ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյունն ար­դյու­նա­վե­տո­րեն ի­րա­կա­նաց­վում է մաս­նա­վո­րա­պես Լե­հաս­տա­նի և Հու­նաս­տա­նի հետ։ Նախ­կի­նում մշակ­վել են նաև Չե­խիա­յի հետ ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան և Սեր­բիա­յի հետ պաշտ­պա­նա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի նա­խագ­ծեր։
Ան­ցյալ տար­վա աշ­նա­նը ՀԱՊԿ գլ­խա­վոր քար­տու­ղա­րի պաշ­տո­նի հետ կապ­ված խն­դիրն ստա­ցավ իր հան­գու­ցա­լու­ծու­մը. տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը հարթ­վե­ցին Մոսկ­վա­յի ակ­տիվ դե­րա­կա­տա­րու­թյան ար­դյուն­քում։ Գլ­խա­վոր քար­տու­ղա­րի պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րը դր­վե­ցին տե­ղա­կա­լի՝ Վա­լե­րի Սե­մե­րի­կո­վի վրա։ Հայտ­նի դար­ձավ նաև, որ ՀՀ նա­խա­գահ Ար­մեն Սարգ­սյա­նի հրա­մա­նագ­րով Վիկ­տոր Բի­յա­գո­վը նշա­նակ­վել է ՀԱՊԿ-ում Հա­յաս­տա­նի մշ­տա­կան և լիա­զոր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ։
Մեկ շա­բաթ ա­ռաջ՝ մա­յի­սի 22-ին, Ղր­ղըզս­տա­նի մայ­րա­քա­ղաք Բիշ­քե­կում կա­յա­ցավ ՀԱՊԿ ան­դամ եր­կր­նե­րի արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի խոր­հր­դի նիստ, ո­րի ըն­թաց­քում գլ­խա­վոր քար­տու­ղա­րի պաշ­տո­նին ա­ռա­ջադր­վեց Բե­լա­ռու­սի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ստա­նիս­լավ Զա­սի թեկ­նա­ծու­թյու­նը։ Զա­սը, ՀԱՊԿ կա­նո­նադ­րու­թյան հա­մա­ձայն, այդ պաշ­տո­նը պետք է զբա­ղեց­նի 2020թ. հուն­վա­րի 1-ից։ Նրա թեկ­նա­ծու­թյու­նը կհաս­տատ­վի ա­ռա­ջի­կա աշ­նա­նը նա­խա­տես­ված ՀԱՊԿ ան­դամ եր­կր­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի հան­դիպ­մա­նը։
Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գե­րա­տես­չու­թյան ի­րա­զեկ­մամբ՝ Բիշ­քե­կի հան­դիպ­ման մաս­նա­կից­նե­րի կող­մից մի շարք փաս­տաթղ­թեր են ստո­րագր­վել։ ՏԱՍՍ գոր­ծա­կա­լու­թյունն ան­մի­ջա­պես տա­րա­ծել է ՌԴ արտ­գործ­նա­խա­րար Սեր­գեյ Լավ­րո­վի հայ­տա­րա­րու­թյունն այն մա­սին, որ կա­ռույ­ցի շր­ջա­նակ­նե­րում ստեղծ­վե­լու է միաս­նա­կան ՀՕՊ հա­մա­կարգ։
Զա­սի թեկ­նա­ծու­թյան հետ կապ­ված ՀՀ փոր­ձա­գի­տա­կան շր­ջա­նակ­նե­րում այն կար­ծիքն է շր­ջա­նառ­վում, որ հայ­կա­կան կող­մը չէր կա­րող տոր­պե­դա­հա­րել ՀԱՊԿ-ի բնա­կա­նոն աշ­խա­տան­քը, այ­սինքն՝ ճիշտ ա­րեց, որ հա­վա­նու­թյուն տվեց Բե­լա­ռու­սի ներ­կա­յա­ցուց­չի թեկ­նա­ծու­թյա­նը։ Բայց, դրա հետ մեկ­տեղ, Զա­սի նշա­նա­կու­մը Հա­յաս­տա­նի հա­մար կա­րող է ո­րոշ խն­դիր­ներ ստեղ­ծել։
Ան­ցյալ տար­վա նո­յեմ­բե­րին մենք ա­կա­նա­տես ե­ղանք Բե­լա­ռու­սի ներ­կա­յա­ցուց­չի թեկ­նա­ծու­թյան ա­ռա­ջադր­ման հար­ցում Բաք­վի շա­հագր­գռ­վա­ծու­թյա­նը։ Ե­թե փոր­ձա­գետ­նե­րի կան­խա­տե­սած խն­դիր­նե­րը չս­տեղծ­վեն էլ, Ադր­բե­ջա­նի հա­մար, հա­մե­նայն դեպս, դա ինչ-որ նոր հնա­րա­վո­րու­թյուն կա­րող է լի­նել։ Նախևա­ռաջ, կա­րե­լի է Բե­լա­ռուս-Ադր­բե­ջան ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան խո­րա­ցում ակն­կա­լել, ին­չու չէ՝ ՀԱՊԿ շր­ջա­նակ­նե­րում ինչ-որ չա­փով ադր­բե­ջա­նա­կան շա­հի ա­ռաջմ­ղում։
Բիշ­քե­կի հան­դի­պու­մից մեկ շա­բաթ ա­ռաջ Բե­լա­ռու­սում անց­կաց­վեց ռազ­մար­դյու­նա­բե­րա­կան ցու­ցա­հան­դես (MILEX-2019), ո­րի շր­ջա­նակ­նե­րում կա­յա­ցավ հան­դի­պում Բե­լա­ռու­սի պաշտ­պա­նա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան պե­տա­կան կո­մի­տեի նա­խա­գահ Ռո­ման Գո­լով­չեն­կո­յի և Ադր­բե­ջա­նի պաշտ­պա­նա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Յա­հյա Մու­սաևի միջև։ razm.info-ի տե­ղե­կաց­մամբ՝ կող­մե­րը քն­նար­կել են ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան ո­լոր­տում Բե­լա­ռուս-Ադր­բե­ջան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան առ­կա և հե­ռա­կա ուղ­ղու­թյուն­նե­րը։
Մինս­կում անց­կաց­ված ռազ­մար­դյու­նա­բե­րա­կան ցու­ցա­հան­դե­սի ըն­թաց­քում Ադ­րբ­ջա­նի ԶՈՒ պատ­վի­րա­կու­թյա­նը ցու­ցադ­րել են ՙՊո­լո­նեզ՚ ՀԿՌՀ-ի (հա­մա­զար­կա­յին կրա­կի ռեակ­տիվ հա­մա­կարգ) ա­վե­լի հզոր հր­թիռ։ Տե­ղե­կաց­նե­լով այս մա­սին՝ ադր­բե­ջա­նա­կան Azeridefence լրատ­վա­կան կայ­քը հրա­պա­րա­կել է նաև լու­սան­կար, ո­րում երևում է չի­նա­կան M20 բա­լիս­տիկ հր­թի­ռը։ Բե­լա­ռու­սա­կան հա­մա­կար­գե­րը զին­ված են 130կգ մար­տագլ­խի­կով չի­նա­կան A200 հր­թիռ­նե­րով։ Յու­րա­քան­չյուր ար­ձակ­ման կա­յա­նի վրա կա այդ­պի­սի 8 հր­թիռ։ Հնա­րա­վոր է, որ ՀԿՌՀ-ի հենց այս հր­թիռ­նե­րով տար­բե­րակն է մա­տա­կա­րար­վել Ադր­բե­ջա­նին։

Ներ­կա ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի հաշ­վառ­մամբ՝ Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը շա­րու­նա­կում են ու­շադ­րու­թյու­նը սևե­ռել ռազ­մար­դյու­նա­բե­րու­թյան ո­լոր­տի զար­գաց­մա­նը։ Այս տար­վա փետր­վա­րի սկզ­բին վար­չա­պետ Փա­շի­նյանն ըն­դու­նեց ՀՀ-ում Լե­հաս­տա­նի ար­տա­կարգ և լիա­զոր դես­պան Պա­վել Չեպ­լա­կին և լե­հա­կան ՙԼյու­բա­վա՚ ռազ­մար­դյու­նա­բե­րա­կան ձեռ­նար­կու­թյան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին։ Հան­դիպ­մա­նը քն­նարկ­վել են տար­բեր ուղ­ղու­թյուն­նե­րով, այդ թվում՝ ռազ­մար­դյու­նա­բե­րու­թյան ո­լոր­տում փոխ­գոր­ծակ­ցու­թյա­նը վե­րա­բե­րող հար­ցեր։ Եվ այս հա­մա­տեքս­տում եր­կուս­տեք կարևոր­վել է Հայ-լե­հա­կան տն­տե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան միջ­կա­ռա­վա­րա­կան հանձ­նա­ժո­ղո­վի աշ­խա­տանք­նե­րի ակ­տի­վա­ցու­մը։
Հարկ է կարևո­րել մա­յի­սի 24-ին վար­չա­պե­տի նա­խա­գա­հու­թյամբ անց­կաց­ված ՀՀ ռազ­մար­դյու­նա­բե­րա­կան հանձ­նա­ժո­ղո­վի նիս­տը։ Փա­շի­նյա­նը նշել է, որ կա­ռա­վա­րու­թյան հա­մար ռազ­մար­դյու­նա­բե­րու­թյան ո­լոր­տը գե­րա­կա­յու­թյուն է, և այս ո­լոր­տի հետ կապ­ված լուրջ ծրագ­րեր ու նպա­տակ­ներ կան։ Կա­ռա­վա­րու­թյան կա­ռուց­ված­քի փո­փո­խու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում ստեղծ­վել է Բարձր տեխ­նո­լո­գիա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նա­խա­րա­րու­թյուն։ Ռազ­մար­դյու­նա­բե­րա­կան հա­մա­լի­րը, ար­տադ­րա­կան նե­րու­ժը, ար­տադ­րա­կան ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րը պետք է տե­ղա­վոր­վեն այս նա­խա­րա­րու­թյան կա­ռուց­ված­քի մեջ։ Վար­չա­պե­տի խոս­քով՝ ո­լոր­տի ա­ռաջ պետք է լուրջ խն­դիր­ներ դր­վեն, որ­պես­զի այս ուղ­ղու­թյու­նը խթան հան­դի­սա­նա ոչ միայն մեր անվ­տան­գու­թյան մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­ման, այլև տն­տե­սու­թյան զար­գաց­ման հա­մար, ո­րի հետ կապ­ված կարևո­րա­գույն խն­դիր­նե­րից մե­կը Հա­յաս­տա­նը տեխ­նո­լո­գիա­պես զար­գա­ցած եր­կիր դարձ­նելն է։
Հա­յաս­տա­նի ռազ­մա­կան նե­րու­ժի ա­ճի հետ կապ­ված՝ հարկ ենք հա­մա­րում վկա­յա­կո­չել Ստոկ­հոլ­մի խա­ղա­ղու­թյան մի­ջազ­գա­յին հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի ինս­տի­տու­տի՝ SIPRI-ի, զե­կույ­ցը։ Անդ­րա­դառ­նա­լով նա­խորդ տա­րի աշ­խար­հում կա­տար­ված ռազ­մա­կան ծախ­սե­րին, սպա­ռա­զի­նու­թյուն­նե­րի մր­ցա­վազ­քի տեմ­պե­րին, դրանց քա­ղա­քա­կան, ռազ­մա­կան, տն­տե­սա­կան և այլ բնույ­թի դր­դա­պատ­ճառ­նե­րին` ռազ­մա­կան փոր­ձա­գետ­ներն ար­ձա­նագ­րել են, որ Հա­յաս­տա­նը սպա­ռա­զի­նու­թյուն­նե­րի մր­ցա­վազ­քում գնա­լով կր­ճա­տում է Ադր­բե­ջա­նի հետ տար­բե­րու­թյու­նը։ 2015-ին Հա­յաս­տա­նի ռազ­մա­կան բյու­ջեն կազ­մում էր 417 մլն դո­լար, 2016-ին՝ 431 մլն։ 2018 թվա­կա­նին ՀՀ-ի ռազ­մա­կան ծախ­սե­րը 2017-ի հա­մե­մատ ա­ճել են 33%-ով՝ կազ­մե­լով շուրջ 609 մլն դո­լար։ Հա­յաս­տանն ընդգրկվել է աշ­խար­հի այն 10 եր­կր­նե­րի շար­քում, ո­րոնք ա­մե­նա­մեծ ռազ­մա­կան բեռն ու­նեն ՀՆԱ-ի հա­մե­մատ։ 2018-ին Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­կան ծախ­սե­րը, նա­խորդ տար­վա հա­մե­մատ, նույն­պես ա­վե­լա­ցել են, բայց, ըստ SIPRI-ի, ա­ճի ծա­վալ­նե­րը մեծ չեն։