ԵՄ - ԱԴՐԲԵՋԱՆ. ՎԵՐՋԱԿԵՏԸ ԴՐՎԵ՞Ց
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
Հուլիսի 9-ին Եվրախորհրդի նախագահ Տուսկը Բաքվում էր։ Նախ տեղի է ունեցել նրա առանձին հանդիպումն Ադրբեջանի նախագահի հետ, ապա բանակցությունները շարունակվել են պատվիրակությունների ձեւաչափով։ Քննարկումների ավարտին կողմերը հանդես են եկել մամուլի համար հայտարարություններով։ Հղելով Ադրբեջանի նախագահի պաշտոնական կայքին՝ Բաքվի լրատվամիջոցները որոշ մանրամասնություններ են ներկայացնում Տուսկի եւ Ալիեւի հայտարարություններից։
Ադրբեջանի նախագահն իր խոսքում առանձնացրել է երկու թեմա՝ ԵՎրամիություն-Ադրբեջան տնտեսական հարաբերությունները եւ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորումը։ Ըստ Ալիեւի, ինքը Եվրախորհրդի նախագահին ներկայացրել է ԼՂ հարցում Ադրբեջանի սկզբունքային դիրքորոշումը՝ ՙհարցը պետք է լուծվի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հայտնի բանաձեւերի հիման վրա՚։
Պատասխան խոսքում Տուսկն ասել է, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը չունի ռազմական լուծում, Եվրամիությունն ամբողջովին սատարում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ջանքերին՝ հակամարտությունը Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի սկզբունքների հիման վրա կարգավորելու ջանքերում։ Եթե Եվրախորհրդի նախագահի եւ Իլհամ Ալիեւի հայտարարությունները դնենք կողք-կողքի, ապա պարզ կդառնա, որ Ալիեւ-Տուսկ դեմ առ դեմ բանակցություններում առանցքային է եղել ԼՂ կարգավորման թեման, եւ կողմերն այդպես էլ ընդհանուր հայտարարի չեն եկել։
Ալիեւը փորձել է Տուսկին համոզել, որ Եվրամիություն-Ադրբեջան համագործակցության մասին համաձայնագրում պետք է հատուկ շեշտադրում արվի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը հարգելու մասին, իսկ Եվրախորհրդի նախագահը հակադարձել է, որ Եվրամիությունը չի կարող Լեռնային Ղարաբաղի իրավական կարգավիճակը կանխորոշող դրույթ ներառել Ադրբեջանի հետ համագործակցության մասին համաձայնագրում, ԵՄ-ն այդ հարցում լիովին սատարում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ջանքերին։
Կարելի է, այսպիսով, արձանագրել, որ Եվրամիություն-Ադրբեջան բանակցություններում դրվել է սկզբունքային վերջակետ։ Եվրախորհրդի նախագահը դիվանագիտորեն հասկացրել է, որ Բրյուսելը չի պատրաստվում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մասին դրույթ ներառել ապագա համաձայնագրում։ Սա նշանակում է, որ Ադրբեջանը լիովին կորցնում է այդ փաստաթղթի նկատմամբ հետաքրքրությունը։
Ադրբեջանական քարոզչությունն, ինչ խոսք, շահարկում է Եվրախորհրդի նախագահի հայտարարությունն առ Ադրբեջանի ինքնիշխանություն եւ տարածքային ամբողջականություն, բայց դա միայն դիվանագիտական տուրք է հավուրպատշաճությանը։ Տուսկի հիմնական ասելիքն այն էր, որ Եվրամիությունը չի կանխորոշում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը, քանի դեռ խնդրով զբաղվում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները, որոնք խնդրի կարգավորումը փորձում են առաջ մղել Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի սկզբունքների հիման վրա։
Պատահական չէ, որ Իլհամ Ալիեւն իր խոսքում ոչ թե այդ փաստաթղթին է հղում արել, այլ՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձեւերին, որոնք ԼՂ կարգավորման՝ կողմերին ներկայացված հայեցակարգում որեւէ արտացոլում չեն գտել, իսկ Միավորված ազգերի կազմակերպությունն էլ ԼՂ կարգավորման մանդատը վերապահել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին։
Եվրախորհրդի նախագահի խոսքում առկա էր նաեւ մեկ այլ կարեւոր շեշտադրում։ Նա հայտարարել է, որ ԵՄ-Ադրբեջան հարաբերությունները կարող են արդյունավետ լինել, եթե ապահովվի հասարակությունների ազատությունը։ Նա ակնհայտորեն նկատի ուներ, որ Եվրամիությունն Ադրբեջանից ակնկալում է ժողովրդավարական բարեփոխումներ եւ պետական ու հանրային կյանքի ազատականացում։ Սա Ադրբեջանի համար ծանրագույն նախապայման է, որովհետեւ պաշտոնական Բաքուն մշտապես պատճառաբանում է, որ չի կարող գնալ բարեփոխումների, քանի դեռ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը կարգավորված չէ, երկրում ՙկան մեկ միլիոնից ավելի փախստականներ, որոնց իրավունքները խախտված են, եւ միջազգային հանրությունը պետք է աշխատի դրանք վերականգնելու, այն է՝ օկուպացված տարածքներից հայկական զինուժը դուրս բերելու եւ փախստականներին նախկին բնակության վայրեր վերադարձի հնարավորություն տալու ուղղությամբ՚։
Եվրախորհրդի նախագահը հասկացրել է, որ ԼՂ խնդրի չկարգավորվածությունը հիմք չէ, որ Ադրբեջանում ոտնահարվեն խոսքի, հավաքների ազատությունը, քաղաքական գործունեության իրավունքը։ Այսպիսով, կարելի է փաստել, որ Ալիեւ-Տուսկ բանակցությունները չափազանց ծանր մթնոլորտում են անցել, սկզբունքային համաձայնություն չի կայացել։ Դա է, թերեւս, պատճառը, որ Ադրբեջանի փորձագիտական հանրությունը ոգեւորության որեւէ նշան ցույց չի տալիս։
Ըստ երեւույթին, ԵՄ-Ադրբեջան համագործակցության մասին համաձայնագրի շուրջ բանակցությունները տեւական ժամանակով կառկախվեն։ Այստեղ Ադրբեջանին չեն օգնի ոչ միայն բնական գազի պաշարները, այլեւ կոմունիկացիոն հնարավորությունները։ Եվրամիությունը քաջ գիտի, որ Ադրբեջանն ստիպված է վաճառահանել իր էներգակիրները եւ տրամադրել տրանսպորտային ու լոգիստիկ ենթակառուցվածքները եւ շատ սառնասրտորեն չի տրվում որեւէ քաղաքական գայթակղության։