ԱՐ­ՑԱ­ԽԻ ԱՆՎ­ՏԱՆ­ԳՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ ՈՂՋ ՏԱ­ՐԱ­ԾԱՇՐ­ՋԱ­ՆԻ ԱՆՎ­ՏԱՆ­ԳՈՒ­ԹՅՈՒՆՆ Է

 ՙՀա­յաս­տա­նը, ինչ­պես լեռ­նա­յին­ղա­րա­բա­ղյան հա­կա­մար­տու­թյան խա­ղաղ կար­գա­վոր­ման հար­ցում, այն­պես էլ ար­տա­քին գլո­բալ ու­ժե­րի հետ իր փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում գոր­ծում է` ել­նե­լով տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին խա­ղա­ղու­թյան ու անվ­տան­գու­թյան պահ­պան­ման նկա­տա­ռում­նե­րից։ Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում խա­ղա­ղու­թյան և անվ­տան­գու­թյան պահ­պա­նումն ու ամ­րապն­դու­մը բխում են տա­րա­ծաշր­ջա­նի բո­լոր ժո­ղո­վուրդ­նե­րի շա­հե­րից՚,- օ­գոս­տո­սի 27-ին ՀՀ ԱԳՆ կենտ­րո­նա­կան ա­պա­րա­տի և օ­տա­րերկ­րյա պե­տու­թյուն­նե­րում ՀՀ դի­վա­նա­գի­տա­կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի ա­մե­նա­մյա հա­մա­ժո­ղո­վին հայ­տա­րա­րել է ՀՀ արտ­գործ­նա­խա­րար Զոհ­րաբ Մնա­ցա­կա­նյա­նը։

Ըն­դս­մին, հայ­կա­կան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գե­րա­տես­չու­թյան ղե­կա­վարն ըն­դգ­ծել է, որ այս հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը խախ­տե­լու Ադր­բե­ջա­նի փոր­ձե­րը սպառ­նա­լիք են տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին խա­ղա­ղու­թյանն ու անվ­տան­գու­թյա­նը։
Հա­յաս­տա­նի ԱԳՆ ղե­կա­վա­րի այս և օ­բյեկ­տիվ ի­րո­ղու­թյուն­ներն ար­տա­ցո­լող մյուս հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը հա­րու­ցե­ցին Ադր­բե­ջա­նի քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­վի միան­գա­մայն սպա­սե­լի հիս­տե­րիկ ար­ձա­գան­քը, և հայ­կա­կան եր­կու պե­տու­թյուն­նե­րի հաս­ցեին որ­պես ա­վան­դույթ մա­հա­ցու սպառ­նա­լիք­ներ տե­ղա­ցին։
Անվ­տան­գու­թյան ու կար­գա­վի­ճա­կի հար­ցե­րը, միան­շա­նակ, ինք­նիշ­խան Ար­ցա­խի հա­մար ա­ռաջ­նա­հերթ նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն, և հայ­կա­կան եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րը բազ­միցս նշել են հա­կա­մար­տու­թյան այն տար­բե­րա­կի անհ­նա­րի­նու­թյու­նը, ո­րը սպառ­նա­լի­քի տակ կդ­ներ Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի անվ­տան­գու­թյունն ու կսահ­մա­նա­փա­կեր նրա ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վունքն ի­րաց­նե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը։
Մինչ­դեռ ղա­րա­բա­ղյան հա­կա­մար­տու­թյան ՙկար­գա­վո­րու­մը՚ Բաք­վի ըն­կալ­մամբ են­թադ­րում է նախևա­ռաջ ՙտա­րածք­նե­րի վե­րա­դարձ՚, ինչն ուղ­ղա­կիո­րեն նշա­նա­կում է անվ­տան­գու­թյան` գո­յու­թյուն ու­նե­ցող հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյան խախ­տում՝ ինչ­պես հենց ադր­բե­ջա­նա-ղա­րա­բա­ղյան հա­կա­մար­տու­թյան գո­տում, այն­պես էլ կով­կա­սյան տա­րա­ծաշր­ջա­նում` ընդ­հան­րա­պես։ Բնա­կա­նա­բար, ադր­բե­ջա­նա­կան ռազ­մա­կան ու­ժե­րը հա­ջոր­դիվ կփոր­ձեն օ­կու­պաց­նել Ար­ցախն ու այն­տե­ղից վտա­րել նրա բնիկ ժո­ղովր­դին։ Բաք­վի քա­ղա­քա­կան ռե­ժի­մի այս պար­զու­նակ ու նույն­քան լկ­տի մար­տա­վա­րու­թյու­նը դժ­վար չէ կռա­հել։
1992-94թթ. Ադր­բե­ջա­նի լայ­նա­մասշ­տաբ ռազ­մա­կան ագ­րե­սիան հա­կա­դար­ձե­լու ըն­թաց­քում հա­կա­հար­ձա­կո­ղա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թյան պաշտ­պա­նու­թյան բա­նա­կի կող­մից ա­զա­տագր­ված տա­րածք­ներն այն ժա­մա­նակ ԼՂՀ-ի հա­մար ծա­ռա­յում էին որ­պես յու­րա­տե­սակ անվ­տան­գու­թյան գո­տի և կարևո­րա­գույն նշա­նա­կու­թյուն ու­նեին բնակ­չու­թյան ֆի­զի­կա­կան գո­յու­թյան հա­մար։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի շուրջ թշ­նա­մու օ­ղակն ա­վե­լի էր սեղմ­վում, խա­ղաղ բնակ­չու­թյու­նը են­թարկ­վում էր ա­վիառմ­բա­հա­րում­նե­րի և կենտ­րո­նաց­ված հրե­տա­կո­ծու­թյուն­նե­րի ադր­բե­ջա­նա­կան մեր­ձա­կա բնա­կա­վայ­րե­րից, ո­րոնք Բաք­վի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը գործ­նա­կա­նում վե­րա­ծել էին ռազ­մա­կան հե­նա­կե­տե­րի: Ա­մեն օր զոհ­վում էին տաս­նյակ մար­դիկ, և միայն հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան ջան­քե­րի ու Ար­ցա­խի ա­նօ­րի­նակ տո­կու­նու­թյան ու հե­րո­սու­թյան շնոր­հիվ հա­ջող­վեց բե­կել պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քը։
Իր իսկ մեղ­քով ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կը պաշ­տո­նա­կան Բա­քուն ա­ռայ­սօր փոր­ձում է մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյա­նը մա­տու­ցել որ­պես ոչ այլ ինչ, քան հայ­կա­կան ագ­րե­սիա­յի ար­դյունք, այն դեպ­քում, երբ ի­րա­կա­նու­թյու­նը ճիշտ հա­կա­ռակն է։ Ոչ թե Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը, այլ Ադր­բե­ջանն է սան­ձա­զեր­ծել պա­տե­րազմ՝ նպա­տակ ու­նե­նա­լով ոչն­չաց­նել ար­ցախ­ցի­նե­րին՝ Սում­գա­յի­թի, Բաք­վի, Կի­րո­վա­բա­դի և այլ բնա­կա­վայ­րե­րի հա­յու­թյան զանգ­վա­ծա­յին սպա­նու­թյուն­նե­րի օ­րի­նա­կով։ Այս­տեղ, սա­կայն, Բաք­վի ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ռե­ժի­մը լիա­կա­տար ձա­խող­վեց։ Ար­դյուն­քում ստեղծ­վե­ցին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան նոր ի­րա­վի­ճակ, պե­տա­կան նոր սահ­ման­ներ, ո­րոնք Ադր­բե­ջա­նի բարձ­րա­գույն իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը հա­մա­ռո­րեն չեն ու­զում ճա­նա­չել։
Միան­գա­մայն ակն­հայտ է, որ Ադր­բե­ջա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը ոչ միայն մտա­դիր չեն ղա­րա­բա­ղյան հիմ­նախն­դի­րը լու­ծել կա­ռու­ցո­ղա­կան ճա­նա­պար­հով, այլև, հա­կա­ռա­կը՝ փոր­ձում են 1994թ. մա­յի­սին կնք­ված հրա­դա­դա­րի ան­ժամ­կետ հա­մա­ձայ­նա­գիրն օգ­տա­գոր­ծել ի­րենց ռևան­շիս­տա­կան նպա­տակ­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար։ Ադր­բե­ջա­նի 2016թ. ապ­րի­լյան խար­դախ ու ան­մարդ­կա­յին լայ­նա­ծա­վալ ագ­րե­սիան ըն­դա­մե­նը հրա­տա­պու­թյուն հա­ղոր­դեց Ար­ցա­խի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյան հար­ցին։
Փոր­ձա­գետ­նե­րը բազ­միցս նշել են, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թյան ան­կա­խու­թյունն ու Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյու­նը գտն­վում են պատ­մա­կան ու ի­րա­վա­կան տար­բեր հար­թու­թյուն­նե­րում։ ԼՂՀ ան­կա­խու­թյու­նը ոչ մի կերպ չի խախ­տում Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյու­նը, նախևա­ռաջ այն պատ­ճա­ռով, որ հայ­կա­կան հի­նա­վուրց երկ­րա­մաս հան­դի­սա­ցող Ար­ցա­խը երբևէ չի ե­ղել և, ըստ էու­թյան, չէր կա­րող Ադր­բե­ջա­նա­կան պե­տու­թյան մաս լի­նել, ո­րը (հաշ­վի առ­նե­լով խոր­հր­դա­յին շր­ջա­նը) ըն­դա­մե­նը 100 տա­րե­կան է։
Ինչ վե­րա­բե­րում է ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քում այս կամ այն կող­մի վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ ան­ցած տա­րածք­նե­րի հար­ցին, Ար­ցախն ու­նի իր` բա­վա­կա­նին ծան­րակ­շիռ և կոնկ­րետ տա­րած­քա­յին հա­վակ­նու­թյուն­ներն Ադր­բե­ջա­նի նկատ­մամբ։ Մաս­նա­վո­րա­պես` Ադր­բե­ջա­նի օ­կու­պաց­ման տակ գտն­վող ողջ Շա­հու­մյա­նի շր­ջա­նը, որ­տե­ղից վտար­վեց բազ­մա­հա­զա­րա­նոց հայ­կա­կան խա­ղաղ բնակ­չու­թյու­նը, Մար­տա­կեր­տի և Մար­տու­նու շր­ջան­նե­րի ո­րոշ մա­սը և այլն։ Տվյալ խն­դի­րը հնա­րա­վոր կլի­ներ քն­նար­կել ա­դեկ­վատ հա­կա­ռա­կոր­դի և ոչ թե, ըստ էու­թյան, ֆա­շիս­տա­կան ռե­ժի­մի հետ, ո­րը ողջ աշ­խար­հի հա­յե­րին ո­խե­րիմ թշ­նա­մի է հայ­տա­րա­րել։
Ե­թե պաշ­տո­նա­կան Բաք­վի հա­մար Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի կար­գա­վի­ճակն ըն­դա­մե­նը քա­ղա­քա­կան պատ­վախ­նդ­րու­թյան հարց է, ա­պա Ար­ցա­խի հա­յե­րի հա­մար՝ կյան­քի, պատ­վի ու ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան հարց։ Ինչ­պես վե­րը նշ­վեց, գործ­նա­կա­նում նմա­նա­կե­լով կար­գա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցում իր մաս­նակ­ցու­թյու­նը, պաշ­տո­նա­կան Բա­քուն ի­րա­կա­նում իր ցե­ղաս­պա­նա­կան ծրագ­րերն է հա­սու­նաց­նում։ Եվ Ադր­բե­ջա­նի ագ­րե­սիվ պահ­ված­քը գնա­լով ա­վե­լի մեծ վտանգ է ներ­կա­յաց­նում, մի եր­կիր, ո­րը, օգտ­վե­լով Թուր­քիա­յի տե­սա­նե­լի ու ան­տե­սա­նե­լի ա­ջակ­ցու­թյու­նից, այ­սօր լուրջ սպառ­նա­լիք է ոչ միայն տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին, այլև մի­ջազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան հա­մար։
Այն­պես որ հզոր, ինքն ի­րեն պաշտ­պա­նե­լու ու­նակ Ար­ցա­խը նույն­պես ծան­րակ­շիռ գոր­ծոն է ընդ­հա­նուր տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին կա­յու­նու­թյան հա­մա­տեքս­տում։ Ե­թե հա­կիրճ, ա­պա Ար­ցա­խի անվ­տան­գու­թյան հար­ցը ողջ տա­րա­ծաշր­ջա­նի անվ­տան­գու­թյան հարցն է։