ԱԴՐԲԵՋԱՆԻՆ ԶՍՊԵԼԸ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ Է
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Ադրբեջանական քարոզչամիջոցների հրապարակումներում դարակազմիկ իրադարձություն է որակվում հոկտեմբերի 3-ին Սոչիում ՙՎալդայ՚-ի համաժողովի շրջանակում Ռուսաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը։ Ակումբն, ինչ խոսք, Ադրբեջանի նախագահի համար հարթակ էր՝ ներկայացնելու հակամարտության կարգավորման ադրբեջանական տեսլականը։ Սա հասկանալի է, բայց, ի դժբախտություն Բաքվի, Ալիևի տեսլականի ռուսաստանյան արձագանքն այդպես էլ չհնչեց։ Ադրբեջանական լրատվական կայքերից մեկը, ճիշտ ընկալելով իրավիճակը, գրեց, որ էյֆորիայի համար էլ մի առանձնակի առիթ չկա. Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն ընդամենը քննադատել է ՀՀ վարչապետին՝ ՙԱրցախը Հայաստան է, և վերջ՚ արտահայտության համար, ուրիշ ոչինչ չի ասել։
Արձանագրենք, որ Սոչիի հանդիպումը տեղի ունեցավ ԵԱՏՄ բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստից հետո, որը բարձր գնահատականի արժանացավ նախագահ Պուտինի կողմից։ Մինչ այդ, Երևանում ՀԱՊԿ անդամ պետությունների ռազմատնտեսական համագործակցության միջպետական հանձնաժողովի հերթական նիստի նախօրեին շրջանառության մեջ դրվեց կառույցում Ադրբեջանին կարգավիճակ տալու հարցը։ Հայաստանը, որպես գործընկեր պետություն, բնականաբար, պիտի վետո կիրառեր։ Եվ ահա ՙՎալդայ՚ ակումբում Ադրբեջանը, տարածաշրջանում առկա աշխարհաքաղաքական իրավիճակից օգտվելով, փորձեց ինչ-որ չափով առաջ տանել իր շահը։
Պուտինի հետ ունեցած զրույցից հետո Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ Մոսկվան ու Բաքուն պայմանավորվել են շարունակել աշխատանքները ռազմատեխնիկական համագործակցության հարթությունում։ Նա հիշեցրել է ՌԴ-ից 5 միլիարդ դոլարի սպառազինություն ձեռք բերելու մասին պայմանագիրը և հայտարարել, որ 3 միլիարդն արդեն իրացված է։
Սոչիի հանդիպումից Բաքվին հատկապես ոգևորել է Կոսովոյի մասին Լավրովի արտահայտությունը, որը հնչել է ՀՀ վարչապետի հիշյալ հայտարարության ֆոնին։ Ռուսաստանի արտգործնախարարը հիշեցրել է մի ժամանակ Տիրանայից Ալբանիայի վարչապետի կողմից արված հայտարարությունն առ այն, որ Կոսովո ասելով պետք է հասկանալ Ալբանիա։
Մեր հարևանի էյֆորիան այս հարցում էլ արդարացված չէ, քանի որ Ռուսաստանի արտգործնախարարի խոսքն ուղղված էր Արևմուտքին։ Կոսովոյի անկախությունը Սերբիայից ի կատար է ածվել Միացյալ Նահանգների անմիջական աջակցությամբ, ավելի ուշ այդ անկախությունը ճանաչվել է գրեթե բոլոր արևմտյան երկրների կողմից։ Ռուսաստանյան կողմի համար սա ցավոտ իրողություն է, և պատահական չէ, որ ՌԴ արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը Կոսովոն վկայակոչել է Արցախի խնդրի կարգավորման և ՀՀ վարչապետի հայտարարության համատեքստում։ Իսկ թե ինչ ենթատեքստ ունեն Արևմուտքին հասցեագրված արտահայտությունները, թերևս, կարելի է կռահել։
Դա ստիպում է անդրադառնալ Արցախի շուրջ վերջին զարգացումներին։ Նախ հիշեցնենք սեպտեմբերին ֆրանսիացի խորհրդարանականների պատվիրակության այցն Արցախ և ԱԺ ամբիոնից պատվիրակության ղեկավար Գի Տեսիեի հայտարարությունը՝ Արցախը միջազգային ճանաչման պետք է արժանանա ներկայիս սահմաններով։ Նա անհրաժեշտ համարեց Ստեփանակերտին տեղեկացնել, որ աշխարհում կան տարբեր երկրներ և տարբեր ուժեր, որոնք ջանք ու եռանդ չեն խնայում՝ Արցախը վերադարձնելու նախկին խորհրդային պետության կողմից նախանշված սահմաններ։ Դա ակնարկ էր ներկայում Ադրբեջանի կողմից իրականացվող լոբբիստական մեծ աշխատանքի մասին, որում ներդրվում են ֆինանսական հսկայական միջոցներ։ Ֆրանսիացի խորհրդարանականի ուղերձը միջազգային հանրությանը պարզ էր ու հասկանալի. բավական է այցելել Արցախ և համոզվել, որ ամեն ինչ վկայում է այս հողի վրա հայերի վաղնջական գոյության մասին։
Հայտարարությունից ուշքի չեկած Բաքուն երեք շաբաթ անց՝ հոկտեմբերի 1-ին, ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի Հայկական հարցերով հանձնախմբի համանախագահ, էներգետիկայի և առևտրի հանձնաժողովի նախագահ Ֆրենկ Փալոունի արցախյան այցի մասին իրազեկվեց։ Ստեփանակերտ ժամանելու հիմնական նպատակը, Փալոունի խոսքով, աշխարհին ցույց տալն է, որ Արցախը կայացած և ժողովրդավարական պետություն է, հետևապես, նման այցերով իրենք պետք է ակտիվացնեն Արցախի Հանրապետության հետ իրենց համագործակցությունը։
Ներկայացուցիչների պալատի հանձնաժողովի նախագահի արցախյան այցը նույնպես մեսիջներ էր իր մեջ պարունակում։ Փալոունն առաջին հերթին ներկայացրել է տարածաշրջանի անվտանգային հավասարակշռության պահպանման անհրաժեշտությանն ուղղված իր և գործընկերների առաջիկա ծրագրերը։ Մեջբերենք նրա խոսքերը. ադրբեջանա-արցախյան հակամարտությունը պետք է ունենա միայն խաղաղ կարգավորում՝ Արցախի հայկականության և նրա անվտանգության ներկայիս բաղադրիչների պահպանմամբ։ Անվտանգային հավասարակշռության պահպանման համատեքստում կոնգրեսականը նշել է, որ վերջին երկու տարիների ընթացքում ԱՄՆ-ի կողմից ռազմական աջակցությունն Ադրբեջանին աճել է։ Ներկայացուցիչների պալատի Հայկական հարցերով հանձնախումբը նամակ է հղել Պետդեպարտամենտին` կոչ անելով դադարեցնել այդ աջակցությունը։ ԱՄՆ-ն չպետք է ռազմական և ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերի Ադրբեջանին։
Ուշադրության արժանի է կոնգրեսականի այցը ՙThe HALO Trust՚ ոչ կառավարական կազմակերպության Ստեփանակերտի գրասենյակ, որը զբաղվում է ականազերծման աշխատանքներով։ Ամիսներ առաջ հայտնի դարձավ, որ Միացյալ Նահանգները դադարեցնում է ականազերծման ծրագրի ֆինանսավորումը, ինչը բացասական արձագանք ունեցավ ոչ միայն հայ հանրության շրջանում։ Վաշինգտոնի դիրքորոշման փոփոխությունը թուրք-ադրբեջանական լոբբինգի արդյունք էր, որի չեզոքացման ուղղությամբ այժմ համապատասխան աշխատանք է տարվում։ Այդ օրերին կարծիք հնչեց առ այն, որ մարդասիրական ծրագրի ֆինանսավորման դադարեցման մասին Թրամփի վարչակազմի որոշումը լրջորեն հարվածում է ԱՄՆ-ի միջազգային վարկանիշին։
ԱՀ ղեկավարության հետ կոնգրեսականի հանդիպումների ժամանակ խոսակցություն է ծավալվել ԱՄՆ-ի կողմից Արցախում իրականացվող հումանիտար ծրագրերի և դրանց ֆինանսավորման խնդրի շուրջ։ Սա ևս մեկ մեսիջ էր. Կոնգրեսում մեր բարեկամները շարունակում են ջանքեր գործադրել Արցախի տարածքն անվտանգ դարձնելու նպատակով հատկացվող ֆինանսական միջոցների հոսքը վերականգնելու ուղղությամբ։
Անդրադառնանք Սոչիի հանդիպմանը։ ՙՎալդայ՚ ակումբում Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն Արցախի և Ադրբեջանի զինված ուժերի շփման գծում տիրող իրավիճակի մասին է նաև խոսել։ Նրա գնահատմամբ՝ բավականին հանգիստ իրավիճակ է, միջադեպերը քիչ են և խոշոր չեն։ Ռուսաստանը, Լավրովի խոսքով, Ղարաբաղի հարցում տարաձայնություններ չունի Մինսկի խմբի համանախագահ մյուս երկրների՝ Ֆրանսիայի և Միացյալ Նահանգների հետ, և ամեն ինչ կանի, որպեսզի հակամարտության գոտում ռազմական գործողություններ չվերսկսվեն։ Միաժամանակ, ՌԴ արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարն ափսոսանք է հայտնել, որ քաղաքական գործընթացն արգելակված է, և ստեղծված իրավիճակի հաղթահարմանն ուղղված քայլերը հաջողություն չեն ունենում։
Ադրբեջանա-արցախյան հակամարտության կարգավորման շուրջ քաղաքական գործընթացն, իսկապես, արգելակված է, ասել է թե՝ զրոյացված է հակամարտող կողմերի միջև երկխոսության հնարավորությունը։ Լավրովն իրավացի է։ Հասկանալի պատճառով խաղաղ կարգավորման գործընթացի արգելակման պատճառը Ռուսաստանի գլխավոր դիվանագետը չի նշել։ Դիվանագիտական պարիտետը թույլ չտվեց մատնացույց անել շփման գծում ռազմական սադրանքներ ձեռնարկող կողմին։ Սակայն չնայած նրան, որ Ադրբեջանի ապակառուցողական քաղաքականության մասին ոչինչ չի ասվել, արտգործնախարարը Պուտին-Ալիև հանդիպման ֆոնին շատ կարևոր հայտարարություն արեց՝ ասելով, որ հակամարտության գոտում ռազմական գործողությունների վերսկսման ռիսկեր չի տեսնում։ Այսինքն՝ Հարավային Կովկասում քաղաքական հավասարակշռության պահպանումը ՌԴ-ի արտաքին քաղաքական առաջնահերթություններից է, ինչը նշանակում է, որ Մոսկվան վերահսկողության տակ է պահում իրավիճակը՝ զսպելով ագրեսիվ նկրտումներ ունեցող կողմին՝ Ադրբեջանին։
Թե որքանով է իրերի նման դասավորությունը ոգևորում Բաքվին, թողնենք ադրբեջանական քարոզչամեքենայի հայեցողությանը։