ԱԴՐ­ԲԵ­ՋԱՆ-ԹՈՒՐ­ՔԻԱ-ՊԱ­ԿԻՍ­ՏԱՆ. Ի ՑՈՒՅՑ Է ԴՐ­ՎՈՒՄ ԿՐՈ­ՆԱ­ԿԱՆ ԳՈՐ­ԾՈ­ՆԸ

 Պաշ­տո­նա­կան Բա­քուն շա­րու­նա­կում է ի ցույց դնել Նա­խիջևա­նի՝ որ­պես թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան ռազ­մա­կան հե­նա­կե­տի ռազ­մա­վա­րա­կան նշա­նա­կու­թյու­նը՝ այս ան­գամ ըն­դգ­ծե­լով տե­ղան­քի պաշտ­պա­նու­նա­կու­թյան ամ­րապն­դու­մը։ Շա­բաթ­վա սկզ­բին Իլ­համ Ա­լիևն ըն­դու­նել է Նա­խիջևա­նի Ինք­նա­վար Հան­րա­պե­տու­թյան մեջ­լի­սի ղե­կա­վար (Նա­խիջևա­նի փաս­տա­ցի ղե­կա­վա­րը) Վա­սիֆ Թա­լի­բո­վին և նրա հետ քն­նար­կել սահ­մա­նա­յին գո­տում տի­րող ի­րա­վի­ճա­կը։ Նա­խա­գա­հը մաս­նա­վո­րա­պես հե­տաքր­քր­վել է, թե Հա­յաս­տա­նի հետ սահ­մա­նին տե­ղա­կայ­ված բար­ձր­լեռ­նա­յին մար­տա­կան հե­նա­կե­տե­րին զի­նամ­թեր­քի և սնն­դամ­թեր­քի մա­տա­կա­րա­րումն ինչ մա­կար­դա­կի վրա է։ Ա­լիևը հա­տուկ ըն­դգ­ծել է, որ Նա­խիջևա­նի բա­նա­կը զին­ված է ա­մե­նա­ժա­մա­նա­կա­կից սպա­ռա­զի­նու­թյամբ։ Թա­լի­բովն էլ իր հեր­թին նա­խա­գա­հին զե­կու­ցել է ադր­բե­ջա­նա­կան մար­տա­կան հե­նա­կե­տեր տա­նող ճա­նա­պարհ­նե­րի կա­ռուց­ման մա­սին։ Նրանք քն­նար­կել են նաև հա­կաօ­դա­յին պաշտ­պա­նու­թյան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի հար­ցը։

Հայ­կա­կան կող­մի ու­նե­ցած տվյալ­նե­րով Նա­խիջևա­նում գոր­ծում է ա­ռան­ձին հա­մա­զո­րա­յին բա­նակ, ո­րը կազ­մա­վոր­վել է 2013 թվա­կա­նին։ Ռազ­մա­կան փոր­ձա­գետ­նե­րի շր­ջա­նում տի­րա­պե­տող է այն կար­ծի­քը, որ Ադր­բե­ջանն այս պա­հին Նա­խիջևա­նում թուր­քա­կան զին­ված ու­ժե­րի մշ­տա­կան ներ­կա­յու­թյան կա­րիք չու­նի, քա­նի որ Հա­յաս­տա­նի հետ հնա­րա­վոր ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի դեպ­քում սահ­մա­նին մոտ տե­ղա­կայ­ված թուր­քա­կան ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը կա­րող են ներգ­րավ­վել այդ ճա­կա­տում։ Հայ­կա­կան razm.info-ն տե­ղե­կաց­նում է, որ այդ­տեղ տե­ղա­կայ­ված՝ հայ­կա­կան կող­մին հայտ­նի բո­լոր զո­րա­մա­սե­րը պատ­կա­նում են Նա­խիջևա­նի բա­նա­կին և ինք­նա­վար հան­րա­պե­տու­թյան ու­ժա­յին մյուս կա­ռույց­նե­րին։ Նա­խիջևա­նի հետ սահ­մա­նա­յին հատ­վա­ծում տե­ղա­կայ­ված են Բա­յա­զեթ քա­ղա­քի 1-ին մե­խա­նի­զաց­ված բրի­գա­դը և այդ բրի­գա­դի են­թա­կա­յու­թյամբ գոր­ծող 5-րդ սահ­մա­նա­պահ գուն­դը։
Նա­խիջևա­նի ղե­կա­վա­րի հետ Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գա­հի հան­դի­պումն ու պաշտ­պա­նա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի քն­նար­կու­մը սոսկ քա­րոզ­չու­թյուն չէ, դա միա­ժա­մա­նակ ռազ­մա­վա­րու­թյան ցու­ցադ­րում է։ Որ­պես կա­նոն, Ադր­բե­ջա­նի և Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ­նե­րը պար­բե­րա­բար, ի տես մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան, հան­դի­պում են Նա­խիջևա­նում՝ ըն­դգ­ծե­լով Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ ի­րենց ագ­րե­սիվ նկր­տում­նե­րը։
Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հը, սա­կայն, չէր կա­րող գտն­վել Ադր­բե­ջա­նում։ Ներ­կա դրու­թյամբ նա զբաղ­ված է մեր­ձա­վո­րարևե­լյան խն­դիր­նե­րով. արտ­գործ­նա­խա­րար Մևլութ Չա­վու­շօղ­լուն նո­յեմ­բե­րի 18-ին հայ­տա­րա­րու­թյուն-սպառ­նա­լիք հն­չեց­րեց Սի­րիա­յի հյու­սիս-արևել­քում ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը վեր­սկ­սե­լու մա­սին, ե­թե քր­դա­կան ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը դուրս չգան թուրք-սի­րիա­կան սահ­մա­նից։ Թուր­քիա­յի քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը բա­ցա­հայ­տող ևս մեկ փաստ. Ի­րա­քի ռազ­մա­կան հե­տա­խու­զու­թյան պետ Սաադ ալ-Ալ­լա­քը CNN հե­ռուս­տաըն­կե­րու­թյա­նը հայտ­նել է, որ Թուր­քիա փա­խած ՙԻս­լա­մա­կան պե­տու­թյան՚ ա­հա­բեկ­չա­կան խմ­բա­վոր­ման ղե­կա­վար կազ­մի ան­դամ­նե­րը նա­խա­պատ­րաստ­վում են նոր զին­ված հար­ձա­կում­նե­րի։ Հե­տա­խու­զա­կան տվյալ­նե­րի հա­մա­ձայն՝ ծրագր­վում է հար­ձա­կում կազ­մա­կեր­պել բան­տե­րի վրա՝ ա­զա­տե­լու Սի­րիա­յում և Ի­րա­քում բան­տարկ­ված ԻՊ-ի ան­դամ­նե­րին։ Հե­տա­խու­զու­թյան պե­տի՝ լրատ­վա­մի­ջո­ցին տրա­մադ­րած տե­ղե­կու­թյուն­նե­րում նշ­վում է, որ խնդ­րի լուծ­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ է մի­ջազ­գա­յին ջան­քեր գոր­ծադ­րել։ Հան­ցա­գործ­ներն այդ ճամ­բար­նե­րից կա­րող են դուրս գալ և վե­րա­դառ­նալ ի­րենց եր­կր­ներ։ Նրանք մեծ վտանգ են ներ­կա­յաց­նում Եվ­րո­պա­յի, Ա­սիա­յի և Աֆ­րի­կա­յի հյու­սիս-արևմտյան եր­կր­նե­րի հա­մար, ա­սել է Ի­րա­քի ռազ­մա­կան հե­տա­խու­զու­թյան պե­տը։
Կար­ծում ենք, հենց այս հա­մա­տեքս­տում պի­տի դի­տար­կենք Ան­կա­րա­յի մա­տու­ցած վեր­ջին նո­րու­թյուն­նե­րից մե­կը. Թուր­քիան շա­րու­նա­կում է ՙԻս­լա­մա­կան պե­տու­թյուն՚ ա­հա­բեկ­չա­կան խմ­բա­վոր­ման օ­տա­րերկ­րյա քա­ղա­քա­ցի հան­դի­սա­ցող ան­դամ­նե­րի՝ ի­րենց եր­կր­ներ ու­ղար­կե­լու գոր­ծըն­թա­ցը։ Թուր­քիա­յի ներ­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րա­րու­թյան կող­մից հրա­պա­րակ­ված ա­հա­բե­կիչ­նե­րի ցու­ցա­կում կան Ադր­բե­ջա­նի 29 քա­ղա­քա­ցի­ներ, ո­րոնք կար­տաքս­վեն ի­րենց եր­կիր։ Ար­տաքս­ման են­թա­կա ան­ձանց ցու­ցա­կում կան ՙԻՊ՚-ի 959 ան­դամ­ներ։
Ցու­ցա­կում ա­ռա­վել մեծ թիվ են կազ­մում Ռու­սաս­տա­նի (99), Ուզ­բեկս­տա­նի (82), Ի­րա­քի (296) և Սի­րիա­յի (273) քա­ղա­քա­ցի­նե­րը։ Պաշ­տո­նա­կան Ան­կա­րա­յի կող­մից նման ցու­ցա­կի հրա­պա­րա­կու­մը ինք­նան­պա­տակ չէ։ Ադր­բե­ջան­ցի 29 գրո­հա­յին­նե­րին, այս­պես ա­սած, հետ ու­ղար­կե­լու մա­սին տե­ղե­կատ­վու­թյու­նը մտա­հո­գու­թյան տե­ղիք է տա­լիս։ Ի­րա­զեկ աղ­բյուր­նե­րի կող­մից նախ­կի­նում հրա­պա­րակ­ված տվյալ­նե­րը վեր­ջի­նիս հետ չեն հա­մադր­վում. սի­րիա­կան հա­կա­մար­տու­թյան գո­տում ՙԻՊ՚-ի կող­մից շատ ա­վե­լի մեծ թվով ադր­բե­ջան­ցի­ներ էին կռ­վում։ Ըստ ա­մե­նայ­նի, պաշ­տո­նա­կան Ան­կա­րան իս­լա­միստ գրո­հա­յին­նե­րին Բա­քու ու­ղար­կե­լու գոր­ծըն­թա­ցը դնում է օ­րի­նա­կան հիմ­քի վրա։ Պար­զից էլ պարզ է, որ նրանց օգ­տա­գոր­ծե­լու են ադր­բե­ջա­նա-ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան գո­տում։ Մենք չենք մո­ռա­ցել 2016-ի ապ­րի­լյան ագ­րե­սիա­յի ման­րա­մաս­նե­րը, չենք մո­ռա­ցել ա­հա­բե­կիչ­նե­րի վայ­րա­գու­թյուն­նե­րը ոչ միայն Պաշտ­պա­նու­թյան բա­նա­կի զին­ծա­ռա­յող­նե­րի, այլև սահ­մա­նին մոտ ապ­րող խա­ղաղ բնա­կիչ­նե­րի նկատ­մամբ։ Այս փաս­տե­րը մշ­տա­պես աչ­քի ա­ռաջ պի­տի ու­նե­նանք։
Հի­շյալ ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի շղ­թա­յում նշենք նաև Թուր­քիա­յի և Պա­կիս­տա­նի հա­մա­տեղ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը։ Պա­կիս­տա­նը մաս­նակ­ցում է Թուր­քիա­յի կող­մից կազ­մա­կերպ­ված ՙԱրևե­լյան Մի­ջերկ­րա­ծով-2019՚ զո­րա­վար­ժու­թյուն­նե­րին։ Ըստ թուր­քա­կան աղ­բյու­րի՝ Պա­կիս­տա­նը զո­րա­վար­ժու­թյուն­նե­րին մաս­նակ­ցում է ծո­վա­յին հա­տուկ նշա­նա­կու­թյան ջո­կա­տով։ Զո­րա­վար­ժու­թյուն­նե­րի ա­վար­տից հե­տո նաև կմաս­նակ­ցի Թուր­քիա­յի ծո­վա­յին ու­ժե­րի հրա­մա­նա­տա­րու­թյամբ մեկ­նար­կած ՙՄի­ջերկ­րա­ծո­վյան վա­հան-2019՚ գոր­ծո­ղու­թյա­նը։ Որ­պես ու­շագ­րավ փաստ նշենք, որ Թուր­քիան ար­դեն 1,5 տա­րի աշ­խա­տում է այս գոր­ծո­ղու­թյու­նը մի­ջազ­գա­յին հար­թու­թյուն տե­ղա­փո­խե­լու ուղ­ղու­թյամբ։ Ծրա­գիրն սկ­սել է ի­րա­կա­նաց­նել 2006 թվա­կա­նից, ո­րի նպա­տա­կը Մի­ջերկ­րա­կան ծո­վում Թուր­քիա­յի անվ­տան­գու­թյան ա­պա­հո­վումն է։
Վե­րո­շա­րադ­րյա­լի հա­մա­տեքս­տում դի­տար­կենք մի կարևոր հան­գա­մանք՝ Էր­դո­ղան-Թրամփ նո­յեմ­բե­րի 13-ի հան­դիպ­ման հետ կապ­ված։ Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հը Վա­շինգ­տոն մեկ­նե­լուց ա­ռաջ հայ­տա­րա­րել էր, որ ո՜չ Ռու­սաս­տա­նը, ո՜չ Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րը չկա­րո­ղա­ցան Սի­րիան մաք­րել ա­հա­բե­կիչ­նե­րից։ Ակ­նա­ռու է Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հի դի­վա­նա­գի­տու­թյու­նը. հա­մաշ­խար­հա­յին ու­ժա­յին կենտ­րոն­նե­րի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան հա­կա­սու­թյուն­նե­րից օգ­տե­լով՝ Էր­դո­ղա­նը փոր­ձում է տա­րա­ծաշր­ջա­նում ամ­րապն­դել իր դիր­քե­րը՝ հեն­վե­լով հենց ար­մա­տա­կան իս­լա­մի գոր­ծո­նի վրա։ Պա­տա­հա­կան չեն նրա խոս­քերն առ այն, որ քր­դա­կան զին­ված ՙժո­ղովր­դա­կան ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թյան ջո­կատ­նե­րի՚ հետ ա­մե­րի­կյան շփում­ներն ան­թույ­լատ­րե­լի են։ Պաշ­տո­նա­կան Ան­կա­րան նախևա­ռաջ ա­հա­բե­կիչ­ներ է ան­վա­նում ի­րենց ինք­նու­թյան պահ­պան­ման հա­մար պայ­քա­րող քուրդ զի­նյալ­նե­րին՝ նրանց հա­վա­սա­րեց­նե­լով ՙԻս­լա­մա­կան պե­տու­թյան՚ ան­դամ­նե­րի հետ։ Գաղտ­նիք չէ, որ վեր­ջին­ներս հո­վա­նա­վոր­վում են թուր­քա­կան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի կող­մից։ Այ­սինքն՝ ե­թե գեր­տե­րու­թյուն­նե­րը քր­դա­կան հար­ցը ծա­ռա­յեց­նում են ի­րենց աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան նպա­տակ­նե­րին, ա­պա Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հը կրո­նա­կան գոր­ծո­նը վա­ղուց ար­դեն դարձ­րել է ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան գլ­խա­վոր բա­ղադ­րիչ։ Իսկ Ադր­բե­ջան-Թուր­քիա-Պա­կիս­տան դա­շին­քը հիմ­նա­կա­նում սևեռ­ված է ադր­բե­ջա­նա-ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան վրա։
;