ԱԼԻԵՎԸ ՏԱՆՈՒԼ Է ՏԱԼԻՍ. Ի՞ՆՉ ՍՊԱՍԵԼ
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
Ադրբեջանի ներքաղաքական կյանքում խմորումներ են, որոնց արտաքին հետագիծը բացահայտվեց Գերմանիայում։ Բեռլինում կայացվել է ադրբեջանցի ներգաղթյալների մի զգալի մասին արտաքսելու որոշում։ Խոսքը մի քանի հազար մարդու մասին է։
Բացահայտվել է մեծ խարդախություն։ Իրենց ընդդիմադիր համարող ՙՄուսավաթ՚ կուսակցությունը, NIDA եւ REAL շարժումները տարիներ շարունակ համագործակցել են պատկան մարմինների, այն է՝ հատուկ ծառայությունների հետ եւ իշխանության համար անցանկալի անձանց համար պատրաստել կեղծ փաստաթղթեր, թե զբաղվել են ընդդիմադիր գործունեությամբ, հետապնդվել եւ ստիպված եղել արտագաղթել։ Դրանց հիման վրա գերմանական միգրացիոն իշխանությունները նրանց ապաստանել են, իսկ երբ եկել է կեցության կարգավիճակ ստանալու ժամանակը, պարզվել է, որ հազարավոր ադրբեջանցի ներգաղթյալներ Գերմանիա են հասել տարանցիկ ճանապարհներով եւ չեն կարողանում դատարաններում ապացուցել այն, ինչ ասել են նախնական հարցազրույցի ժամանակ։
ՙԱզատություն՚ ռադիոկայանի ադրբեջանական ծառայության աշխատակից Խադիջա Իսմայլովան լրագրողական հետաքննություն է անցկացրել եւ բացահայտել, որ ՙՄուսավաթ՚ կուսակցությունն արտագաղթողներին փաստաթղթեր է տրամադրել իշխանությունների իմացությամբ, ինչ-որ առումով՝ նույնիսկ հրահանգով։ Այդկերպ իշխանությունը լուծել է անցանկալի անձանցից անաղմուկ ազատվելու խնդիր, իսկ մուսավաթական ֆունկցիոներները չեն խորշել ծառայությունների դիմաց մարդկանցից զգալի գումարներ շորթելուց։ Գործարքն այժմ բացահայտված է, գերմանական կողմը շատ կոշտ դիրքորոշում է որդեգրել, եւ արտաքսվածների առաջին խումբն արդեն իսկ հասել է Բաքու։ Քաղաքական շրջանակներում հասունացել է ՙՄուսավաթի՚ առաջնորդների պաշտոնաթողության պահանջ։ Իրական ընդդիմությունը պահանջում է գնալ քաղաքական ինքնամաքրման, ազատել դաշտը, որպեսզի ինքը հնարավորություն ունենա լրջորեն նախապատրաստվել եկող աշնանը նախատեսվող խորհրդարանական ընտրություններին։ Ադրբեջանի քաղաքական կյանքը մնացել է ՙքարանձավային՚ ժամանակներում, մինչդեռ հարեւան Վրաստանում եւ Հայաստանում տեղի են ունենում խորքային զարգացումներ՝ բարձրացնելով միջազգային հանրության ուշադրությունը հայկական հեղափոխության եւ վրացական երազանքի նկատմամբ։ Քաղաքակրթական այս երկու շարժումների համեմատությամբ Ադրբեջանը, չնայած տնտեսական ավելի մեծ ներուժին եւ կոմունիկացիոն հնարավորությունների գործարկմանը, միջազգայնորեն ճանաչվում է մեծամասամբ որպես հումքի արտահանման եւ տրանսազգային կորպորացիաների գործունեության տարանցիկ ապահովման զուտ աշխարհագրական տարածք։ Ադրբեջանական ինքնություն անցած գրեթե երեսուն տարիներին այդպես էլ չի ձեւավորվել, եւ միջազգային ազդեցիկ խաղացողներն ավելի են հակվում Ալիեւին վերաբերող հարցերը Թուրքիայի, մասամբ էլ՝ Ռուսաստանի հետ քննարկելու տարբերակին։ Պետության եւ ազգային ինքնության մոդելը, որ մշակվել է Հեյդար Ալիեւի կողմից, փաստացի իրեն սպառել է կամ, ավելի ճիշտ, անգործունակ էր ի սկզբանե, քանի որ հիմքում կեղծ արժեք էր դրված՝ ազգությամբ էթնիկ, քաղաքացիությամբ՝ ադրբեջանցի։ Ադրբեջանական քաղաքացիական ազգ այդպես էլ չի ձեւավորվում, հասարակությունը բզկտվում է ներքին հակասություններից։ Այս չափազանց անհեռանկարային իրավիճակում ալիեւյան իշխանության խոհանոցում քննարկվում է արդիականացման նախագիծ։ Իմաստն այն է, որպեսզի Ադրբեջանի վարչատարածքային բաժանումը վերանայվի, կազմավորվեն մարզեր՝ որպես տնտեսական միավորներ։ Փորձագետները, սակայն, ահազանգում են, որ այսպես կոչված` ռեգիոնալացումը հղի է քաղաքական անջատողականության վտանգով՝ քանի դեռ սոցիալ-տնտեսական ինտեգրացիան չափազանց թույլ մակարդակի վրա է։ Ալիեւը, հավանաբար, գիտակցում է, որ երկրի մրցունակությունը պահելու համար անհրաժեշտ են համակարգային փոփոխություններ, բայց նրա ընկալումները, ինչպես ցույց են տալիս վերջին ելույթները, կառուցված են ստացած ժառանգության վրա։ Իսկ դա ձեւավորվել է խորհրդային արժեհամակարգի վրա, որտեղ առաջնային է համարվում ՙուժեղ բռունցքի՚ պաշտամունքը։ Ավելի քան մեկուկես տասնամյակ Իլհամ Ալիեւը կառավարել է հորից ժառանգություն ստացածի իներցիոն կիրառման շնորհիվ։ Բայց մանավանդ վերջին հինգ տարում աշխարհը կտրուկ փոխվել է։ Ադրբեջանական պետությունը հայտնվել է դեպրեսիայի մեջ։ Ալիեւը տենդագին ելքեր է որոնում, երիտասարդացնում է իշխող վերնախավը։ Բայց եթե չկա ինստիտուցիոնալ միջավայր, երիտասարդները շատ արագ կվերածվեն բյուրոկրատների։ Աճում է փոփոխությունների հանրային պահանջը։ Այնքան, որ Ալիեւն ստիպված է եղել կառավարման ողջ ընթացքում առաջին անգամ առերեսվել հասարակության մի խումբ ներկայացուցիչների։ Որ դա կազմակերպված էր, ոչ ոք չի կասկածում։ Բայց նույնիսկ մարդկային կառավարելի զանգվածի հետ շփումն է վկայում, թե որքան շփոթված եւ պարզապես անօգնական է Ալիեւը։ Մարդկանց հետ նրա խոսակցությունը չստացվեց։ Դա, անկասկած, մեծացնելու է իշխանության վրա ճնշում գործադրելու տրամադրվածությունը։ Ադրբեջանում, այսպիսով, ներքաղաքական խորքերից կարող է պայթել իշխանափոխության հրաբուխ։ Ե՞րբ՝ մնում է հետեւել զարգացումներին։ Ըստ երեւույթին, շատ բան կհստակվի արդեն գարնանը։
;