ԱԶ­ԳԱ­ՅԻՆ ԻՆՔ­ՆՈՒ­ԹՅԱՆ ԱՐ­ԺԵ­ՎՈՐ­ՄԱՆ ՏՈՆ

Սեպ­տեմ­բե­րի 2-ը ոչ միայն ար­ցախ­ցի­նե­րի, այլև հա­մայն հա­յու­թյան տոնն է։ Տոն՝ ազ­գի ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան, տոն՝ պատ­մա­կան ար­դա­րու­թյան հաղ­թա­նա­կի։ 1991թ. այդ օ­րը շր­ջա­դար­ձա­յին ե­ղավ Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի կյան­քում՝ ազ­դա­րա­րե­լով Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թյան ծնուն­դը, ո­րը ոս­կե տա­ռե­րով գր­վեց հայ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան մեջ։ Ար­ցա­խի խի­զախ ժո­ղո­վուրդն այդ հռ­չա­կագ­րով ար­տա­հայ­տեց ա­զատ ու ան­կախ ապ­րե­լու իր վճ­ռա­կա­նու­թյու­նը։

Եվ ա­հա ար­դեն քսա­նութ տա­րի Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը շա­րու­նա­կում է իր ան­շեղ ըն­թաց­քը՝ կա­ռու­ցե­լով ինք­նիշ­խան ու ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան պե­տու­թյուն։ Կա­ռու­ցում է, սե­փա­կան հո­ղի վրա՝ սե­փա­կան ջան­քե­րով օր օ­րի շե­նաց­նե­լով հայ­րե­նի օ­ջախն ու ա­նա­ռիկ պա­հե­լով հայ­րե­նի երկ­րի սահ­ման­նե­րը։ Դրանք ինչ­պես դժ­վա­րու­թյուն­նե­րի հաղ­թա­հար­ման, այն­պես էլ ձեռք­բե­րում­նե­րի ու ա­րար­ման տա­րի­ներ էին, ին­չը հնա­րա­վոր դար­ձավ հայ ժո­ղովր­դի հա­վա­քա­կան ու­ժի և միաս­նա­կա­նու­թյան շնոր­հիվ։ Մայր Հա­յաս­տա­նի ու Սփյուռ­քի հետ միա­սին Ար­ցա­խը կա­րո­ղա­ցավ պատ­վով ի­րա­կա­նաց­նել իր ա­ռա­քե­լու­թյու­նը՝ պահ­պա­նե­լով պե­տա­կան ան­կա­խու­թյու­նը և է՜լ ա­վե­լի ամ­րապն­դե­լով սե­փա­կան անվ­տան­գու­թյու­նը։
ԼՂՀ հռ­չակ­ման օր­վան նվիր­ված տո­նա­կա­տա­րու­թյուն­նե­րը հան­րա­պե­տու­թյու­նում մեկ­նար­կե­ցին մի քա­նի օր ա­ռաջ՝ տա­րաբ­նույթ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րով։ Հարկ է նշել, որ հա­յու­թյան բո­լոր հատ­ված­նե­րից այս­տեղ հա­վաք­ված ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի ոգևո­րու­թյան ա­ճը տա­րեց­տա­րի էլ ա­վե­լի ակ­նա­ռու է դառ­նում։
Որ­պես ա­վան­դույթ՝ մայ­րա­քա­ղաք Ստե­փա­նա­կեր­տում վաղ ա­ռա­վո­տից տո­նա­կան տրա­մադ­րու­թյուն ստեղ­ծող­նե­րը զին­վո­րա­կան շա­րա­սյու­ներն էին՝ ի­րենց քայ­լեր­թով ու հայ­րե­նա­սի­րա­կան եր­գե­րով։ Դե­պի Հու­շա­հա­մա­լիր ձգ­վող մարդ­կանց հոս­քը ստ­վար էր, իսկ Վե­րած­նն­դի հրա­պա­րա­կից սկիզբ ա­ռած հա­մա­հայ­կա­կան եր­թը՝ ա­ռա­վել խրոխտ ու ինք­նավս­տահ։ Դե­պի սր­բա­վայր էին շտա­պում կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյուն­նե­րի, հիմ­նարկ-ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րի կո­լեկ­տիվ­ներ, զին­վո­րա­կան­ներ, ե­րի­տա­սար­դա­կան կա­ռույց­նե­րի խմ­բեր... Կա­րե­լի է ա­սել՝ ա­մեն մե­կը յու­րո­վի էր բե­րել իր մաս­նակ­ցու­թյու­նը հա­մազ­գա­յին տո­նին։ Եվ որ­պես կա­նոն՝ այդ օ­րը բո­լորն ա­ռա­ջին հեր­թին հի­շում են նրանց, ում գի­տակց­ված մա­հով ձեռք են բեր­վել ա­զա­տու­թյունն ու ան­կա­խու­թյու­նը, վե­րա­կանգ­նել մեր ոտ­նա­հար­ված ի­րա­վունք­նե­րը։ Ու շտա­պում էին մար­դիկ ի­րենց հար­գան­քի տուր­քը մա­տու­ցե­լու հա­յոց քա­ջա­զուն զա­վակ­նե­րի հի­շա­տա­կին, քան­զի տոնն ա­մե­նից ա­ռաջ նրանց սխ­րան­քը գնա­հա­տե­լու, ան­ցյալն արժևո­րե­լու խոր­հուրդ ու­նի։
Վե­րած­նն­դի հրա­պա­րա­կից եր­թին միա­ցան Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը և Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պաշ­տո­նա­կան պատ­վի­րա­կու­թյու­նը՝ Նա­խա­գահ Բա­կո Սա­հա­կյա­նի և ՀՀ Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Ա­րա­րատ Միր­զո­յա­նի գլ­խա­վո­րու­թյամբ։ ԱՀ պատ­վի­րա­կու­թյան կազ­մում էին երկ­րորդ նա­խա­գահ Ար­կա­դի Ղու­կա­սյա­նը, Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցու Ար­ցա­խի թե­մի ա­ռաջ­նորդ Պարգև ար­քե­պիս­կո­պոս Մար­տի­րո­սյա­նը, Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Ա­շոտ Ղու­լյա­նը, պետ­նա­խա­րար Գրի­գո­րի Մար­տի­րո­սյա­նը, պե­տա­կան այ­րեր, բարձ­րաս­տի­ճան զին­վո­րա­կան­ներ։

Հա­վեր­ժա­կան կրա­կի մոտ Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան պաշտ­պա­նու­թյան բա­նա­կի պատ­վո պա­հա­կա­խումբն էր։ Պե­տա­կան այ­րերն ու ա­րա­րո­ղու­թյան մաս­նա­կից­նե­րը ծա­ղիկ­ներ և ծաղ­կեպ­սակ­ներ դրե­ցին Հու­շա­հա­մա­լի­րի կենտ­րո­նա­կան կո­թո­ղի պատ­վան­դա­նին՝ մեկ րո­պե լռու­թյամբ հար­գե­լով նա­հա­տակ­նե­րի հի­շա­տա­կը։ Նրանք ծա­ղիկ­ներ խո­նար­հե­ցին նաև Հու­շա­հա­մա­լի­րի տա­րած­քում ամ­փոփ­ված՝ Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տում զոհ­ված­նե­րի շի­րիմ­նե­րին։
Բարձ­րաս­տի­ճան պատ­վի­րա­կու­թյու­նը հար­գան­քի տուրք մա­տու­ցեց ԼՂՀ Գե­րա­գույն խոր­հր­դի ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Ար­թուր Մկրտ­չյա­նի հի­շա­տա­կին։
Որ Հռ­չա­կագ­րի ըն­դու­նումն ան­խու­սա­փե­լի էր՝ հաս­տա­տել է ժա­մա­նա­կը։ Այ­սօր ար­դեն քսա­նու­թա­մյա Ար­ցա­խը խրոխտ ու հպարտ քայ­լե­րով ըն­թա­նում է ա­ռաջ՝ դե­պի իր պայ­ծառ ու լու­սա­վոր ա­պա­գան՝ ան­կախ այն բա­նից՝ աշ­խար­հը ճա­նա­չո՞ւմ է իր ան­կա­խու­թյու­նը, թե ոչ։ Այս մա­սին են վկա­յում նաև պե­տա­կան այ­րերն ու ա­րա­րո­ղու­թյան մաս­նա­կից­նե­րը՝ լրագ­րող­նե­րի հետ զրույ­ցում անդ­րա­դառ­նա­լով օր­վա խոր­հր­դին։

Ար­կա­դի ՂՈՒ­ԿԱ­ՍՅԱՆ, ԱՀ երկ­րորդ նա­խա­գահ.- Նախ՝ շնոր­հա­վո­րում եմ մեր ժո­ղովր­դին՝ այս պան­ծա­լի տո­նի առ­թիվ։ Սա հայ ժո­ղովր­դի տոնն է, ո­րով­հետև ակն­հայ­տո­րեն դրան հա­սել և հաղ­թել ենք պա­տե­րազ­մում միայն ու միայն մեր միաս­նա­կա­նու­թյան, մեր հա­մախ­մբ­վա­ծու­թյան շնոր­հիվ։ Այ­սօր էլ, քսա­նութ տա­րի անց, չի փոխ­վել օր­վա խոր­հուր­դը՝ ազ­գի միաս­նա­կան լի­նե­լու գա­ղա­փա­րը։ Եվ իմ ա­մե­նա­մեծ ցան­կու­թյունն է, որ հայ ժո­ղո­վուր­դը լի­նի հա­մախ­մբ­ված, որ բո­լորս խփենք նույն մե­խին։ Մեր ան­կա­խու­թյու­նը վտանգ­ված է, քան­զի շր­ջա­պատ­ված ենք մեզ չկա­մե­ցող եր­կր­նե­րով։ Վտան­գը, հի­րա­վի, շատ մեծ է, և հա­մախ­մբ­վա­ծու­թյունն այն անհ­րա­ժեշ­տու­թյունն է, ո­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն կտա մեզ շա­րու­նա­կել հե­տայ­սու ևս հաղ­թա­նակ­ներ ար­ձա­նագ­րել։
-Պա­րոն Ղու­կա­սյան, Ար­ցա­խյան շարժ­ման սկզբ­նա­փու­լում Մայր Հա­յաս­տա­նին վե­րա­միա­վոր­վե­լու պա­հան­ջով էինք դուրս ե­կել հրա­պա­րակ։ Այ­սօր՝ 28 տա­րի անց, դար­ձյալ հրա­պա­րա­կայ­նո­րեն հն­չեց­վում է նույն պա­հան­ջը։ Ըստ Ձեզ՝ մենք ինք­նո­րոշ­վե­լու խն­դիր ու­նե՞նք։
- Հի­րա­վի, մենք մեր Շար­ժումն սկ­սել ենք միաց­ման գա­ղա­փա­րով, և մեր բո­լո­րիս ե­րա­զան­քը միա­վո­րումն էր Մայր Հայ­րե­նի­քին։ Շա­տերն են երևի հի­շում մեր կար­գա­խոս­նե­րը, ցու­ցա­պաս­տառ­նե­րը... Երբ որ Հա­յաս­տա­նի կող­մից մեզ ա­ռա­ջարկ­վեց հռ­չա­կել ան­կախ հան­րա­պե­տու­թյուն՝ այն մեկ կարևոր նպա­տակ էր հե­տապն­դում՝ Հա­յաս­տա­նը հե­ռու պա­հել ճն­շում­նե­րից։ Մենք մեծ դժ­վա­րու­թյամբ ըն­դու­նե­ցինք այդ գա­ղա­փա­րը, քան­զի, կրկ­նում եմ, մեր ե­րա­զան­քը միա­ցումն էր։ Եվ այ­սօր, երբ մե­ղադ­րում են ար­ցախ­ցի­նե­րին, իբր ան­կա­խու­թյուն են հռ­չա­կել և չեն ցան­կա­նում միա­նալ Հա­յաս­տա­նին՝ աբ­սուրդ է։ Ե­թե Հա­յաս­տանն ըն­դու­նի այդ­պի­սի ո­րո­շում՝ Ար­ցա­խը սի­րով կմիա­նա Հա­յաս­տա­նին։ Մենք ա­մեն ինչ պետք է ա­նենք, որ Հա­յաս­տա­նը հե­ռու պա­հենք ճն­շում­նե­րից։ Հա­յաս­տա­նը մեր հայ­րե­նիքն է, մեր ե­րա­զան­քը: Եվ ե­թե այ­սօր Հա­յաս­տա­նը պատ­րաստ է միաց­ման գա­ղա­փա­րին, վս­տահ եմ, որ Ար­ցա­խում այդ ա­ռու­մով որևէ խն­դիր չի լի­նե­լու։

Ա­րա­րատ ՄԻՐ­ԶՈ­ՅԱՆ, ՀՀ ԱԺ նա­խա­գահ.-Ես շնոր­հա­վո­րում եմ բո­լո­րիս՝ հրա­շա­լի տո­նի կա­պակ­ցու­թյամբ։ Ան­շուշտ, տա­րեց­տա­րի ամ­րաց­վել են ան­կախ պե­տա­կա­նու­թյան հիմ­քե­րը, և այ­սօր ու­րա­խու­թյամբ պի­տի փաս­տենք, որ Ար­ցա­խի ա­զա­տու­թյունն ու ան­կա­խու­թյու­նը բազ­մա­թիվ սե­րունդ­նե­րի նվի­րա­կան ե­րա­զանքն են ե­ղել, որն էլ ի­րա­կա­նու­թյուն է դար­ձել։ Եվ մենք բո­լորս պետք է ջանք չխ­նա­յենք, փայ­փա­յենք ձեռք բեր­վա­ծը, կա­րո­ղա­նանք էլ ա­վե­լի ամ­րապն­դել և հասց­նել իր տրա­մա­բա­նա­կան ա­վար­տին։

-Պա­րոն Միր­զո­յան, այ­սօր տար­բեր հար­թակ­նե­րից հն­չում են հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ, որ, իբր, ո­մանք փոր­ձում են սեպ խրել Ար­ցախ-Հա­յաս­տան կա­պե­րի մեջ։ Դուք նման խն­դիր տես­նո՞ւմ եք։
-Հնա­րա­վոր չէ և որևէ մե­կը երբևէ չի կա­րող սեպ խրել Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի միջև։ Դա անհ­նա­րին է, ան­կախ ժա­մա­նա­կից ու առ­կա քա­ղա­քա­կան այս կամ այն իշ­խա­նու­թյու­նից։ Եվ թող չփոր­ձեն նեղ, անձ­նա­կան շա­հե­րից ել­նե­լով նման հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ տա­րա­ծել։
-Պա­րոն Միր­զո­յան, Ար­ցա­խի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քը տար­բեր ա­տյան­նե­րում ներ­կա­յաց­նե­լու ուղ­ղու­թյամբ ի՞նչ քայ­լեր են ձեռ­նարկ­վում։

- Պետք է շա­րու­նա­կենք բո­լոր հնա­րա­վոր հար­թակ­նե­րում պաշտ­պա­նել ար­ցախ­ցի­նե­րի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քը։ Ի վեր­ջո դա մար­դու հիմ­նա­րար ի­րա­վունք­նե­րից է, և աշ­խարհն այ­սօր, հու­րա­խու­թյուն մեզ, գնում է դե­պի ա­ռա­ջա­դի­մու­թյուն, ո­րի հիմ­քում մար­դու ի­րա­վունքն է։ Իսկ ինք­նիշ­խա­նու­թյու­նը, ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քը ևս այդ հիմ­նա­րար ի­րա­վուն­քե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում են։ Եվ ես կար­ծում եմ, որ հայ­կա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյու­նը, հատ­կա­պես խոր­հր­դա­րա­նա­կա­նը, բո­լոր հնա­րա­վոր հար­թակ­նե­րը պետք է օգ­տա­գոր­ծի, որ­պես­զի հենց այս աս­պեկ­տով ներ­կա­յաց­նի խն­դի­րը, ո­րով­հետև ինչ­քան էլ մեր սր­տին մոտ է պատ­մա­կան ար­դա­րու­թյան վե­րա­կանգ­նու­մը, միևնույն է՝ պետք է հաս­կա­նանք, որ աշ­խարհն այլ լեզ­վով է խո­սում, աշ­խարհն ի­րա­վունք­նե­րի լեզ­վով է խո­սում... 

Րաֆ­ֆի ՀՈՎ­ՀԱՆ­ՆԻ­ՍՅԱՆ.

-Օր­վա խոր­հուր­դը ե­րի­տա­սար­դու­թյունն է, որն այ­սօր ար­ժա­նա­պա­տիվ կեց­ված­քով ապ­րում, ստեղ­ծա­գոր­ծում է։ Քսա­նութ տա­րի ա­ռաջ Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը հռ­չա­կեց իր ան­կախ պե­տա­կա­նու­թյու­նը: 28 տար­վա ըն­թաց­քում մենք, մեր ո­րոշ սխալ­նե­րով հան­դերձ, պաշտ­պա­նե­ցինք մեր ինք­նու­թյունն ու պե­տա­կա­նու­թյու­նը։ Պի­տի շա­րու­նա­կենք մեր ճա­նա­պար­հը, մինչև որ մեր հայ­րե­նի­քը լի­նի ամ­բող­ջա­կան, ա­զատ ու ան­կախ... Վս­տահ եմ, որ այդ ու­ղին հաս­տատ է, և ժո­ղո­վուր­դը տրա­մադր­ված է վճ­ռա­կան, ու մենք ան­պայ­ման հաս­նե­լու ենք մեր նպա­տա­կին։

Տո­նա­կան օր­վան նվիր­ված մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի շր­ջա­նա­կում Վե­րած­նն­դի հրա­պա­րա­կում տե­ղի ու­նե­ցավ զեն­քի և ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յի ցու­ցադ­րու­թյուն, որ­տեղ ԱՀ պաշտ­պա­նու­թյան բա­նա­կը ցու­ցադ­րեց նաև հայ­րե­նա­կան ար­տադ­րու­թյան վեր­ջին զի­նա­տե­սակ­նե­րը։ Ժա­մը 14.00-ին Ստե­փա­նա­կեր­տի Ստե­փան Շա­հու­մյա­նի ան­վան պու­րա­կում տե­ղի ու­նե­ցավ ՙՄա­րա­թուկ՚ ազ­գագ­րա­կան եր­գի ու պա­րի հա­մույ­թի հա­մեր­գը։ Իսկ ե­րե­կո­յան՝ ժա­մը 20.00-ին, Վե­րած­նն­դի հրա­պա­րա­կում կա­յա­ցավ տո­նա­կան հա­մերգ՝ ար­ցա­խյան հա­մույթ­նե­րի, Շու­շան Պետ­րո­սյա­նի, Գևորգ Հա­ջի­յա­նի, Գա­րիկ Պա­պո­յա­նի, Սո­նա Ռու­բե­նյա­նի և ՙՄա­րա­թուկ՚ ազ­գագ­րա­կան եր­գի ու պա­րի հա­մույ­թի մաս­նակ­ցու­թյամբ։
Տո­նա­կան օր­վա վեր­ջին ա­կոր­դը ճոխ հրա­վա­ռու­թյունն էր։
Հա­վե­լենք, որ նմա­նա­տիպ մի­ջո­ցա­ռում­ներ տե­ղի են ու­նե­ցել նաև հան­րա­պե­տու­թյան բո­լոր շր­ջան­նե­րում ու շրջ­կենտ­րոն­նե­րում։