ՇՈԳԵՐՆ ԱՆՑՆԵՆ, ՏԵՍՆԵՆՔ ԻՆՉ ԵՆՔ ԱՆՈՒՄ
Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Սկսվե՛ց... Ուզում եմ ասել, շուտով քաղաքապետ ենք ընտրելու, համայնքն իր հետևից տանող, պատկերացնո՞ւմ եք, օր ու գիշեր, քնած, թե` արթուն, մեր մասին մտածող։ Գայթակղիչ բան է։ Օրինակի համար եմ ասում, ես էլ կուզեի քաղաքապետ լինել, բայց, եթե անկեղծ, չեմ կարող, ուժերս չեն բավի, ունակություններս չեն հերիքի, չեմ կարող բոլորի հետ լեզու գտնել, մեկին` մերժել, մյուսին՝ ընդառաջել։ Հազար ու մի գործ կա անելու այս քաղաքում, մեկը մեկից` կարևոր, մեկը մեկից՝ առաջնահերթ։ Հին, համարյա փլվելու պատրաստ շենքեր, օրեցօր նեղացող փողոցներ, կրպակներով ու խանութներով ծանրաբեռնված մայթեր, ծայրամասային անմխիթար փողոցներ ու թաղեր, խաղահրապարակներ ու քարուքանդ բակեր... Դա այն դեպքում, երբ վերջին տարիներին հազար ու մի բան է արվել՝ կառուցվել են բնակելի նոր թաղամասեր, մանկապարտեզներ ու դպրոցներ, ասֆալտապատվել են փողոցներ ու բակեր, ուզում եմ ասել՝ գործին վերջ չկա, վերջապես՝ ժամանակակից մայրաքաղաքին ժամանակակից մոտեցումներ են պետք, ժամանակակից մտածողություն ու փիլիսոփայություն։ Եվ բավարարվել միայն ծրագրերով` հնարավոր չէ։ Իսկ այն, որ միշտ էլ յուրաքանչյուր թեկնածու ներկայացնում է գեղեցիկ, մշակված ու գայթակղիչ նախընտրական ծրագիր, քննարկման ենթակա չէ։ Հանդիպումների ժամանակ էլ են հրաշալի խոստումներ մատուցվում հասարակությանը։ Բայց, մտածում եմ, որ դա էլ է քիչ, համարյա աննշան մի բան վաղվա ներկապնակին։ Բոլորն էլ այդպես են եկել։ Դժվարը ՙհետո՚¬ն է, ուզում եմ ասել՝ գործ անելը, քաղաքն ավելի գեղեցկացնելը, նախկինների լավ գործերը շարունակելը, սխալները՝ չկրկնելը, պարապուրդի չմատնվելը։
Տեսեք քանի՛¬քանի քաղաքապետ ենք ունեցել, առաջ՝ քաղխորհրդի նախագահ, Ստեփանակերտում ամենաընդունված տարբերակը՝ գորսովետի նախագահ։
Ամեն մեկը, լավ, թե` վատ, հաստատ մի բան արել է այս քաղաքի համար։ Չթվարկենք։ Դա չէ կարևորը։ Կարևորը արածի և չարածի համեմատությունն է։ Եվ, կարծում եմ, քչերին է հաջողվել կատարած գործերով մնալ ստեփանակերտցիների հիշողության մեջ, չնայած խորհրդային տարիներին ստեփանակերտցին ինքը չէր ընտրում իր քաղաքապետին, նրան նշանակում էր հարազատ կուսակցությունը, հարազատ կուսակցությունն էլ ազատում էր, բնականաբար, կուսակցության ու քաղաքի պահանջները չկատարելու համար։ Բայց ստեփանակերտցին հարգում էր սրտացավ ու նվիրված ղեկավարին, առաջարկում իր օգնությունը, կանգնում նրա կողքին։ Իսկ փոքրիկ քաղաքում նկատելի էր անգամ չնչին փոփոխությունը, ամեն մի կառուցվող շենք բոլորի ուրախությունն էր։ Մարդիկ մինչև հիմա հաճույքով են պատմում մարզադաշտի, հուշահամալիրի, զբոսայգու, նոր թաղամասերի շինարարության մասին` մանրամասնորեն ներկայացնելով այն ցնծությունն ու համաժողովրդական նվիրումը, որ տիրում էր այն օրերին, մեզանից տասնյակ տարիներ առաջ՝ նախորդ դարաշրջանում։ Գիտե՞ք ինչու էր այդպես։ Ասեմ. որովհետև ՙիմ ու քո՚¬ն քիչ էր, որովհետև յուրաքանչյուր ստեփանակերտցի քաղաքը համարում էր իրենը, մարդիկ առանձին¬առանձին էլ էին այդպես մտածում, բոլորը միասին էլ... Քաղաքը չէր բաժանվում... ուզում եմ ասել՝ սեփականաշնորհվում... արդեն կառուցված բազմահարկերի առաջ նոր շենքեր չէին կառուցվում, խանութների կողքին էլ նոր խանութներ չէին հայտնվում, մի քանի հանրախանութն ու մթերայինը լի ու լի բավարարում էին քաղաքի պահանջները։ Կոլտնտեսային շուկա գնալն էլ արարողակարգային տարրեր էր պարունակում իր մեջ ու մի տեսակ, նույնիսկ` հանդիսավորություն։ Կարծում եմ, եթե ասեմ, որ Ստեփանակերտը սկսել է ինքն իր մեջ չտեղավորվել, չեք հակաճառի։ Որոշ բակերում կանգնելու տեղ չկա։ Դուքանների ու գարաժների լաբիրինթոսում մոլորվում է անգամ հին ստեփանակերտցին։ Խորովածանոցների ու մսի կրպակների խիտ շարքերն արևելյան շուկա են հիշեցնում... Մայթերը դարձել են անանցանելի...
Ի՞նչ անի քաղաքապետը... Ինչպե՞ս քաղաքն ազատի այդ պատկերներից ու հոտերից... Ես, օրինակ, չեմ կարող։ Ու չեմ ասի, որ կարող եմ։ Դա այսօր հնարավոր բան չէ: Ով էլ ասի, որ ի վիճակի է այդ անճաշակություններից փրկել մեր բակերն ու փողոցները, չհավատաք։ Դրա համար, պատկերացնո՞ւմ եք, առաջին հերթին մեծ¬մեծ գումարներ են պետք, ամբողջական մոտեցում, էլի ՙիմ ու քո՚¬ն անտեսելու¬արհամարհելու վճռականություն։
Մի բան ասեմ, չզարմանաք։ Ես, օրինակ, ոչ մի նախընտրական ծրագիր չեմ ուսումնասիրում։ Ասեմ ինչու։ Որովհետև, երբեք ծրագիր չեմ ընտրել (դրանք բոլորն էլ, չնչին բացառություններով, իհարկե, իրար նման են) ես միշտ էլ ընտրել եմ մարդուն, առաջնորդ մարդուն, անանձնականի տարածքներում բնակություն հաստատողին, ինչ¬որ բան փոխելու ունակին, երկրի արհեստավորին գնահատողին, մտավորականին մեծարողին ու իր ուսուցչի առաջ խոնարհվողին, վերջապես՝ զինվորին փառաբանողին։
Տարիներ առաջ դեռ տատս էր ասում.
-Մատաղ ինիմ, մեզ համար երկու կարևոր բան կա՝ առաջինը սալդաթն ա, երկրորդը՝ դասատուն։
Իսկ երբ փորձում էի համոզել, որ՝ չէ, առաջինը դասատուն է, չէր ստացվում, և տատս կրկնում էր.
-Չէ, մատաղ ինիմ, դու չես իմանա, առաջինը միշտ էլ սալդաթն ա... վաղն էլ է այդպես լինելու, մյուս օրն էլ...
Ազնիվ չէր լինի, եթե չասեմ, որ դեռևս չեմ կողմնորոշվել, թե ում եմ ընտրելու։ Բավականին բարդ, բայց հետաքրքիր ընտրության առաջ եմ կանգնած։ Եվ սխալվելու ոչ իրավունք ունեմ, ոչ էլ՝ ժամանակ։ Հատկապես, որ այդ ժամանակ կոչված մեծամիտն էլ միշտ էլ վազքի մեջ է։ Կանգնեց՝ կկորցնի հետաքրքրությունն ու հմայքը։
Բայց թեկնածուի ծրագիրն անտեսելն էլ տրամաբանական չէ։ Կարելի է ասել` առանց այդ փաստաթղթի էլ հնարավոր չէ, դա նույնիսկ պարտադիր է։ Չկա ծրագիր, չկա պատասխանատվություն։ Ուզում եմ ասել՝ թեկնածուն իր ծրագրով մի ամբողջություն է, թեպետ, կրկնում եմ, ոչ մեկը ծրագիր չի ընտրում առանց թեկնածուի անհատականությունն ու սկզբունքները նկատի առնելու։
Լավ, հաշվեք ոչինչ էլ չեմ ասել։ Ամեն մարդ ինքն է որոշում ում ընտրել, ինչը ընտրել և ինչու ընտրել։ Թե չէ խորհուրդներով, խոսելով, կարծիք պարտադրելով բան չի փոխվի։ Բայց մի բան էլ ասեմ. չթաքցնեք, որ ճիշտ եմ։ Մենք պիտի ընտրություն կատարենք Ստեփանակերտի համար։ Եվ եթե չկարողացանք ազատվել անձնական մոտեցումներից ու մտածումից, կորցնողն էլի Ստեփանակերտն է լինելու։ Ավելի մանրամասն` չընտրենք մեր բարեկամին, որովհետև մեր բարեկամն է, այլ ընտրենք նրան, ով քաղաքի բարեկամն է և մեզնից յուրաքանչյուրի բարեկամը... Թե չէ ստիպված ենք լինելու ՙվայելել՚ նույն պատկերների շարունակական ներկայությունը և չենք կարողանալու քաղաքի փոքրիկ բնակիչներին բացատրել, թե մենք այդ ինչ իրավունքով ենք զավթել իրենց տարածքները...
Չէ, մի տեսակ չի ստացվում, չեմ կարողանում բացատրել, թե ինչ է ուզածս, պահանջածս էլ, խնդրածս էլ։ Երևում է, ամեն ինչ խառնել եմ, շփոթել և չգիտեմ ինչից է սկսելու նոր քաղաքապետը... Ավելի շատ դրսո՞ւմ է լինելու, թե` աշխատասենյակում, ավելի շատ զբաղվա՞ծ է լինելու, թե չի մերժելու բոլոր նրանց, ովքեր հայտնվելու են ընդունարանում, որոշումները կայացնելո՞ւ է մենակ, թե ավագանու անդամների հետ խորհրդակցելուց հետո, կարողանալո՞ւ է լսել հին ստեփանակերտցիներին, նկարիչներին ու ճարտարապետներին, գրողներին ու ուսուցիչներին... Հետո՞... էլի շատ բան...
Իսկապես, դժվար է լինելու: Եվ քանի տեղն է, մի անգամ էլ ասեմ, թե ինչու չեմ ուզում լինել քաղաքապետ։ Որովհետև ՙչէ՚ պստլիկ, բայց կարևոր ու գերժամանակակից բառը բացակայում է իմ բառապաշարից։ Իսկ ի՞նչ է դա նշանակում։ Աշխարհակործան ոչինչ։ Ուղղակի չեղած տեղից ավտոտնակների տեղ եմ տրամադրելու բոլոր նրանց, ովքեր նման հարցով դիմեն ինձ։ Դուքանի տեղ են ուզելո՞ւ, խնդրեմ, բնականաբար, էլի չեղած տեղից։ Սրճարանի տե՞ղ, խնդրեմ, թեկուզ և Վերածննդի հրապարակում, ինչ վատ բան կա այդտեղ, ժողովրդի համար է, չէ՞... Իհարկե... Տարա՞ծք` տուն կառուցելու համար, ոչ մի հարց, որտեղ ուզում ես... ինչ ուզում ես... ուրիշ ինչ պիտի անի ժողովրդի ընտրյալը, կարելի է ասել նաև` ժողովրդական քաղաքապետը...
Մի տարօրինակ բան էլ, որը ես չեմ կարող անել՝ աշխատավայրում երկար նստելը։ Մի բավականին տարիքով ընկեր ունեի, ի դեպ, այն եզակիներից, ով ծնվել ու մեծացել է Ստեփանակերտում։ Գիտե՞ք ինչ էր ասում, ասում էր՝ եթե քաղաքապետն ինքն իրեն փակեց կաբինետում, քաղաքը կարող են նաև գողանալ...
Այսքանը: Մնացածը որոշեք ինքներդ: