ՆՈՅՅԱՆ ՏԱՊԱՆ

 Իմ քա­ղա­քում, ինչ­քան հի­շում եմ, եր­բեք խա­ղա­ղու­թյուն չի ե­ղել։ Դրա հա­մար էլ, երբ կող­քիս խո­սում են խա­ղա­ղու­թյու­նից, ո­չինչ չեմ հաս­կա­նում, բայց և ա­մա­չում եմ հարց­նել, թե ի՞նչ է դա, ի՞նչ գույն ու ձև ու­նի, տխու՞ր է, թե՝ ու­րախ, թռ­չու՞ն է, թե ապ­րում է ծո­վե­րում, ա­հե՞լ է, թե՝ ջա­հել, ով­քե՞ր են ստեղ­ծել այն, վեր­ջա­պես՝ ո՞վ է այդ ան­տե­րի տե­րը։

Չէ՜, հաս­տատ, ա­սածս լուրջ չեք ըն­դու­նում։ Եվ ա­սեմ, որ մե­ղա­վոր չեք դրա հա­մար, որ ես ձեզ չեմ մե­ղադ­րում։ Հե­տո էլ, երբ ինձ փոր­ձում էին բա­ցատ­րել, որ այդ խա­ղա­ղու­թյու­նը հրա­շա­լի բան է, մեղ­րի նման, թոն­րա­հա­ցի նման, ե­րե­խա­յի նման էլ, ծի­ծա­ղում էի, ա­վե­լի էի մո­լոր­վում, կորց­նում ինքս ինձ։ Իսկ ա­վե­լի փոր­ձա­ռու­ներն ու ի­մաս­տուն­ներն ա­սում էին, որ դա այն է, երբ շի­նած տունդ չի քանդ­վում, երբ մահն ա­նար­գել չի թա­փա­ռում եր­բեմ­նի ծաղ­կուն քա­ղա­քի փո­ղոց­նե­րում ու բա­կե­րում և, տե­ղի-ան­տե­ղի, չի ծե­ծում մարդ­կանց դռ­նե­րը, երբ փոք­րիկ­նե­րը չեն մո­լոր­վում ի­րենց բա­ժին ման­կու­թյան փլա­տակ­նե­րի տակ, երբ ա­մեն ինչ չի դառ­նում սև ու սպի­տակ, միայն՝ սև ու սպի­տակ, երբ հո­րին­ված­քին չեն փո­խա­րի­նում ի­րա­կան պատ­մու­թյուն­նե­րը...

Իսկ իմ քա­ղա­քում սու­տը միշտ էլ ե­ղել է բա­ցա­կա, գի­շե­րե­լու տեղ չի ու­նե­ցել, դրան նույ­նիսկ շնե­րը չեն նկա­տել։ Ա­մեն ինչ շո­շա­փե­լի էր, տե­սա­նե­լի, դի­մակ չկար, ե­թե կար էլ, հա­մա­րյա չէր օգ­տա­գործ­վում, ո­րով­հետև դրա կա­րի­քը հա­մա­րյա չէր զգաց­վում, ո­րով­հետև բո­լորն ի­րար լավ էլ ճա­նա­չում էին։ Օ­րի­նակ, գի­տեին, որ այդ նույն ԽԱ­ՂԱ­ՂՈւ­ԹՅՈւՆ բառն ամ­բողջ քա­ղա­քում օգ­տա­գոր­ծո­ղը միայն ու միայն Մեծ Հայ­րե­նա­կա­նի վե­տե­րան, ֆրոն­տա­վիկ Պետ­րո­սյան Աս­ծա­տուրն էր, թե­պետ ոչ մեկն էլ չէր հա­վա­տում, որ այդ Պետ­րո­սյան Աս­ծա­տու­րը գո­նե մի ավ­տո­մա­տը ձեռ­քին նե­մե­ցի ե­րես է տե­սել։ Բայց մար­դը պա­տե­րազ­մի վե­տե­րան էր՝ էն էլ էն մե­դալ­նե­րով, ան­հա­վա­տա­լի պատ­մու­թյուն­նե­րով ու բա­ռա­պա­շա­րում տե­ղը տե­ղին հաս­տատ­ված գեր­մա­նե­րեն մի քա­նի բա­ռով վե­տե­րան­նե­րից։ Եվ նա այդ չորս-հինգ բառն այն­քան վար­պե­տո­րեն էր օգ­տա­գոր­ծում իր պատ­մու­թյուն­նե­րը ներ­կա­յաց­նե­լիս, այն­քա՛ն հա­մով, որ բնա­կիչ­նե­րից մե­կը մի գե­ղե­ցիկ օր հա­մար­ձակ­վեց հա­ճույ­քով ներ­կա­յաց­նել իր հե­ղի­նա­կա­վոր կար­ծի­քը պա­տե­րազ­մի, մարդ­կա­յին հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի ու լեզ­վի ի­մա­ցու­թյան մա­սին.

-Ես մի գրամ ան­գամ չեմ կաս­կա­ծում, մարդն ա­ռանց պա­տե­րազ­մի մաս­նակ­ցե­լու չի կա­րող այդ­պես գե­ղե­ցիկ, այդ­պես հաս­կա­նա­լի, այդ­պես մա­քուր տի­րա­պե­տել նե­մե­ցե­րե­նին...
Ի­հար­կե, դրա­նից հե­տո էլ ո­չինչ չփոխ­վեց մարդ­կանց մտա­ծո­ղու­թյան մեջ ու հա­մոզ­մունք­նե­րում, ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ պա­տե­րազ­մի վե­տե­րա­նի հետ ա­մեն հան­դի­պու­մից հե­տո մար­դիկ ա­վե­լի ու ա­վե­լի էին հա­մոզ­վում, որ ամ­բողջ պա­տե­րազ­մում Պետ­րո­սյան Աս­ծա­տու­րի տե­սա­ծը խո­րը թի­կուն­քում գտն­վող զո­րա­մա­սե­րից մե­կում հա­վա­քա­րա­րու­թյուն ա­նող, ար­դեն պա­ռա­ված, սա­կայն գե­ղեց­կու­թյան ո­րոշ պա­տա­ռիկ­ներ պահ­պա­նած Տա­տյա­նա Վլա­դի­մի­րով­նան էր։ Բայց թե ինչ­պես և ում մի­ջո­ցով էր նման ան­պա­տաս­խա­նա­տու ու գաղտ­նի տե­ղե­կու­թյու­նը հա­սել քա­ղաք, ոչ մե­կը չգի­տեր և, պատ­կե­րաց­նու՞մ եք, չէր էլ ու­զում ի­մա­նալ։ Դա ար­դեն ոչ մե­կին չէր հե­տաք­րք­րում։
Մի յու­րա­հա­տուկ բան էլ կար մեր քա­ղա­քում։ Հա­մա­րյա բո­լորն էլ զենք ու­նեին՝ որ­սոր­դա­կան հրա­ցա­նից սկ­սած, Նի­կո­լա­յի ժա­մա­նակ­նե­րի մո­սին­նե­րով ու մաու­զեր­նե­րով դուրս ե­կած։ Կարևո­րը՝ դրան­ցից մեր տանն էլ կար։ Եվ չկար մարդ, որ չի­մա­նար այդ զին­վա­ծու­թյան մա­սին։ Ես, օ­րի­նակ, իմ ե­րե­խա տե­ղով գի­տեի, որ մեր հարևան թուր­քը եր­կու հրա­ցան ու­ներ, մյու­սը՝ մե­կը, փո­ղո­ցի ծայ­րին ապ­րո­ղը՝ ե­րե­քը։ Բայց, պատ­կե­րաց­նու՞մ եք, ոչ մե­կը ոչ մի տեղ, ոչ մե­կի ներ­կա­յու­թյամբ չէր խո­սում դրա մա­սին, և օ­րեն­քի պա­հա­պան­ներն էլ ցույց էին տա­լիս, որ ո­չինչ էլ չգի­տեն, որ նման բան հնա­րա­վոր չէ ան­գամ պատ­կե­րաց­նել։ Այ­սինքն՝ սո­վե­տա­կան եր­կի­րը որ­տե՛ղ, զեն­քը որ­տե՛ղ...

Ա­մե­նա­խոր­հր­դա­վորն է­լի այդ Պետ­րո­սյան Աս­ծա­տուրն էր։ Ոչ մե­կը չէր կա­րո­ղա­նում պատ­կե­րաց­նել, որ նման մար­դը նույն­պես կա­րող էր զին­ված լի­նել։ Ա­սենք, որ­սոր­դա­կան հրա­ցա­նի ե­ղածն ինչ է, գո­նե դրա­նից ու­նե­նար։ Չէ՜, չէր բա­ցառ­վում, բայց չէին էլ հա­վա­տում, թե­կուզև մի քա­նի­սը չէին ժխ­տում այն տար­բե­րա­կը, որ Աս­ծա­տու­րը ֆրոն­տից, հնա­րա­վոր է, ինչ-որ բան հե­տը բե­րած լի­ներ։
Մարդ ես, ա­մեն ինչ էլ հնա­րա­վոր է։ Սա­կայն ընդ­հա­նուր, հս­տակ ձևա­վոր­ված կար­ծի­քը սա էր՝ Պետ­րո­սյան Աս­ծա­տու­րը զեն­քի հետ գլուխ չու­ներ, ա­վե­լի ճիշտ՝ թի­վան­գը Աս­ծա­տու­րի բա­նը չէր, նա դրա­նից զզ­վում էր, չէր ու­զում նույ­նիսկ ա­նու­նը լսել։ Ձրի էլ տա­յին, չէր վերց­նի, բայց ոչ մի տեղ էլ բե­րա­նը չէր բա­ցի, չէր ա­սի ի­րեն ինչ են ա­ռա­ջար­կել... դա ար­դեն պե­տա­կան գաղտ­նի­քի նման բան էր, ան­թույ­լատ­րե­լի...

Եվ ինձ թվում էր աշ­խար­հի բո­լոր քա­ղաք­նե­րում էլ այդ­պես է, որ ա­ռանց հրա­ցա­նի ուղ­ղա­կի հնա­րա­վոր չէ՝ չնա­յած այդ զեն­քը հազ­վա­դեպ էր օգ­տա­գործ­վում, այն էլ՝ սա­րե­րում ու ձո­րե­րում, դրա­նով ոչ մե­կը ոչ մե­կի վրա չէր գնում։ Տա­րիքն ա­ռած մար­դիկ էլ բա­ցատ­րում էին, որ, ե­թե, օ­րի­նակ, մեկն ու­նե­նար, մե­կը՝ չէ, ա­պա այդ հրա­ցան­նե­րով սպա­նու­թյուն­նե­րը թիվ ու հա­շիվ չէին ու­նե­նա։

Մի հե­տաքր­քիր բան էլ, ես, ինչ­քան փոր­ձում էի մեր քա­ղա­քի բնա­կիչ­նե­րին պատ­կե­րաց­նել, ա­սենք, մի ու­րիշ բնա­կա­վայ­րում, ու­րիշ մի­ջա­վայ­րում, ու­րիշ մարդ­կանց շր­ջա­պա­տում, չէր ստաց­վում։ Նրանք, կար­ծես, հենց միայն մեր քա­ղա­քի հա­մար էլ ստեղծ­ված էին։ Բայց ու­րիշ­ներն էլ մեր քա­ղա­քում չէին տե­ղա­վոր­վում։ Մեկ-եր­կու օ­րից սկ­սում էին ձանձ­րա­նալ, դժ­գո­հել, տրտն­ջալ, մտա­ծել անն­կատ հե­ռա­նա­լու մա­սին։ Մենք պարզ տես­նում էինք, որ նրանց հա­մար մեր փո­ղոց­նե­րը նեղ­լիկ էին, խա­նութ­նե­րը՝ պու­ճու­րիկ, մար­դիկ՝ ճն­շող, չար­չա­րող։ Նրանք մեր աչ­քի ա­ռաջ շն­չա­հեղձ էին լի­նում, ամ­ռան տա­պին՝ մր­սում։ Քիչ թե շատ հա­մար­ձա­կու­թյուն ու­նե­ցող­ներն էլ ի­րենց պարտքն էին հա­մա­րում մեզ հի­շեց­նել, որ մենք առն­վազն մի հա­րյուր տա­րի աշ­խար­հից հետ ենք մնա­ցել։ Հի­շում եմ, մեկն էլ ուղ­ղա­կի ա­սաց, որ մեզ ար­գե­լել են տե­ղա­վոր­վել Նո­յի շի­նած հս­կա­յա­կան տա­պա­նում, թե­պետ ներ­սում տեղ՝ ին­քան ա­սեք։ Դրա ա­սե­լով մենք, իբր, մնա­ցել ենք Մեծ ջրե­րի տակ, մենք էլ, մեր քա­ղաքն էլ...

Իսկ հարևան քա­ղա­քի բնա­կիչ­նե­րը, ով­քեր, իմ ա­մե­նա­խո­րին հա­մոզ­մամբ, բա­վա­կա­նին մե­ծա­միտ էին, ինք­նա­հա­վան, կար­գին էլ ինք­նա­սի­րա­հար­ված, ա­սում էին, որ մեր լե­զուն էլ է տար­բեր­վում, մեր խոսքն էլ, մեր մտա­ծո­ղու­թյու­նը, մեր նս­տել-վեր­կե­նա­լը, իբր մենք մե­զա­նից բա­ցի ու­րիշ մե­կին չէինք ըն­դու­նում և նույ­նիսկ Տի­րոջ ա­րար­չա­գոր­ծու­թյունն էինք վե­րագ­րում մեզ։ Տա­րա­ծում էին նաև, որ, իբր մե­զա­նից մեկն ինչ-որ տեղ, ինչ-որ ժա­մա­նակ, ա­ռանց եր­կար-բա­րակ մտա­ծե­լու, փոր­ձել է մարդ­կանց հա­մո­զել, որ ՏԱ­ՊԱ­ՆԸ ու­րիշ վայ­րե­րում փնտ­րելն ուղ­ղա­կի խո­խա­յու­թյուն է ու անգ­րա­գի­տու­թյուն, ին­չու՞, ո­րով­հետև այն ու­րիշ տեղ չէր կա­րող իջ­նել, և ա­մե­նա­հար­մար տա­րածքն է­լի մեր քա­ղաքն էր։ Եվ, իբր մարդն այդ ա­սել է նաև, որ պատ­րաստ է ցան­կա­ցած պա­հի յու­րա­քան­չյու­րին ցույց տալ ՏԱ­ՊԱ­ՆԻ մնա­ցորդ­նե­րը, որ տա­րած­ված էին մեր քա­ղա­քի փո­ղոց­նե­րում ու հրա­պա­րակ­նե­րում։ Հա­ղոր­դում են նաև, որ, երբ նա­հան­ջել է Մեծ ջու­րը, Մեծն Նո­յին մեր քա­ղա­քում դի­մա­վո­րել են աղ ու հա­ցով, հս­կայ­կան ծաղ­կեփն­ջե­րով ու զուռ­նա-դհո­լով։

(Շարունակելի)