ՔԹԵԴ ՀԱ­ԼԸ ՀԱԼ ՉԻ

 Է­լի մեր Ստե­փա­նա­կեր­տի մա­սին եմ մի եր­կու բառ դնե­լու ի­րար կող­քի, թե­պետ դա ժան­րին այն­քան էլ չի հա­մա­պա­տաս­խա­նում, ինչ­պես ըն­դուն­ված է ա­սել՝ ժան­րից դուրս։ Հե­տո ի՞նչ, մեկ-մեկ կա­րե­լի է։ Կարևո­րը գե­ղե­ցիկ խո­սե­լը չի, ճիշտ խո­սելն է։ Կար­ծում եմ կհա­մա­ձայ­նեք, ե­թե ինձ ի­րա­վունք վե­րա­պա­հեմ ա­սել, որ այ­սօր գե­ղե­ցիկ խո­սող­նե­րի քա­նա­կը չի հա­մա­պա­տաս­խա­նում շու­կա­յի պա­հան­ջար­կին։

Օ­րի­նա­կի հա­մար, ա­վել­ցու­կը բա­վա­կա­նին մեծ է։ Իմ խո­րին հա­մոզ­մամբ, 50-60- հա­զա­րա­նոց բնա­կա­վայ­րին մե­կը-եր­կու­սը լրիվ հե­րիք է, բայց… մենք այ­սօր վս­տա­հա­բար կա­րող ենք ա­սել, որ գե­ղե­ցիկ խո­սող­ներ ներ­մու­ծող բնա­կա­վայ­րից դար­ձել ենք գե­ղե­ցիկ խո­սող­ներ ար­տա­հա­նող բնա­կա­վայր… Ճիշ­տը մի տե­սակ քչու­թյուն է ա­նում, մեկ-մեկ նույ­նիսկ բա­ցա­կա­յում է, չկա, գո­յու­թյուն չու­նի, շու­կան նման ար­տադ­րանք չի ըն­դու­նում։ Եվ կան տե­ղե­կու­թյուն­ներ, որ վեր­ջին ան­գամ դրա­նից ար­տադր­վել է, երևի ա­մե­նա­քի­չը մի, չգի­տեմ, քա­նի՛-քա­նի տա­րի ա­ռաջ։
Ու­զում եմ ա­սել ՝ մեկն էլ չկա պե­լին փա­փա­խը տի­նի և ներ­կա­յաց­նի իր հե­ղի­նա­կա­վոր կար­ծի­քը՝ Մե­լիք Շահ­նա­զար, ախ­պեր ջան, ըն­կեր ջան, հար­գե­լիս, էս էր­կու քոռ կա­պե­կը քեզ ի­նի, բայց քթեդ հա­լը հալ չի…

Դեմ չեմ, մեր էս Մայ­րա­քա­ղաք Ստե­փա­նա­կեր­տը վեր­ջին տա­րի­նե­րին այն­քան է փոխ­վել, որ չես կա­րո­ղա­նում ճա­նա­չել, մտա­ծում ես, էս ի՞նքն է, թե՞ ին­քը չէ… Հա­մա­րյա բո­լո­րը ինչ-որ բան են կա­ռու­ցում՝ է՜լ տուն, է՜լ խա­նութ, է՜լ կր­պակ, է՜լ ան­հաս­կա­նա­լի ինչ-որ բան, և, ա­մե­նաան­հաս­կա­նա­լին, ով ինչ­պես ու­զում է ու որ­տեղ կա­րո­ղա­նում է։ Ճար­տա­րա­պե­տա­կան ոչ մի լու­ծում, ոչ մի հե­տաքր­քիր մո­տե­ցում, ժա­մա­նա­կա­կից մտա­ծո­ղու­թյան ոչ մի ծվեն… Ա­սեք, որ ա­սածս չեք ըն­դու­նում, որ ինձ հետ մի գրամ ան­գամ հա­մա­ձայն չեք։ Իսկ ընդ­հա­նուր պատ­կերն, իս­կա­պես, սար­սա­փե­լի է՝ լա­ցե­լու, ճչա­լու աս­տի­ճան տխուր, քա­ղա­քի հա­մար, չա­սեմ, չի լի­նի՝ կոր­ծա­նա­րար։ Թվում է, վերջ, հան­գիստ կա­րե­լի է շունչ քա­շել, բո­լոր մայ­թե­րը նվաճ­ված են, կա­նաչ գո­տի­նե­րում ան­ճոռ­նի շի­նու­թյուն­ներ են, շեն­քե­րի ա­րանք­նե­րում վա­ղուց տեր ու տնօ­րի­նու­թյուն են ա­նում դու­քան­նե­րը, մի քա­նի քա­ռա­կու­սի մետր տա­րա­ծու­թյուն ու­նե­ցող կո­շի­կի և գե­ղեց­կու­թյան սրահ­նե­րը, հյու­րատ­ներն ու ավ­տոլ­վաց­ման կե­տե­րը… Լվա­ցիր ինքդ, փոր­ձիր ինքդ, համ­տե­սիր ինքդ… Է­լի Մե­լիք Շահ­նա­զարն ապ­րած կե­նա… Այս­պես էլ, որ մնա` վատ չէ… բայց է­լի մի քա­նի մետր գտն­վում է, ա­նունն էլ` հա­սա­րա­կա­կան տրանս­պոր­տի կան­գա­ռը սպա­սար­կող կետ… Է՜լ օ­ծա­նե­լիք, է ՜լ ծա­ղիկ, է ՜լ… մի խոս­քով` զի­զի-բի­զի­նե­րի չտեսն­ված-չլս­ված ա­ռա­տու­թյուն, շքերթ, սե­լավ… Վա­յե­լիր մինչև հան­րա­կառ­քի ժա­մա­նու­մը… Ժա­մա­նա­կը թռ­չուն է… Է­լի Մե­լիք Շահ­նա­զարն ապ­րած կե­նա… Ա­մեն օր մի բան փոխ­վում է… ա­նընդ­հատ ա­ռաջ, միայն ու միայն ա­ռաջ… Ին­չո՞ւ, օ­րի­նա­կի հա­մար, չփակ­վեն ո­րոշ փո­ղոց­ներ։ Կա­րե­լի է, չէ՞, կար­գին շի­նա­րա­րու­թյամբ զբաղ­վել, գո­նե պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, ինչ հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ կբաց­վեն նոր ժա­մա­նա­կա­կից դու­քան­նե­րի հա­մար… Մար­դիկ էլ ա­ռանց վա­խե­նա­լու օ­րե­ցօր բազ­մա­ցող ինք­նագ­նաց­նե­րից, հան­գիստ կվա­յե­լեն ի­րենց ա­զատ և ոչ ա­զատ, կամ՝ միշտ ա­զատ ժա­մա­նա­կը։ Մի՞­թե հե­տաքր­քիր չէ մի խա­նու­թից մյու­սը գնա­լը, միշտ մի խա­նու­թից մյու­սը, հե­տո՝ մյու­սը, ա­սենք՝ տն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րից՝ կո­շիկ, կո­շի­կից՝ հա­ցա­բուլ­կե­ղեն, հա­ցա­բուլ­կե­ղե­նից՝ շի­նա­նյութ, շի­նա­նյու­թից՝ կա­նա­ցի հա­գուս­տի տար­բեր տե­սա­կա­նի, այն­տե­ղից՝ հա­գուստ տղա­մարդ­կանց հա­մար…

Չես էլ նկա­տի ինչ­պես է անց­նում քեզ չար­չա­րող ժա­մա­նա­կը… Իս­կա­պես, ի՞նչ վատ է լրիվ փակ, ու­զում եմ ա­սել՝ ա­ռանց ինք­նագ­նաց­նե­րի քա­ղաք ու­նե­նա­լը։ Ա­մեն ինչ՝ ոտ­քով, օ­րը, օ­րի­նա­կի հա­մար, մի 10-15 կի­լո­մետրն ինչ է, որ մտա­ծենք… հեչ բան, էլ չեմ խո­սում մեր ա­ռող­ջու­թյան հա­մար դրա սու­պերդ­րա­կան ազ­դե­ցու­թյան մա­սին… Այդ­պես ա­մե­նա­քի­չը մի հա­րյուր տա­րի կա­րե­լի է ու­տել- խմե­լով ապ­րել։ Փո­շին ու ցեխն էլ կմ­նան ան­ցյա­լում և, ա­մե­նա­կարևո­րը, ա­մեն տա­րի ստիպ­ված չենք լի­նի զբաղ­վել փո­սալց­ման աշ­խա­տանք­նե­րով ու աս­ֆալ­տի կար­կա­տա­նե­րով։ Չնա­յած, ես վա­ղուց էի ու­զում ա­ռա­ջար­կել էդ կար­կա­տան­նե­րը ներ­կել տար­բեր գույ­նե­րով… պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք ինչ­քան գու­նա­գեղ կլի­նեին մեր փո­ղոց­ներն ու բա­կե­րը, ինչ­քան խայ­տաբ­ղետ… Մի քա­նի քա­ռա­կու­սի մետ­րի վրա՝ տաս­նյակ կար­կա­տան­ներ` կար­միր, կա­պույտ, կա­նաչ, դե­ղին, նարն­ջա­գույն, մոխ­րա­գույ­նի բա­զում ե­րանգ­ներ… Դա էլ իր հեր­թին կն­պաս­տի զբո­սաշր­ջու­թյան աշ­խու­ժաց­մա­նը… Ուղ­ղա­կի մի քիչ, շատ չէ, մի քիչ մտա­ծել է պետք։
Գիր ու գրա­կա­նու­թյու­նից մո­տիկ, ո­րոշ հար­ցե­րում էլ ճար­տա­րա­պե­տու­թյու­նից գլուխ հա­նող ըն­կեր ու­նեմ. ա­սում է՝ ինչ­քան գի­տեմ, թե՜ շեն­քե­րը, թե՜ բա­կերն ու թա­ղա­մա­սե­րը, թե՜ փո­ղոց­նե­րը կա­ռու­ցե­լիս հաշ­վարկ­նե­րը պար­տա­դիր պետք է ա­նել ա­մե­նա­քի­չը 50-60 տա­րի կտր­ված­քով, այ­սինքն՝ ի­մա­նալ, թե 50 տա­րի անց ինչ­քան բնա­կիչ է ու­նե­նա­լու տվյալ բնա­կա­վայ­րը, քա­նի ինք­նագ­նաց, քա­նի օ­տա­րերկ­րա­ցի է մտ­նե­լու քա­ղաք, քա­նիսն են դուրս գա­լու, մի խոս­քով՝ ինչ­պի­սինն է լի­նե­լու շար­ժը տա­րի­ներ հե­տո: Չա­սե՞մ հա­զար տո­կոս ճիշտ է ա­սում մար­դը՝ ե­թե նա­խագ­ծող­նե­րը այս ա­մենն ի վի­ճա­կի չեն հաշ­վի առ­նել, կն­շա­նա­կի քա­ղա­քը տա­նում են մահ­վան, կն­շա­նա­կի այդ քա­ղա­քում բա­ցի ա­նի­մաստ վազվ­զո­ցից ու ձանձ­րա­լի կեն­ցա­ղից ո­չինչ էլ չկա։ Ա­յո, ո-չինչ, բա­րե­կամս, ո-չինչ…
Ի՞նչ ե­ղավ մեր պա­տա­նե­կու­թյան զբո­սայ­գին… Որ­տե՞ղ են քա­ղա­քի կա­նաչ գո­տի­նե­րը, ո՞վ է Թու­մա­նյան փո­ղո­ցի ան­ճոռ­նի հինգ­հար­կա­նի­նե­րի տակ թո­ղել մեր ան­հոգ ման­կու­թյու­նը, ո՞ւր է գնա­ցել մեր փոք­րիկ քա­ղա­քի վա­րար ջեր­մու­թյու­նը…
Չա­սեք՝ նո­րը չեմ ըն­դու­նում, որ ես դեմ եմ քա­ղա­քա­շի­նու­թյան ժա­մա­նա­կա­կից մո­տե­ցում­նե­րին, և իմ քթից, իմ ման­կու­թյու­նից այն կողմ ո­չինչ չեմ տես­նում։ Դա սուտ կլի­նի։ Ծի­ծա­ղե­լի, չէ, տխուր սուտ։ Ան­տա­ղանդ հո­րին­վածք։ Բարձ­րա­հարկ շեն­քը չի նշա­նա­կում ժա­մա­նա­կա­կից մտա­ծո­ղու­թյուն։ Բան չու­նեմ ա­սե­լու, գե­ղե­ցիկ շեն­քեր էլ ենք կա­ռու­ցել, նաև թա­ղա­մա­սեր, բայց քա­ղա­քի պատ­մու­թյու­նը ա­ղա­վաղ­վել է, մնա­ցել կի­սատ, Ստե­փա­նա­կեր­տը մո­լոր­վել է դու­քան­նե­րի, ան­ճա­շակ ու ան­ճոռ­նի շեն­քե­րի ա­րան­քում ու ա­նան­ցա­նե­լի, ըն­դար­ձակ­վե­լու ոչ մի հնա­րա­վո­րու­թյուն չու­նե­ցող փո­ղոց­նե­րում ու բա­կե­րում։
Է­լի Մե­լիք Շահ­նա­զարն ապ­րած կե­նա…
Մնա­ցա­ծը դուք ո­րո­շեք, ինչ­քան ու­զում եք կա­ռու­ցեք, բայց մի խնդ­րանք ու­նեմ, ե­ղած-չե­ղա­ծը ըն­դա­մե­նը մի փոք­րիկ խնդ­րանք է, հա­վա­քեք ձեր ետևից, մի կեղ­տո­տեք մեր իբր մա­քուր քա­ղա­քը, և՜ հա­վա­քա­րար­ներն են մեղք, և՜ դուք… Հա, մի բան էլ, մինչև փակ քա­ղա­քի տար­բե­րա­կին անց­նե­լը, ինձ հա­մար քայ­լե­լու տեղ թո­ղեք, գո­նե մի մար­դու տեղ…