ԻՄ ՆՈՅՅԱՆ ՏԱՊԱՆԸ

Մի բան ա­սեմ, չեք հա­վա­տա, իմ ա­ռա­ջին քայ­լը ա­րել եմ լույս աշ­խարհ գա­լուս 800-րդ օ­րը, երբ օ­րի­նակ, իմ եղ­բայր Հո­վիկն ար­դեն մեկ տա­րե­կան էր, բայց բա­կում վազվ­զում էր։

Չեմ քայ­լել, չեմ քայ­լել ու հան­կարծ մեր թա­ղի թզուկ, չէ, գա­ճաճ մզ­կի­թի ա­ռաջ ի­ջել եմ մորս գր­կից ու վա­զել դե­պի մո­րա­քույրս, հե­տո էլ վա­զե­լով կր­կին ե­կել, գր­կել եմ մորս, հե­տո նո­րից հայ­տն­վել եմ մո­րաք­րոջս մոտ։ Միան­գա­մից, վարժ, զար­մա­նա­լի… Իսկ մզ­կի­թի բա­կում, նույն այդ խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րին, թուրք տղա­մար­դիկ մեծ շր­ջան կազ­մած, ծանր շղ­թա­նե­րով, չար­չա­րան­քի էին են­թար­կում սե­փա­կան ան­ճոռ­նի մար­մի­նը, է­լի, օ­րի­նա­կի հա­մար, հա­նուն ալ­լա­հի։ Դրանց մեջ­քին, շղ­թա­յի ա­մեն հար­վա­ծից հե­տո ա­րյան առ­վակ էր հայ­տն­վում, և նրանք դրա­նից ա­վե­լի էին ոգևոր­վում` հար­ված­նե­րը դարձ­նե­լով ա­վե­լի ու­ժեղ, ա­վե­լի ա­րյու­նոտ։ Շր­ջա­նը շարժ­վում էր նույն ռիթ­մով, հա­մա­չափ, պա­րա­յին նույն շար­ժում­նե­րով։ Իսկ մզ­կի­թի բաց դռ­նից ե­կող կա­նանց ՙսաղ­սեյ-վաղ­սեյ՚-նե­րը գա­լիս, հետևից ա­նա­մոթ, էգ քսմս­վում էին տղա­մարդ­կանց ա­րյու­նոտ մեջ­քին՝ օ­րը դարձ­նե­լով գոլ, մի տե­սակ պղ­տոր, գաղջ։
Եվ ես վազվ­զում էի` ա­վե­լի ու ա­վե­լի ոգևոր­վե­լով իմ նոր կար­գա­վի­ճա­կից։ Տղա­մար­դիկ չէին հան­գս­տա­նում, և եր­կա­թե ծանր շղ­թա­ներն ա­վե­լի ու ա­վե­լի վս­տահ, ա­վե­լի ու ա­վե­լի ե­ռան­դուն էին իջ­նում նրանց` վա­ղուց ար­դեն ա­րյու­նոտ մեջ­քին։ Թվում էր, շար­քը պա­րում է իր իսկ հո­րի­նած ե­րաժշ­տու­թյան հն­չյուն­նե­րի ներ­քո, մզ­կի­թի կա­նանց ու­շադ­րու­թյու­նից ուղ­ղա­կի ինքն ի­րեն կորց­րած։
Ես ծի­ծա­ղում էի։ Կար­ծում էի` նրանք բո­լորն ինձ զվար­ճաց­նե­լու հա­մար էին այդ­պես թռչ­կո­տում, շղ­թա­ներն այդ­պես պտ­տեց­նում ու թմբ­կա­հա­րում։ Եվ երբ մայրս ինձ փոր­ձեց տա­նել տուն, ես դի­մադ­րե­ցի՝ սկզ­բում նրա­նից պո­կե­լով ձեռքս, հե­տո ուղ­ղա­կի ոտ­քերս գետ­նին խփե­լով ու ծկլ­թա­լով։ Իսկ երբ դա էլ չօգ­նեց, պառ­կե­ցի քա­րե­րի ու փո­շու մեջ։ Մտա­ծում էի՝ վերջ, մայրս ար­դեն հաշտ­վել է իմ այդ­տեղ մնա­լու, զվար­ճա­նա­լու ի­րո­ղու­թյան հետ, երբ նրա փա­փուկ, տա­քուկ, քն­քուշ ա­փը շրխ­կաց ե­րե­սիս, ճիշտ այն­պես, ինչ­պես Կա­տին­կա տատն էր գյու­ղա­ցի­նե­րի հա­ցի պու­լը կպց­նում թոն­րի պա­տին։
Ես ստիպ­ված թո­ղե­ցի այդ ծի­ծա­ղե­լի մարդ­կանց ու գնա­ցի տուն, հե­տո էլ՝ գյուղ` մեր Կա­տին­կա տա­տին տես­նե­լու։ Իսկ երբ վե­րա­դար­ձանք գյու­ղից, մորս կյան­քում տե­ղի ու­նե­ցավ ա­մե­նաան­հա­վա­տա­լի ու ա­մե­նա­զար­մա­նա­լի բա­նը։ Ես, օ­րի­նա­կի հա­մար, մինչև վեր­ջերս, մայրս ինչ­քան էլ հա­մո­զիչ էր ներ­կա­յաց­նում 50 տար­վա վա­ղե­մու­թյուն ու­նե­ցող այդ պատ­մու­թյու­նը, չէի կա­րո­ղա­նում հա­վա­տալ։ Ինձ, թվում էր, այդ պատ­մու­թյան մեջ ա­կա­մա սուտ կար, ինչ-որ հո­րին­վածք, տե­սի­լա­յին, միա­միտ…
Ու­րեմն, այդ մզ­կի­թը գտն­վում էր մեր տնից մո­րաք­րոջս տուն տա­նող փո­ղո­ցի ու­ղիղ կենտ­րո­նում, և մեր թա­ղը բա­ժա­նում էր եր­կու հա­վա­սար մա­սի։ Մենք մզ­կի­թի բա­կում խա­ղա­լու ի­րա­վունք չու­նեինք, այն պատ­կա­նում էր բա­ցա­ռա­պես մու­սուլ­ման ե­րե­խա­նե­րին։ Բա­կը նրանց տի­րույթն էր, նրանց թա­գա­վո­րու­թյու­նը։ Մե­նակ ուղ­ղա­կի հնա­րա­վոր չէր անց­նել այդ տա­րած­քով։ Եվ մենք հա­ճախ ան­հա­վա­սար մար­տեր էինք մղում այն­տեղ, այս­պես կոչ­ված, դրա իս­կա­կան տե­րե­րի հետ՝ չվա­խե­նա­լով ծեծ­վե­լուց ու ա­րյու­նոտ­վե­լուց։ Եվ հա­ճախ եր­կու-ե­րեք հո­գով շան ծեծ էինք տա­լիս մի ութ-տաս հո­գու և, բնա­կա­նա­բար, ծե­ծե­լուց հե­տո ծլ­կում։
Դա, ի­հար­կե, հե­տո էր, և ես դեռ ըն­դա­մե­նը եր­կու տա­րե­կան էի, և երբ մայրս իմ ձեռ­քը բռ­նած՝ մո­րաք­րոջս տնից վե­րա­դառ­նում էր մեր տուն, կար­ծես, զգում էի, որ մզ­կի­թի բա­կում ինձ հա­մար քայ­լելն ա­վե­լի հա­ճե­լի էր, մի տե­սակ ա­վե­լի հեշտ։ Բայց դա չէր կարևո­րը այս պատ­մու­թյան մեջ։ Մայրս շո­շա­փեց գր­պա­նի մեկ ռուբ­լիա­նո­ցը, բայց ա­կան­ջի ետևը գցեց վե­րա­դառ­նա­լու և մզ­կի­թի դռա­նը նս­տած պու­ճու­րիկ պա­ռա­վին ո­ղոր­մու­թյուն տա­լու միտ­քը, թե­պետ վա­ղուց խոս­տա­ցել էր, և մո­րա­քույրս էլ ա­նընդ­հատ հի­շեց­նում էր։
-Ե­րե­խա­յի ոտ­քերն այն­տեղ են բաց­վել,-ա­սում էր,-Խա­նու­մին (Խա­նու­մը մզ­կի­թի ա­ռաջ ա­ռա­վո­տից ի­րի­կուն նս­տած կինն էր) մի բան կտաս։
Բայց մայրս ո­ղոր­մու­թյուն տա­լու միտքն ա­կան­ջի ետևը գցած՝ հա­սավ տուն։ Ես էլ, կար­ծես, հենց դրան էի սպա­սում, տե­սա, որ չեմ կա­րո­ղա­նում ոտ­քե­րիս վրա պա­հել գլուխս, ու­սերս ու ձեռ­քերս, նս­տե­ցի։ Մայրս փոր­ձեց ինձ կանգ­նեց­նել, բայց ոտ­քերս ա­մենևին էլ ցան­կու­թյուն չու­նեին կա­տա­րել ի­րենց պար­տա­կա­նու­թյու­նը։ Մայրս մի ան­գամ էլ փոր­ձեց, բայց՝ ի­զուր, ոտ­քերս, կար­ծես, շին­ված էին միայն մսից, ոս­կո­րը մո­ռա­ցել, թո­ղել էին ծո­վում։ Մինչև հի­մա լսում եմ մորս ար­ցուն­քոտ ձայ­նը.
-Կանգ­նի, է­լի՛, ա՜ խո­խա, խնդ­րում եմ, կանգ­նի է­լի… Ա՛խր, քեզ ինչ ե­ղավ… կանգ­նի, է­լի՛…
Ինչ խոսք, այդ­քա­նից հե­տո ես էլ էի ու­զում կանգ­նել, ինչ­պես մի քա­նի րո­պե ա­ռաջ, բայց ինչ-որ բան ինձ խան­գա­րում էր, ինչ-որ բան ինձ ստի­պում էր նս­տել։ Ես ո­չինչ չէի հաս­կա­նում, ոչ` ես, ոչ` մայրս։ Հաս­կա­ցողն էլ մո­րա­քույրս ե­ղավ։ Նա, գույ­ժը լսե­լուն պես, ա­ճա­պա­րեց մեր տուն, մի քա­նի ան­գամ էլ ին­քը փոր­ձեց ոտ­քե­րիս ամ­րու­թյու­նը.
-Էն բա­նը, որ խոս­տա­ցել ես, տվե՞լ ես Խա­նու­մին…
Պա­ռավ, խեղճ, միայ­նակ, պու­ճու­րիկ կին էր, հա­մա­րյա իմ բո­յին։ Կամ` ես իմ եր­կու տար­վա բո­յով, կամ` նա իր 70-75 տար­վա բո­յով։ Տար­բե­րու­թյուն հա­մա­րյա չկար։ Եվ մայրս, ա­ռանց ժա­մա­նակ կորց­նե­լու, վեր­ջին բա­ռը մո­րաք­րոջս լեզ­վին, ինձ գր­կեց ու… մեր բա­կի տնե­րը եր­բեք այդ­պի­սի ա­րա­գու­թյամբ ետ-ետ չեն վա­զել, և մզ­կի­թը եր­բեք այդ­քան մո­տիկ չի ե­ղել… Եվ մայրս ա­մա­չե­լով, եր­կյու­ղա­ծու­թյամբ, ա­սես, նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րե­լով, այդ պու­ճու­րիկ կնոջ գոգ­նո­ցի գր­պա­նում տե­ղա­վո­րեց մեկ ռուբ­լիա­նո­ցը.
-Ե­րե­խան ա­ռա­ջին ան­գամ այս­տեղ է քայ­լել…,- շշն­ջա­ցել է, և այդ պու­ճու­րիկ կի­նը զար­մա­ցել է, որ մայրս գր­կել է ինձ նման հս­կա, հա­սուն, ժա­մա­նա­կից շուտ մե­ծա­ցած տղա­մար­դուն, այ­սինքն՝ ինձ. և մորս հոր­դո­րել է ինձ դնել գետ­նին։ Բայց, ե­թե ճիշ­տը խո­սե­լու լի­նենք, ես էլ էի ու­զում իջ­նել մորս գր­կից, մզ­կի­թի բակն ինձ կր­կին ձգում էր, և ես, զար­մա­նա­լի բան, կր­կին սկ­սե­ցի քայ­լել, ա­վե­լի ճիշտ կլի­ներ ա­սել՝ վա­զել, պտույտ­ներ գոր­ծել մզ­կի­թի ա­ռաջ, ծի­ծա­ղել, թռչ­կո­տել։ Ես, կար­ծես, ինչ-որ բան էի գտել, թե­կուզև ան­տե­սա­նե­լի, ան­շո­շա­փե­լի, ինչ­քան հե­ռու, այն­քան էլ` մոտ…
Ա­հա այս պատ­մու­թյու­նը մայրս 50 տա­րի պատ­մում էր, ես չէի կա­րո­ղա­նում հա­վա­տալ։ Մայրս հա­մո­զում էր, որ դա հա­զար տո­կո­սա­նոց ճշ­մար­տու­թյուն է, ես ծի­ծա­ղում էի …
Այդ­պես մինչև… ե­րա­նե­լի օ­րը, մինչև պայ­ծա­ռա­տե­սու­թյուն, մինչև հրաշք…
Տեր իմ Աստ­ված, թող սուրբ լի­նի ա­նու­նը քո, թող լի­նի կամ­քը քո, թող հա­վերժ լի­նի թա­գա­վո­րու­թյու­նը քո երկ­րի վրա, ինչ­պես եր­կն­քում… Դու միշտ ե­ղիր իմ ու­ղե­կի­ցը և մի տա­նիր ինձ փոր­ձու­թյան… ինչ­պես… ինչ­պես… Տեր իմ Աստ­ված, ինչ­պես 50 տա­րի ա­ռաջ, գա­ճաճ մզ­կի­թի ա­ռաջ։ Այդ Դու ինձ ի­ջեց­րիր մորս գր­կից, այդ Դու ինձ դրիր գետ­նին, այդ Դու ա­սա­ցիր՝ քայ­լիր, փոք­րի՜կս, Դու ա­սա­ցիր՝ սա քո տա­րածքն է, քո Նո­յյան տա­պա­նը, քո եր­կին­քը…
Փա՛ռք քեզ Տեր, փա՛ռք քեզ …
Եվ դու ինձ 50 տա­րի անց կր­կին բե­րիր-կանգ­նեց­րիր թզուկ մզ­կի­թի ա­ռաջ ու հոր­դո­րե­ցիր՝ մեկ­նիր ձեռքդ ու հո­ղի խոր­քից հա­նիր խաչ­քա­րը… քո նա­վը, քո տա­րած­քը, քո եր­կին­քը, տա­րի­նե­րի քո ա­ռեղծ­վա­ծը…
Ի՞նչ ա­սեմ, ա­հա այս­պես ես այս մո­լո­րա­կում գտա իմ ճա­նա­պար­հը` այն օ­րե­րի հա­մար հա­նե­լու­կա­յին, չբա­ցա­հայտ­ված, պար­զա­պես` ինչ­պես հե­քիա­թում։ Ցա­վա­լին այն էր, որ ես իմ չհա­վա­տա­լով վի­րա­վո­րում էի մորս, մզ­կի­թի բա­կը, պու­ճու­րիկ պա­ռա­վին, ո­ղոր­մու­թյու­նը` իմ ա­ռա­ջին քայ­լե­րը հա­մա­րե­լով պա­տա­հա­կան զու­գա­դի­պու­թյուն, տրա­մա­բա­նու­թյու­նից ու ցան­կա­ցած գի­տա­կան բա­ցատ­րու­թյու­նից դուրս, տիե­զե­րա­կան օ­րենք­նե­րի հետ ոչ մի կապ, ոչ մի հա­րա­բե­րու­թյուն չու­նե­ցող։
Ինչ մնում է մորս, մայրս, բնա­կա­նա­բար, իմ անս­պա­սե­լի քայ­լե­լու ա­ռեղծ­վա­ծը, երևի ճիշտ կլի­ներ ա­սել` հրաշ­քը, կա­պում էր ինչ-որ երկ­նա­յին ու­ժե­րի և հենց պու­ճու­րիկ պա­ռա­վին տված ո­ղոր­մու­թյան հետ… այդ­պես մինչև մզ­կի­թի բա­կի խաչ­քա­րի հայտ­նա­բե­րու­մը:

Հետգ­րու­թյուն. այդ պատ­մա­կան ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը տե­ղի են ու­նե­ցել, կար­ծում եմ ար­դեն գու­շա­կե­ցիք, Շու­շի քա­ղա­քում: