ԳՅՈՒՂԸ ՁՅԱՆ ՏԱԿ ՈՒ ՁՅԱՆ ՎՐԱ…

Կար­ծեմ 1971-ին էր։ Տա­րե­մու­տին։ Ծնող­ներս ո­րո­շե­ցին Շու­շիից ինձ ու­ղար­կել գյուղ, որ­պես­զի գու­նա­վո­րեմ պա­պիս ու տա­տիս Ա­մա­նո­րը։ Ես ցն­ծում էի։ Հի­շում եմ մորս ա­սա­ծը՝ մար­դիկ կու­րա­խա­նան։
Գյու­ղը ձյան տակ էր։ Ա­մեն ինչ ճեր­մակ-ճեր­մա՛կ էր։ Նույ­նիսկ՝ ծխ­նե­լույզ­նե­րից բարձ­րա­ցող, տա­նիք­նե­րին ծու­լո­րեն տա­րած­վող կապ­տա­վուն ծու­խը։ Հի­շում եմ նաև գյու­ղա­մի­ջում հա­վաք­ված ծե­րու­նի­նե­րին։ Այն­քա՛ն հա­րա­զատ էին, այն­քա՛ն ան­հոգ։ Մե­կի ար­տա­բե­րած մի քա­նի բառն էլ պինդ-պինդ փա­թաթ­վեց ինձ.
-Մա­տաղ ի­նիմ, հինչ լա­վըս ը­րալ, վեր ե­կալս, դե­դոն-բա­բոն կուր­խա­նան…
Ի­հար­կե, ես հա­մա­րյա ո­չինչ չէի հաս­կա­նում, թե­պետ ա­մեն ան­գամ, երբ գյուղ էի գնում, տատս մրմն­ջում էր՝ մա­տա­ղի­նիմ, մին քա­նե օր էլ ա­վիլ կապ­րիմ…
Ճիշտ է, Շու­շին էլ էր ձյան տակ, բայց գյու­ղում այդ ձյու­նը մի տե­սակ ու­րիշ էր, ա­վե­լի ճեր­մակ, ա­վե­լի շատ: Շու­շիում, օ­րի­նա­կի հա­մար, այն կապ­տա­վուն էր, խան­գա­րող, մր­սեց­նող…
-Ա­շոտ, էն վեր­ցա­կը մոր­թե…,-տատս է­լի խառն­վել էր, -մա­տա­ղի­նիմ, պեր, պեր էդ ղա­շանգ ճը­կա­տադ մե­հետ էլ պա­չիմ… Գո­նե մին էր­կու խա­ղա­լիք կախ տա­յինք…
Իս­կա­կան ի­րա­րան­ցում էր։ Պապս ա­նի­մաստ ներ­սու­դուրս էր ա­նում։
-Ա՛յ մարդ, ա­ռանց տե­նակ էդ շտե՞ղս քի­նում…
Ինչ­քան հի­շում եմ, երբ պատ­րաստ­վում էինք վա­յե­լել մեր տո­նա­կան ընթ­րի­քը, պապս ա­սաց.
-Ծու­նա կյամ… ան­դա­րըդ թուղ­լա­կան­չի է­քուց պա­տառ գործ ա­նիմ…
Իսկ սե­ղա­նի շուրջ, վա­ռա­րա­նի կող­քին, պապս էր, տատս ու ես… Եվ պա­պիս կարճ, մի քա­նի բա­ռից կազմ­ված բա­ժա­կա­ճա­ռը.
-Աշ­խարհս խա­ղաղ ի­նի… մնա­ցա­ծը՝ հեչ…
Արթ­նա­ցա, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, հե­ռա­խո­սա­զան­գից։ Մայրս էր, զան­գել էր շնոր­հա­վո­րե­լու մեր Նոր տա­րին։ Հե­տո էլ հայրս մի քա­նի բառ ու­ղար­կեց Շու­շիից՝ էս ան­դա­րը կտ­րում չի, թա տես­նամ հին­չում ա­նում… Ու տա­տիս պա­տաս­խա­նը.
-Է­նա քու հար էլ տի… խո­խին ա­նա քաշ­վու­մա, թա չէ ու­շունց էլ կտա…
Իսկ ձյու­նը շա­րու­նա­կում էր փոր­ձու­թյան են­թար­կել պա­պիս համ­բե­րու­թյու­նը։ Ճեր­մա­կի վրա միայն երկ­րա­գույն ծուխ էր, ձյան տակ՝ ու­շունց տվող մի ամ­բողջ գյուղ` հա­մեստ, չզար­դար­ված սե­ղան­նե­րով, ան­խա­ղա­լիք տնե­րով… կար­ծես, ան­հոգ, ա­ռանց ա­վե­լորդ շտա­պո­ղա­կա­նու­թյան…
-Հի­սուս Քրիս­տոս… Հայր մեր, որ եր­կն­քում ես…
Հե­տո… իմ նոր տա­րի­նե­րը Շու­շիում էին, Ստե­փա­նա­կեր­տում, Սո­վե­տերկ­րի տար­բեր քա­ղաք­նե­րում, կր­կին Ստե­փա­նա­կեր­տում, Երևա­նում… պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին, թվա­ցյալ խա­ղաղ ժա­մա­նակ­նե­րում, տխուր և ու­րախ…
Ծնող­նե­րիս, հա­րա­զատ­նե­րիս, զա­վակ­նե­րիս, ըն­կեր­նե­րիս ու մտե­րիմ­նե­րիս հետ… ան­կեղծ մաղ­թան­քով, գե­ղե­ցիկ խոս­քով ու ա­նընդ­հատ ծան­րա­ցող սե­ղան­նե­րով, հա­ճախ՝ ա­նի­մաստ նվեր­նե­րով ու հյու­րըն­կա­լու­թյամբ… վա­զում էին բո­լո­րը՝ բան­վոր, գյու­ղա­ցի, ին­տե­լի­գենտ… ունևոր ու չունևոր… Ամ­բողջ ժո­ղովր­դով վազ­քի մեջ էինք… Բայց է­լի ինչ-որ բան պա­կաս էր, ինչ-որ բան չէր հե­րի­քում… Պա­րապ օ­րե­րի շա­րա­նը ոչ մե­կին չէր մտա­հո­գում… Ա­նընդ­հատ թափ­վող ձյա­նը ոչ մեկն ու­շունց չէր տա­լիս…
Տա­րին ինչ­պես դի­մա­վո­րես, այն­պես էլ… և բո­լո­րը հա­վա­տում էին այդ հո­րին­ված­քին, այդ ստին… Նոր տար­վա այդ չե­ղած, մո­գո­նած հրաշ­քին… և Ձմեռ պապն էլ ար­դեն մե­կը չէր, ոչ էլ՝ եր­կու­սը կամ՝ ե­րե­քը… ամ­բողջ քա­ղա­քը Ձմեռ պապ էր, կար­միր, կա­պույտ… նի­հար, չաղ­լիկ, հա­զիվ շարժ­վող, ցատ­կո­տող… ա­մե­նուր այդ ան­հաս­կա­նա­լի, փն­թի, անն­վեր Ձմեռ պա­պիկ­ներն էին…
Ա­մեն տա­րի հե­քիաթն ա­վե­լի ու ա­վե­լի էր հե­ռա­նում… Հե­քիա­թը ա­վարտ­վում էր, իսկ նո­րը հո­րի­նող չկար… ձյան տակ ապ­րող գյուղ, ձյան վրա՝ երկ­նա­գույն ծուխ…
…Պռատ եր­կիր… պռատ միտք… պռատ տա­րի­ներ… պռատ մարդ… որ­տե՛ղ է ա­վարտ­վում հի­նը և որ­տե­ղից է սկիզբ առ­նում նո­րը… Հնի ու նո­րի այս ճա­կա­տա­մար­տում հաղ­թո­ղը, հաս­տատ, ես չեմ… Բո­լո­րը տա­նուլ են տա­լիս, կորց­նում են, բո­լո­րը մնում են մե­նակ… Թվում է, դա մեր վեր­ջին օրն է… ա­մե­նա­վեր­ջի­նը… և ոչ մե­կը զրկ­ված չէ այն վա­յե­լե­լու ի­րա­վուն­քից… Ինչ­քան մտա­ծում եմ, մի տե­սակ աբ­ստ­րակտ բան է ստաց­վում, գու­ցե նաև՝ ան­հաս­կա­նա­լի… չէ, ան­բա­ցատ­րե­լի… և՝ ին­չո՞ւ…
-Աստ­ված ինձ իր ծնն­դյանն ա­ռան­ձին կեր­պով է հրա­վի­րում տո­նե­լու, և մեր ժո­ղո­վուրդն այդ­պես է հրա­վիր­ված,-Բագ­րատ ե­պիս­կո­պոս Գալս­տա­նյան…
Ինձ էլ, Սր­բա­զան, բայց բառ չեմ գտ­նում ա­սե­լու, ա­մա­չում եմ… Ընդ­հան­րա­պես, միշտ էլ ա­մա­չել եմ Տի­րո­ջից, թե­պետ շատ կցան­կա­նա­յի հան­դի­պել ու նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րել ի­րեն հա­ճախ մե­նակ թող­նե­լու հա­մար…
Եվ ինչ­քան շուտ, այն­քան լավ։ Հե­տաձ­գե­լը ան­թույ­լատ­րե­լի է, ե­թե, ի­հար­կե, ար­դեն չեմ ու­շա­ցել…
-Լոխ Ըստ­ծու ծեր­քի­նա,-1971-ին մրմն­ջա­ցել է տատս, բնա­կա­նա­բար, պա­պիս տա­րե­մու­տի միակ մաղ­թան­քից հե­տո՝ աշ­խարքս խա­ղաղ ի­նի…
Պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, էլ ես միայն վեր­ջերս եմ հաս­կա­ցել, որ 71-ին պա­պիս ու տա­տիս ու­րա­խու­թյան պատ­ճա­ռը ա­մենևին նոր տա­րին չէր, և չաղ­լիկ աք­լորն էլ ա­մա­նո­րի սե­ղա­նի հա­մար չէր մորթ­վել։ Դա կա­րող էր տե­ղի ու­նե­նալ նաև, ա­սենք, մի 20 օր ա­ռաջ կամ` հե­տո, ե­թե, ի­հար­կե, ծնող­ներս ինձ ու­ղար­կեին գյուղ։
Իսկ ե­թե այդ ձյու­նոտ օ­րը ես չգ­նա­յի գյուղ, ոչ մի աք­լոր էլ չէր մորթ­վի, և դեկ­տեմ­բե­րի 31-ին անն­կատ կփո­խա­րի­ներ, չէ, կհա­ջոր­դեր հուն­վա­րի մե­կը, եր­կու­սը, ե­րե­քը… Եվ էն ան­տեր ձյու­նը կշա­րու­նա­կեր թափ­վել ու թափ­վել։