ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ ՀԵՌՎԻՑ ՍԻՐԵԼՈՒ ԱՐՎԵՍՏԸ

 Որ ա­սեմ զար­մա­ցած եմ, չէ։ Ոչ մի նո­րու­թյուն։ Հին, ան­կանգ ըն­թացք է։ Կա­րե­լի է նաև հա­մար­ձակ­վել ա­սել՝ գե­նե­տիկ խաբ­կանք։ Ա­նընդ­հատ հե­ռա­նում ենք։ Բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում, ան­գամ ու­րիշ եր­կր­նե­րից։ Միշտ շարժ­ման մեջ ենք, երկ­րից եր­կիր, քա­ղա­քից քա­ղաք տա­նող ճա­նա­պարհ­նե­րին։ Վտան­գի դեմն առ­նե­լու միակ ձևը այդ վտան­գից խու­սա­փելն է, նրա­նից ա­րա­գո­րեն հե­ռա­նա­լը, չեմ ու­զում ա­սել՝ փա­խուս­տը։ Դի­մադ­րե­լը ի­մաստ չու­նի։ Ին­չո՞ւ։ Մարդ մի ան­գամ է ապ­րում։ Աշ­խարհն էլ՝ մե՜ծ, ան­ծայ­րա­ծի՜ր։ Ընտ­րե­լու ի­րա­վուն­քը՝ քո սե­փա­կա­նու­թյու­նը։ Թա­փա­ռիր, ինչ­քան ու­զում ես։ Այ­սօր` այս­տեղ, վա­ղը՝ մի ու­րիշ տեղ, հե­տո՝ ա­վե­լի ու ա­վե­լի հե­ռու, և` ինչ­քան հե­ռու, այն­քան` լավ։ Կար­ծում եմ` հաս­կա­նում ես ինչ եմ ա­սում։ Մնաս, որ ի՞նչ։ Ե­թե ո­րո­շել ես, ինչ էլ ա­նեմ, ինչ­քան էլ փոր­ձեմ հա­մո­զել, գնա­ցողն ես։ Եվ, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ ես, ի­րա­վունք էլ չու­նեմ մե­ղադ­րել։ Այդ­պես ես ո­րո­շել օգտ­վել քո ա­զա­տու­թյու­նից, այդ­պես ես ու­զում ապ­րել, չեմ խան­գա­րի։ Պար­տադ­րել ի՞նչ և ին­չո՞ւ։ Միշտ էլ գնա­ցո­ղը գնա­ցել է, մնա­ցո­ղը՝ մնա­ցել ու պա­հել ու­նե­ցած-չու­նե­ցա­ծը, ի­րեն կտակ­վա­ծը։ Տու­նը, այ­գին, բակն ու փո­ղո­ցը, ե­կե­ղե­ցին ու տա­ռը, Եր­կի­րը… ԱՐ­ԺԱ­ՆԱ­ՊԱՏ­ՎՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ։ Հա­ճախ՝ ան­խոս, ան­տր­տունջ, մե­նակ։

Եվ միշտ էլ մեր` այս ա­նընդ­հատ փոք­րա­ցող երկ­րում բեր­քը ե­ղել է ա­ռատ, մշա­կը` պա­կաս…
Զար­մա­նա­լի բան է, օ­տա­րի հա­մար, երևի, տա­րօ­րի­նակ, մենք միշտ հպար­տա­ցել ենք մեր խա­ղա­ղա­սի­րու­թյամբ, ու­րի­շի տա­րած­քը նվա­ճե­լու ցան­կու­թյան բա­ցա­կա­յու­թյամբ, ա­նընդ­հատ կա­ռու­ցե­լու մեր շնորհ­նե­րով, ա­վեր­վածն ա­րա­գո­րեն վե­րա­կանգ­նե­լու մեր կա­րո­ղու­թյամբ։ Իմ ֆրոն­տա­վիկ հարևա­նի` Պետ­րո­սյան Ան­դո­նի ա­սա­ծը հի­շե­ցի։ Ա­սում էր՝ մի ան­գամ չտե­սա-չլ­սե­ցի, որ մենք էլ մեր ստեղ­ծած զեն­քը փա­ռա­բա­նենք, մեր նվա­ճա­ծից խո­սենք-հպար­տա­նանք, ամ­բողջ եր­կի­րը լց­րել ենք ե­կե­ղե­ցի­նե­րով ու խաչ­քա­րե­րով… չէ, չեմ ա­սում, ե­կե­ղե­ցին չլի­նի, մեզ ե­կե­ղե­ցի էլ է պետք, խաչ­քար էլ…բայց միշտ էլ մո­ռա­ցել ենք զեն­քը, բա­նա­կը…Խնդ­րում եմ պա­տաս­խա­նեք, մենք այդ ին­չո՞վ պի­տի պա­հեինք մեր այդ ե­կե­ղե­ցին, այդ խաչ­քա­րե­րը, մեր տնե­րը… մեր դղյակ­նե­րը… Չէ, մենք խա­ղա­ղա­սեր ժո­ղո­վուրդ ենք, ախ­պեր ջան, մե­րը խա­ղա­ղու­թյունն է… Ծի­ծա­ղե­լի է, ա­ռանց զեն­քի էդ խա­ղա­ղու­թյու­նը ո՞նց կլի­նի…
Ա­յո, միշտ չէ, որ կռիվ ենք տվել, որ պա­հել ենք մեր ու­նե­ցա­ծը, մեր տե­ղը, մեզ շնորհ­վա­ծը…Խա­ղա­ղու­թյան մա­սին պատմ­վող հե­քիա­թը միշտ էլ խան­գա­րել է մեզ։ Մեր միտ­քը ծաղ­կել է օ­տար եր­կր­նե­րում, մենք հա­ճախ խի­զա­խել ենք երկ­րից դուրս, ու­րի­շի բա­նակ­նե­րում։ Եվ գո­վեր­գել ենք մեր այդ ցե­ղա­կից­նե­րին, մե­ծա­րել, հյու­սել լե­գենդ­ներ, դարձ­րել ա­վե­լի մե­րը, ա­վե­լի հայ… Իսկ հայ­րե­նի­քը շա­րու­նա­կել է կորց­նել իր ծո­վե­րը, լճե­րը, գե­տե­րը, դաշ­տերն ու այ­գի­նե­րը, ե­կե­ղե­ցի­ներն ու խաչ­քա­րե­րը, հայ­րե­նի­քը շա­րու­նա­կել է փոք­րա­նալ, տե­ղա­վոր­վել դա­սագր­քե­րում, մեր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի մեջ, տոն օ­րե­րի մեր ե­լույթ­նե­րում ու ճա­ռե­րում… գրող ըն­կեր­նե­րիցս մե­կի ա­սած՝ ինք­նա­թի­ռի թևե­րի տակ չտե­ղա­վոր­վող…
Հարց­րե՞լ եք՝ ին­չո՞ւ… երևի։ Հնա­րա­վոր է գտել եք նաև պա­տաս­խա­նը, բայց չեք բարձ­րա­ձայ­նել։ Բա­ցատ­րու­թյան կա­րիք չկա։ Ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան հարց է։
Զեն­քը՛… որ­տե՞ղ էր մեր զեն­քը… Ին­չո՞ւ մեզ վրա ե­կող­ներն ու­նեին, մենք՝ չէ… Լավ է չքն­նար­կենք, է­լի ի­րար չմե­ղադ­րենք։ Եր­կի­րը չբա­ժա­նենք հնի ու նո­րի։ Հե­տո էլ մեկ ու­րի­շը կփոր­ձի բե­րել իր Հա­յաս­տա­նը` նո­րա­գույ­նը…Այս­պես չի ստաց­վի, եղ­բայր, այս­պես եր­բեք տեղ չենք հաս­նի։ Չեմ ու­զում ա­սել՝ կկորց­նենք ա­մեն ինչ։ Բայց հե­ռա­ցող­նե­րից խո­սենք։ Այս­տեղ երևի չեն դի­մա­նում։ Ու­զում են ա­վե­լի լավ ապ­րել, ա­վե­լի ա­ռատ սե­ղան ու­նե­նալ, թան­կար­ժեք ավ­տո­մո­բիլ, ե­րե­խա­նե­րի հա­մար՝ ժա­մա­նա­կա­կից դպ­րոց… Ինչ­քան պա­տե­րազ­մից հե­ռու, այն­քան` լավ, այն­քան` ա­պա­հով… Պա­տե­րազ­մի այդ ա­նընդ­հատ ներ­կա­յու­թյու­նը չլի­ներ, է­լի կա­րե­լի էր հար­մար­վել, ստեղ­ծել ու մնալ։ Թող մի քիչ պա­կաս, բայց` անվ­տանգ, ա­պա­հով, խա­ղաղ… Որ ա­սենք չեն սի­րում այս եր­կի­րը, սուտ կլի­նի, գժ­վում էլ են, պա­տե­րազմ­նե­րով անց­նող­ներ էլ կան, սպի­նե­րով, կորց­րած ոտ­քով ու ձեռ­քով, մե­դալն ու շքան­շա­նը՝ կրծ­քին կամ ճամպ­րու­կի մի ան­կյու­նում պինդ պա­հած։
Գնում են։ Ինձ ի­րա­վունք չեմ վե­րա­պա­հում բա­ցատ­րու­թյուն պա­հան­ջել։ Ուղ­ղա­կի՝ բա­րի ճա­նա­պարհ։ Կարևո­րը էդ մի ու­րիշ երկ­րում էլ պա­տե­րազմ չլի­նի, ու­զում եմ ա­սել՝ պա­տե­րազ­մը չտա­նեն-հասց­նեն ի­րենց ընտ­րած եր­կի­րը, այն­տե­ղից էլ՝ մի ու­րիշ եր­կիր, հե­տո էլ… Ինչ ա­սեմ, դժ­վար է, հա­մա­րյա՝ ա­ռեղծ­ված… Մինչև պա­տե­րազմն էլ են գնա­ցել, մինչև այդ պա­տե­րազմն էլ… Է­լի չեմ մե­ղադ­րում… ոչ մե­կին… Լավ բան չեն ա­նում, բայց մենք ուր գնում ենք, մեր պա­տե­րազ­մը մեր ետևից գա­լիս, ա­մեն տեղ գտ­նում է մեզ… Էդ սրի­կան ա­ռանց մեզ, երևում է, գո­յու­թյուն չու­նի։ Ուղ­ղա­կի խեղճ ու կրա­կի մեկն է, ա­նուժ, ան­բո­վան­դակ։ Կն­շա­նա­կի դրա­նից փախ­չելն ա­նի­մաստ է, ժա­մա­նա­կի վատ­նում, ինք­նա­խա­բեու­թյուն…Չա­սեմ՝ ինք­նաս­պա­նու­թյան նման մի բան։ Բայց, կար­ծես, է­լի շեղ­վե­ցի ու մո­ռա­ցա հե­ռա­ցող­նե­րին։ Թաքց­նե­լու, կեղ­ծե­լու բան չկա, ես նրանց հա­ջո­ղու­թյուն եմ մաղ­թում, հան­գիստ, խա­ղաղ կյանք, լավ քա­ղա­քա­ցի դառ­նալն էլ պար­տա­դիր է, մի բան, ո­րը մեզ հա­ջող­վում է ու­րի­շի երկ­րում։ Թող վա­յե­լեն ու չզղ­ջան երկ­րից հե­ռա­նա­լու հա­մար։ Կա­րո­տը չփոխ­վի կա­րո­տախ­տի ու չար­չա­րի օր ու գի­շեր…Բայց մի խնդ­րանք ու­նեմ, փոք­րիկ մի խնդ­րանք. ձեր այդ հե­ռու­նե­րից մեզ մի սո­վո­րեց­րեք ինչ­պես ապ­րել, ինչ­պես սի­րել հայ­րե­նի­քը, ինչ­պես չսի­րել։ Չգի­տեմ, գո՞ւ­ցե այդ­տե­ղից ա­մեն ինչ ա­վե­լի լավ է երևում, ա­վե­լի պարզ ու հաս­կա­նա­լի, գո՞ւ­ցե մենք ո­չինչ էլ չենք հաս­կա­նում, կորց­րել ենք մեր բա­նա­կա­նու­թյունն ու դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թյու­նը և եր­բեք էլ չենք ի­մա­ցել ի՞նչ է կամ ո՞վ է ԵՐ­ԿԻ­ՐԸ…Գո՞ւ­ցե մե­ղա­վոր ենք, որ այս­տեղ ենք, որ ա­մեն օր կռիվ ենք տա­լիս ցա­վի, ա­նո­րո­շու­թյան, տագ­նա­պի ու վտան­գի դեմ, որ սո­վո­րել ենք լռել, հաղ­թա­հա­րել, հա­վա­տալ… որ, ո՞նց ա­սեմ, որ չենք մո­ռա­ցել մեր նախ­նի­նե­րի շիր­մա­քա­րե­րի մոտ տա­նող ճա­նա­պար­հը, որ ու­զում ենք ապ­րել…
Բան չու­նեմ ա­սե­լու, ա­ռանց ձեզ դժ­վար է, ծանր, բայց… երևի գու­շա­կում եք, ինչ եմ ու­զում ա­սել, մենք ոչ թե ին­չի, այլ ում կա­րիքն ու­նենք… Չէ, չեմ ա­սում, որ պար­տա­վոր եք վե­րա­դառ­նալ, որ մի օր վե­րա­դառ­նա­լու եք, որ այդ­տեղ չեք կա­րող եր­կար դի­մա­նալ, ուղ­ղա­կի ու­զում եմ ի­մա­նաք, որ երբ էլ վե­րա­դառ­նաք, ոչ մե­կը չի զար­մա­նա­լու։