[ARM]     [RUS]     [ENG]

ՆՈՐԸ

Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

Մեկ տա­րի էլ սպա­ռե­ցինք-պր­ծանք։ 365 օր։ Ա­սես, ո­չինչ էլ չի ե­ղել։ Սո­վո­րա­կան ըն­թացք։ Ա­ռանց հյու­րե­րի ու մտե­րիմ­նե­րի։ Կար­ծես, նույ­նիսկ՝ շտա­պե­լով, ինչ-որ տե­ղից ու­շա­ցո­ղի տրա­մադ­րու­թյամբ ու զգա­ցու­մով։ Հե­տո՞։ Է­լի մեկ տա­րի, նո­րից… ան­փո­փոխ… հեր­թով… և միշտ նույն բա­ռե­րը՝ ի­րար կող­քի, ի­րա­րից ձանձ­րա­ցած՝ ա­մեն ինչ լավ է լի­նե­լու… Ա­ռանց մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րի, բա­ցատ­րու­թյուն­նե­րից դուրս։ Ով ինչ­պես ու­զում է կա­րող է հաս­կա­նալ… Կարևո­րը էդ «լա­վը» լի­նի։ Մեծ բան չէ, թող էն կարմ­րա­կա­պույտ վե­րար­կուն հա­գին, թանձր բեղ-մո­րու­քով մար­դու մեզ հա­մար բե­րածն էլ դա լի­նի։ Բարձր մա­կար­դա­կով դի­մա­վո­րե­լը՝ մեզ­նից։ Այն­պես, որ մեր կող­մե­րից ու­րիշ տեղ գնա­լու ցան­կու­թյուն չու­նե­նա։
Բան չու­նեմ ա­սե­լու, ցա­վը կրն­կա­կոխ հետևում է մեզ, ա­մե­նուր, տար­վա բո­լոր ե­ղա­նակ­նե­րին, օր­վա բո­լոր ժա­մե­րին։ Ուր ո­րո­շում ենք գնալ, նա այն­տեղ ար­դեն կազմ ու պատ­րաստ սպա­սում է մեզ։ Նա ա­ռանց մեզ ուղ­ղա­կի դա­տա­պարտ­ված է… Այն տպա­վո­րու­թյունն է, որ մեզ հա­մար էլ ա­ռանց այդ խեղ­կա­տա­կի հնա­րա­վոր չէ։ Ու­զում եմ ա­սել՝ երբ նա մի քա­նի ժամ բա­ցա­կա­յում է, մենք սկ­սում ենք ան­հան­գիստ շար­ժում­ներ ա­նել, մեր խոս­քը դառ­նում է ձանձ­րա­լի, ան­կապ ու ա­նի­մաստ։ Մենք, թվում է, հայ­տն­վում ենք ա­նո­րո­շու­թյան ճի­րան­նե­րում, փնտ­րում ենք նրան՝ ա­մենևին էլ չկաս­կա­ծե­լով, որ ա­ռանց մե­կի մյու­սը գո­յու­թյուն ու­նե­նալ չի կա­րող։
Ես, օ­րի­նա­կի հա­մար, չգի­տեմ որ­տեղ ո­րո­նեմ ինձ։ Վաթ­սու­նա­կան­նե­րի Շու­շիո՞ւմ, Ղա­զան­չե­ցո­ցի գմ­բե­թի խո­տա­ծածկ ստո­րո­տո՞ւմ, հնա­մյա քա­ղա­քի կա­մա­րա­նախ­շա­զարդ դար­պաս­նե­րի ա­ռա՞ջ, բարձր-բա՛րձր պա­րիսպ­նե­րի վրա՞… Ա­վան Հա­րյու­րա­պե­տի ամ­րո­ցո՞ւմ… որ­տե՞ղ…
Գո՞ւ­ցե…
1992-ին թշ­նա­մու ռմ­բա­կո­ծիչ­նե­րը քան­դե­ցին մայ­րա­քա­ղա­քի հին թա­ղա­մա­սե­րից մե­կը։ Արևի խա­վա­րում էր։ Մար­դիկ չէին երևում։ Փո­շու ու ծխի մեջ ժա­մա­նա­կը, կար­ծես, կանգ էր ա­ռել։ Եվ այդ ա­մե­նի վրա, այդ ա­մե­նից բարձր՝ փոք­րիկ մի բա­րուր, ա­րյու­նոտ ու ճեր­մակ… ա­րյու­նո՜տ… ես այն գր­կած ձեռ­քե­րը չէի տես­նում, փր­կա­րա­րի դեմ­քը չէի տես­նում… և, թվում էր, բա­րու­րը ճախ­րում էր ա­վե­րակ­նե­րի վրա… ա­վե­լի բարձր, ա­վե­լի ու ա­վե­լի վերև…
Ես երևի մնա­ցել եմ հենց այն­տեղ… ու եր­բեք չեմ կա­րո­ղա­նա­լու վե­րա­դառ­նալ… եր­բե՛ք…
Իսկ Մա­րա­ղա­յի ա­վե­րակ­նե­րում թա­փա­ռողն ո՞վ է, ճա­նա­չո՞ւմ եք նրան։ Նա նմա՞ն չէ ինձ։ Նա­յե՞լ եք աչ­քե­րին, բռ­նե՞լ եք ձեռ­քը… փոր­ձե՞լ եք զրու­ցել, գո­նե հարց­նել` ին­չո՞ւ չի վե­րա­դառ­նում…
Գո­նե հե­տաքր­քր­վե՞լ եք՝ ով է մինչև հի­մա Տյաք գյու­ղի ե­կե­ղե­ցու ա­ռաջ նս­տած ծե­րու­նին, հին Հադ­րու­թի նր­բան­ցք­նե­րում բնակ­վող ան­ծա­նո­թը… Չե՞ք պատ­կե­րաց­նում, ձեր մտ­քով ան­գամ չի՞ ան­ցել… իսկ նա՞, ով կանգ­նած է Թա­լիշ գյու­ղի, 16-ի ապ­րի­լին գլ­խատ­ված տա­րեց ա­մու­սին­նե­րի տան բաց դռան ա­ռաջ… Չե՞ք ճա­նա­չում… ոչ մի ծա­նոթ, հա­րա­զատ դի­մա­գի՞ծ… եր­բեք չե՞ք հան­դի­պել…
Հաս­տատ, Ծար գյու­ղի փո­ղոց­նե­րը չափչ­փող մար­դուն էլ չենք ճա­նա­չում։ Նա մեկ կի­սա­վեր ե­կե­ղե­ցի­նե­րի կող­քին է, մեկ՝ գյու­ղի դի­մա­ցի ծաղ­կա­հան­դերձ բլուր­նե­րին, մեկ՝ հա­րա­զատ տնե­րի շե­մին, մեկ՝ խաչ­քա­րե­րին հեն­ված…
Մեկն էլ Ա­րաք­սի ա­փին է… Մի­րիկ գյու­ղում… Հա­կում… Բեր­ձո­րում… Տանջ­ված, բայց կորց­րած-գտա­ծի հպար­տու­թյամբ…
…Ա­զա­տագր­ված Սեյ­սու­լա­նում կան­գուն ո­չինչ չկար։ Ե­թե լի­ներ էլ, կզար­մա­նա­յինք։ Թուրքն անց­նե՞ր ու… չէ, դա լի­նե­լու բան չէր… Իսկ մի տան ա­վե­րակ­նե­րի մեջ լու­սան­կար­ներն էին, մի մեծ գեր­դաս­տա­նի ոտ­նա­հար­ված պատ­մու­թյուն… շա՜տ ե­րե­խա­ներ… գե­ղե­ցիկ կա­նայք ու ա­մուր տղա­մար­դիկ… պատ­կեր­ներ հար­սա­նիք­նե­րից, ըն­տա­նե­կան խն­ջույք­նե­րից…
Մի՞­թե ես այն­տեղ չեմ մինչև հի­մա… Մի՞­թե հնա­րա­վոր է վե­րա­դառ­նալ…
Իսկ օ­րե­րը կու­տակ-կու­տակ են։ Ցա­վա­բեռ։ Հա­ճախ՝ ան­հաս­կա­նա­լի ու սուտ։ Ինք­նամ­խի­թա­րանք։ Բա­րի լույս։ Բա­րի ե­րե­կո… կր­կին՝ բա­րի լույս… և փա՛ռք Տի­րո­ջը… Հայր մեր, որ եր­կն­քումն ես…
Իսկ օ­րե­րը մթ­նում, անց են կե­նում… մթ­նում, անց են կե­նում… Չկա մի օր, որ այդ­պես մթ­նած էլ մնա, ու­զում եմ ա­սել, ոչ մի տեղ չգ­նա, անց չկե­նա… 365… 366… Մենք էլ՝ օ­րե­րի նման… չէ՝ օ­րե­րի հետ… իբր՝ նոր տա­րի, հին տա­րի, կր­կին՝ նոր տա­րի… որ ի՞նչ… հնից հրա­ժար­վե­լով, նո­րին սպա­սե­լով… Ես էլ էի տա­րի­ներ ա­ռաջ նման տրա­մադ­րու­թյան մեջ, ան­գամ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ էի նվի­րում այդ նոր կոչ­վա­ծին, ան­համ­բեր սպա­սում էի, գի­շե­րը չէի քնում։ Ճիշտ է, ՙՁմեռ պա­պիկ՚ ա­նու­նով հո­րին­ված­քին չէի հա­վա­տում, բայց, թաքց­նե­լու բան չկա, սպա­սում էի… Եվ տխ­րում էի, երբ տար­վա վեր­ջին օ­րը չէր ծածկ­վում ձյան հաստ վեր­մա­կի տակ, երբ տո­նա­ծա­ռի խա­ղա­լիք­նե­րը պա­կա­սում էին, երբ բար­ձիս տակ ո­չինչ չէի գտ­նում… երբ տո­նա­ծա­ռի փո­խա­րեն զար­դա­րում էինք մորս պա­հած-պաշ­տած սե­նյա­կա­յին ծա­ղիկ­նե­րը… երբ տես­նում էի, որ այդ նոր ժա­մա­նած ա­ռեղծ­վա­ծի ա­ռա­ջին օ­րը ոչն­չով չէր տար­բեր­վում ան­ցած ու հին օ­րե­րից… և ա­մեն ինչ մնա­ցել է նույ­նը… Եվ ես սկ­սում էի ձանձ­րա­նալ այդ կրկն­վող պատ­կեր­նե­րից, մաղ­թան­քից, խոս­քից, Ձմեռ պա­պի­կի ճմռթ­ված քուր­քից, ա­նօգ­նա­կան կախ­ված մո­րու­քից և մեծ պար­կի մեջ դեռ ան­ցյալ տար­վա­նից մնա­ցած մի քա­նի չո­րա­ցած կոն­ֆե­տից…
Իսկ երբ մի օր էլ մե­կի փո­խա­րեն տե­սա մի քա­նի, այն էլ՝ տար­բեր գույ­նի Ձմեռ պապ, և պար­զե­ցի, որ նրան­ցից մեկն էլ մեր կող­քի շեն­քում ապ­րող, վաս­տա­կա­վոր թո­շա­կի ան­ցած դե­րա­սանն է, հաս­կա­ցա, որ դա էլ է մե­ծե­րի հո­րի­նած խա­ղը, և իս­կա­կան Ձմեռ պա­պը եր­բեք, եր­բե՛ք տեղ չի հաս­նե­լու…
Ինչ ա­սեմ, ես ա­մեն օր սպա­սում եմ իմ վե­րա­դար­ձին՝ հա­ճախ մո­ռա­նա­լով օ­րե­րի հաշ­վար­կը, հինն ու նո­րը, նախ­կինն ու ներ­կան, սևն ու սպի­տա­կը, բո­լոր խա­ղե­րից դուրս, սուտ­լիկ խոս­տում­նե­րից հե­ռու… Լույ­սը չի հե­րի­քում, ջեր­մու­թյու­նից ցուրտ է փչում, մեր­ձա­վո­րի հան­դեպ սե­րը պռատ է, ՀԱՅ­ՐԵ­ՆԱ­ՍԵՐ-նե­րի շար­քերն ա­նընդ­հատ ստ­վա­րա­նում են, բեր­քը հան­դից տուն բե­րող-ամ­բա­րող չկա, ա­նանձ­նա­կա­նի տա­րածք­նե­րը դա­տարկ են…
Ո՞վ է բե­րե­լու այդ նո­րը, ո՞վ է ինձ հա­մո­զե­լու, որ ճիշտ չեմ, ով է ա­վե­տե­լու, որ վե­րա­դար­ձել եմ…
Զար­մա­նա­լի բան է, բայց ես նոր եմ սկ­սել հաս­կա­նալ պա­պիս։ Այդ հին, կո­մու­նիզմ կա­ռու­ցող կո­մու­նիս­տը դեկ­տեմ­բե­րի 31-ին՝ ինչ­պես, ա­սենք, դեկ­տեմ­բե­րի 20-ին, կամ հու­լի­սի կե­սե­րին, օ­գոս­տո­սյան մի ե­րե­կո, ճա­շա­կում էր իմ Ա­նա­հիտ տա­տի պատ­րաս­տած հա­մեղ կե­րա­կու­րը և պառ­կում էր քնե­լու՝ պար­տա­դիր նույն ժա­մին, ինչ­պես ե­րեկ, ինչ­պես՝ միշտ։ Եվ պառ­կե­լիս էլ չէր մո­ռա­նում ա­սել՝ Ա­նա­հիտ, երևում է վաղն արևոտ է լի­նե­լու, հար­կա­վոր է մի եր­կու ի­շա­բեռ փայտ բե­րել տուն…