«ԿԼԻՆԵՄ ԱՅՆ ՔՉԵՐԻՑ ՄԵԿԸ, ՈՎ ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՆԳԱՄ ԿՄԱՍՆԱԿՑԻ ՇՈՒՇԻԻ ԱԶԱՏԱԳՐՄԱՆԸ»
Ուղիղ 30 տարի առաջ, երբ Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերի ստորաբաժանումները գնում էին ազատագրելու Շուշին, ոմանք՝ ովքեր անտեղյակ էին մեր ժողովրդի տրամադրություններին, կարող էին կասկածի տակ առնել ձեռնարկման հաջողությունը։ Իր աշխարհագրական դիրքով Շուշին համարվում էր անառիկ, և այդ կարծիքին էր նաև այնտեղ ամրացած հակառակորդը։ Սակայն վերջինս հաշվի չէր առել մի հանգամանք, որ հայ զինվորը թշնամու թվաքանակին հակադրում է իր ոգին, սպառազինությանը՝ հաղթելու կամքը, իսկ աշխարհագրական դիրքին՝ սեփական տունն ազատագրելու անհրաժեշտության գիտակցումը։
1992թ. մայիսի 9-ին Արցախի քաջազուն որդիները ռազմական հաղթանակների ամենափայլուն էջը գրեցին հայոց պատմության մեջ՝ ցուցադրելով փայլուն մարտարավեստ և հմուտ մարտավարություն, նրանք երկարամյա գերությունից ազատագրեցին հայոց հինավուրց Շուշի քաղաքը։ Եվ չնայած Շուշին այսօր կրկին գերեվարված է ազերի հրոսակների կողմից, անկարելի է սակայն մոռանալ մայիսյան այդ օրը։
Պահեստազորի մայոր Հրայր Բաղդասարյանը Շուշիի ռազմագործողության մասնակիցներից է։ Եղել է Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերի առաջին հրամանատար Արկադի Կարապետյանի ջոկատում։ Պատմելու, հերոսական անցյալը վերհիշելու նա շատ բան ունի, բայց համեստ պահվածքի պատճառով շրջանցում էր իրեն վերաբերող հերոսական դրվագները։ Նա ամենից շատ ուզում էր խոսել մյուս քաջորդիների սխրանքների մասին: «Շուշիի ազատագրումը միայն բերդաքաղաքի ռազմագործողության մասնակիցների շնորհքը չէ,- ասում է նա։- Արցախի չորսբոլորը, նրա սահմանում կանգնած տղաների շնորհիվ է նաև ազատագրվել հայոց հինավուրց ոստանը։ Այդ օրը թշնամին բոլոր ուղղություններով հարձակողական գործողություններ էր ծավալել՝ մեզ մեր հիմնական ուղղությունից շեղելու համար։ Եվ մենք միասին՝ մեր ինքնապաշտպանական ուժերի միջոցով, կռեցինք Շուշիի հաղթանակը»։
1992թ. մայիսի 9-ի վաղ առավոտյան հայոց քաջազուն զավակները մտան Շուշի, վերհիշում է Հրայրը։ Այդ պահին քաղաքի վրա մանր անձրև էր մաղում, կարծես, մաքրելու համար օտարի անհաճո շունչը։ Ադրբեջանցիները Շուշին սկսել էին լքել մայիսի 8-ի կեսօրից հետո։ Հաջորդ օրն առավոտյան քաղաքում՝ նկուղներում, մնացել էին թաքնված հատուկենտ ազերիներ։
«Եթե Հայրենական մեծ պատերազմի գագաթնակետը Բեռլինի գրավումն էր և Ռայխստագի պատերի տակ «Քոչարի» պարելը, ապա Արցախյան ազատամարտի պարծանքն ու հպարտությունը հայոց հինավուրց բերդաքաղաք Շուշիի ազատագրումն էր։ Շուշին դարձավ մեր հետագա բոլոր հաղթանակների հիմնաքարը։ Այն արմատական բեկում մտցրեց մեր պայքարի տրամաբանության և հոգեբանության մեջ։ Շուշիի ազատագրումով աշխարհը հասկացավ, որ սեփական ուժերով կարող ենք պաշտպանել մեր օջախները, մեր հավատը, իրավունքն ու արժանապատվությունը։ Եվ չնայած այսօր Հայոց բերդաքաղաքը թուրքի ոտքի կոխան է դարձել ու դեռևս օկուպացված է, համոզված եմ, որ թշնամին չի մոռացել 1992-ի մայիսի 9-ը... Հատկապես այդ օրը խորհրդանշում է արցախցիներիս վճռականությունն ու կամքը՝ պաշտպանելու իր անվտանգությունն ու արժանապատվությունը, ազատ ապրելու իր իրավունքը»,- ասում է նախկին զինվորականը։
Հարուստ և հերոսական դրվագներով է լի Հրայր Բաղդասարյանի անցած մարտական ուղին։ Մինչև 1994թ. հրադադարի հաստատումը նա մասնակցել է մի շարք մարտական գործողությունների, մասնավորապես՝ Քարին տակի, Քաշաթաղի (Լաչինի) միջանցքի, Ստեփանակերտի արվարձանների, Մարտակերտի շրջանի գյուղերի ազատագրմանը, Ակնայի (Աղդամի) հարակից բնակավայրերի և Հորադիզի կրակակետերի ոչնչացմանը։ Արժանացել է մի շարք պետական բարձր պարգևների՝ «Արիության համար», «Շուշիի ազատագրման համար», «Մարտական ծառայություն», «Ծովակալ Իսակով», «Գարեգին Նժդեհ», ինչպես նաև՝ «Անբասիր ծառայության համար» 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ աստիճանների մեդալների և «Մայրական երախտագիտություն», «Երկրապահ կամավորական», ՀՀ զինված ուժերի 20-ամյակի և այլ պարգևների։ 2003թ. մինչև 2021թ. ծառայել է Ք. Իվանյանի անվան ռազմամարզական վարժարանում՝ որպես ուսումնադաստիարակչական աշխատանքների գծով փոխտնօրեն։ Այսօր նա շարունակում է իր հայրենանվեր գործունեությունը հայրենիքի համար ոչ պակաս կարևոր մեկ այլ ոլորտում՝ Արցախի անվտանգության խորհրդում։ Սիրտը, սակայն, անհանգիստ է, հատկապես Շուշիի կորստի հետ հաշտվել չի կարողանում... Ուզում է օր առաջ տեսնել վերադարձը. «Դառնությամբ ու վրեժխնդրությամբ էր համակվել հոգիս, երբ լսել եմ Շուշիի գրավման լուրը։ Միանշանակ հավատացած եմ և կլինեմ այն քչերից մեկը, ով երկրորդ անգամ կմասնակցի Շուշիի ազատագրման ռազմագործողությանը»,- ցասումն աչքերում ասաց Հրայր Բաղդասարյանը։
Լաուրա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ