ՙՌՈՒՍ ԱԶԳԱՅՆԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍԱԴՐԻՉ ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՉԵՆ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒՄ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆԸ՚

ԼՂՀ ռուսական համայնքը

 Անդրկովկասում առաջին ռուս վերաբնակիչները հայտնվեցին 19-րդ դարի 30-ական թթ., երբ ցարիզմն այդ տարածքը դարձրել էր այն հիմնական շրջաններից մեկը, որտեղ աքսորվում էին գեղջուկ հերձվածողներն ու աղանդավորները։ Հենց այդ ժամանակ Կովկասյան կորպուսի հրամանատար գեներալ Ի. Ֆ. Պասկևիչ-Էրիվանցին հրաման է տալիս, որ Անդրկովկաս աքսորվող բոլոր ՙդուխոբորներին ու այլ աղանդավորներին՚ բնակեցնեն Ղարաբաղի գավառում։ Եվ ահա 19-րդ դարի 30-ական թվականների սկզբին Դոնից 40 ընտանիք բնակություն է հաստատում Ղարաբաղում։

1833թ. առաջին ռուս բնակավայրը դարձավ Կարյագինո (նախկին Կարաբուլաղ) գյուղը՝  213 բնակչով, նրանց թիվը ժամանակի ընթացքում հասավ 700-ի։

Սակայն Անդրկովկասում ռուսներին վերաբնակեցնելու հարցում ցարիզմի ինքնակալության  քաղաքականությունը զգալիորեն ձևափոխվեց։ 19-րդ դարի 50-ական թթ. վերաբնակեցման քաղաքականությունն սկսվեց իրականացվել համակայսերական մասշտաբով` ՙայնտեղ ռուսական տերության ամրապնդման և կայսրության հետ երկրամասի ձուլման՚ նկատառումներով։ Այսպես, Վրաստանում ռուսական զորքերի գլխավոր հրամանատարի պաշտոնն զբաղեցնող և Կովկասում ռազմական ու քաղաքացիական իշխանությունը ղեկավարող Ա.Պ. Երմոլովի կարգադրությամբ, ամենուրեք ստեղծվեցին շտաբ-կայաններ և դրանց կից տնտեսություններ, այդ թվում և Ղարաբաղում՝ Շուշիի մոտ։ Սակայն Ա.Պ. Երմոլովի նախագծի իրագործումը չէր կարող էական արդյունք տալ. ժամանակի հետ ոչ մեծ շտաբ-կայանների զինվորական և կիսազինվորական բնակչությունն անխուսափելիորեն պետք է ցրվեր, քանի որ, ծառայությունը վերջացնելուց հետո, նրանք մեկնում էին հայրենիք։ Միակ նման բնակավայրը պահպանվել էր ներկայիս Ստեփանակերտի տարածքում։ Ելիզավետպոլի նահանգում ռուսական բնակավայրերի բնութագրերը կազմող Ի. Լ. Սեգալն այս բնակավայրը հետևյալ կերպ է նկարագրում. ՙԲնակավայրը (ավելի շուտ՝ բնավայրը) ձևավորվել է պաշտոնաթող զինվորների, ինչպես նաև նրանց ընտանիքների անդամներից, ովքեր, ծառայության ավարտից հետո, չցանկացան վերադառնալ հայրենիք՚։ Այսպես, Արցախում ի հայտ եկան առաջին բնակավայրերը, որտեղ հայերն ու ռուսներն ապրում և աշխատում էին միասին, ստեղծում համատեղ ընտանիքներ։ Ռուսական մշակույթն ու ռուսերենը դարձան Արցախի հայերի կյանքի օրգանական մասը և` հակառակը։ Ու այդպես շարունակվեց ընդհուպ մինչև 20-րդ դարի 90-ական թթ.։ 

Սակայն, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, օբյեկտիվ պատճառներով ռուս բնակչության թվաքանակը նկատելիորեն կրճատվեց։ Արցախյան պատերազմը, ձեռնարկությունների մեծամասնության փակվելը, սոցիալական կյանքում անկայունությունը ռուս բնակչության արտագաղթի պատճառ դարձան։ Այդուհանդերձ, այսօր Արցախի Հանրապետությունում ռուսներն իրենց թվաքանակով երկրորդ տեղն են զբաղեցնում,  իսկ 1999թ. ստեղծվեց ՙՂարաբաղի ռուսական համայնք՚ ոչ կառավարական կազմակերպությունը։ Այն ղեկավարում է Գալինա Սոմովան։ 

-Գալինա՜ Միխայլովնա, մեր թերթը բազմիցս լուսաբանել է ռուսական համայնքի գործունեությունը։ Վերջերս նրա գործունեության մեջ որոշակի պասիվություն է նկատվում։ Ինչո՞վ է դա բացատրվում։ 

-Այո, նախկինում մենք կազմակերպում էինք տարաբնույթ միջոցառումներ, հիմնականում՝ կրթամշակութային բնույթի։ Դա և՜ շարադրությունների մրցույթներ էին, և՜ ստեղծագործական երեկոներ։ Միշտ նշում էինք ռուսական տոները, բայց հետո մտածեցինք, որ ժամանակն է անցնել, ինչպես ասում են, ուրիշ մակարդակ՝ սերունդների համար ինչ-որ ժառանգություն թողնել։ Որոշեցինք ստեղծել ռուս վերաբնակիչների պատմության թանգարան-արխիվ։ Սկսեցինք նյութեր հավաքել։ Իսկ համեմատաբար վերջերս Կենտրոնական պաշտպանական շրջանի ակումբի պատի վրա փակցրեցինք ցուցանակ` գրությամբ, որ այս վայրում 1861թ. ուղղափառ եկեղեցի է եղել։

-Ի դեպ, եկեղեցու մասին։ Ձեր հարցազրույցներից մեկում մի առիթով ասել էիք, որ համայնքի բոլոր անդամների նվիրական երազանքն է ունենալ սեփական ռուսական եկեղեցի...

-Այո, ռուսական եկեղեցի կար և՜ Շուշիում, և՜ Ստեփանակերտում՝ ԿՊՇ-ի ակումբի շենքի տարածքում։ Մենք՝ ռուսական համայնքի անդամներս, նամակով դիմել էինք այն ժամանակվա Համայն Ռուսիո պատրիարք Ալեքսի Երկրորդին, որտեղ մեր ցանկությունն ենք հայտնել` ԼՂՀ-ում կառուցել ռուսական եկեղեցի։ Ալեքսի Երկրորդը տվեց իր օրհնությունը։ Դրանից հետո խնդրանքով դիմեցի ԼՂՀ Նախագահին։ Նա խոստացավ օգնել մեզ և խոստումը կատարեց։ Ստեփանակերտի քաղաքապետարանը ռուսական համայնքին տրամադրեց 6110քառ. մ տարածք և 2010թ. հունիսի 18-ին Ստեփանակերտում տեղի ունեցավ Ռուսական ուղղափառ եկեղեցու հիմնարկեքի հանդիսավոր արարողությունը։ Սուրբ Աստվածամոր տաճարի օծման կարգը կատարվեց Մոսկվայի Պատրիարքի ներկայացուցիչ Հայր Ալեքսանդրի ձեռամբ։ Ապագա եկեղեցու տեղում տեղադրվեց խաչ։ Հիշում եմ՝ այն ժամանակ Հայր Ալեքսանդրը հետևյալ խոսքերն ասաց. ՙՌուսաստանից միշտ չեն լավ բաներ գալիս, այդ թվում և այս երկիր։ Բայց ահա այն, ինչ հիմա անում ենք այստեղ, այն ինչ այս օծմամբ և տաճարի հիմնարկեքով Ռուսաստանից բերվում է այստեղ, միայն բարին է սփռում Լեռնային Ղարաբաղում բոլոր ապրող ժողովուրդների վրա։ Աղոթում եմ Աստծուն, որ այս տաճարն ընդմիշտ ծառայի ոչ միայն որպես խորհրդանիշ, պարզապես երկու ժողովուրդների բարեկամության նշան, այլև իսկապես միաբանի մեր ժողովուրդներին, մեր հավատացյալներին՚։ 

-Եվ ինչո՞ւ մինչ օրս եկեղեցու շինարարական աշխատանքները չեն սկսվել։

-Նախագիծն ու անհրաժեշտ ամբողջ փաստաթղթավորումը պատրաստ է։ Մնում է ստանալ Կիրիլ Պատրիարքի օրհնությունը։

-Գալինա՜ Միխայլովնա, դեռևս 1999թ. ընդունվել էր ՙԱրտերկրում ապրող հայրենակիցների նկատմամբ Ռուսաստանի Դաշնության պետական քաղաքականության մասին՚ օրենքը։ Օրենքի շրջանակներում Ղարաբաղի ռուսական համայնքը ՌԴ-ից որևէ օգնություն ստանո՞ւմ է։

-Բացարձակապես ոչ մի օգնություն։ Մեր հանրապետության չճանաչված լինելու պատճառով չենք կարող հարաբերություններ զարգացնել այլ պետությունների համանման կազմակերպությունների հետ։ Բայց, օգտվելով առիթից, ուզում եմ ասել, որ Արցախի հանրապետության ռուսական համայնքը բաց կազմակերպություն է, միշտ պատրաստ է համագործակցել բոլոր նրանց հետ, ովքեր անկեղծորեն հետաքրքրված են մեզանով։

-Ինչպե՞ս և ինչո՞վ է այսօր ապրում ռուսական համայնքը։

-Շարունակում ենք մեր հայրենակիցներին օգնել նրանց հուզող խնդիրների լուծման հարցում։ Տոնական օրերի կապակցությամբ թոշակառուներին սննդամթերքով ծանրոցներ ենք պատրաստում։ Համայնքում գործում է կիրակնօրյա դպրոց, որտեղ դասավանդվում են ռուսաց լեզու և ռուս գրականություն։

-Գալինա՜ Միխայլովնա, այսօր Կովկասից ու Անդրկովկասից հեռացող ռուսների մասին ով ասես չի խոսում՝ քաղաքական գործիչներ, տնտեսագետներ, պատահական մարդիկ։ Իսկ ռուս ազգայնականներն ընդհանրապես հայտարարում են ռուսներին պլանաչափ կերպով դուրս մղելու մասին։ Գաղտնիք չէ, որ ռուսների թիվը վերջերս կրճատվել է և մեզ մոտ։ Ինչի՞ հետ է դա կապված։

-Ամեն դեպքում դա ոչ մի կերպ չի հաստատում ռուս ազգայնականների սադրիչ հայտարարությունները։ Գոնե այն պատճառով, որ ռուս կանանցից շատերը՝ մեր կազմակերպության անդամները, հայ ամուսիններ ունեն։ Բացի այդ, ռուսների և ռուսերենի հանդեպ հարգալից վերաբերմունքն ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Արցախում մինչ օրս պահպանվում է։ Ինչ վերաբերում է արտագաղթին, ապա տարածաշրջանից բնակչության հեռանալու խնդիրն առնչվում է բոլոր ժողովուրդներին, այդ թվում և հայերին։ Դրա համար կան բազմաթիվ պատճառներ՝ գործազրկությունը, քաղաքական անկայուն իրավիճակը։

Պատճառներից մեկն էլ այն է, որ վերջին տարիներին ռուս տատիկներից շատերը մահացան, ինչը, ինչպես հասկանում եք, նույնպես անդրադարձավ համայնքի անդամների կրճատման վրա։ Հոռետեսական այս նոտայի վրա էլ ավարտվեց մեր զրույցը ռուս համայնքի նախագահի հետ։ Ցանկալի կլիներ, որ Արցախի ռուսական համայնքն աշխուժանար ու ակտիվացներ իր գործունեությունը։

Էվիկա ԲԱԲԱՅԱՆ