ԿԱ­ՆԱՆՑ Ա­ՃՈՂ ԴԵ­ՐԻ ՀԵ­ՏԵ­ՎԱՆՔ­ՆԵ­ՐԸ

 Մարտ ա­մի­սը և ապ­րի­լի սկիզ­բը մե­զա­նում զու­գորդ­վում են կա­նանց տո­նե­րի հետ՝ կնոջ վե­րաարժևոր­ման, ո­րի հա­մար գրե­թե մեկ դար ֆե­մի­նիս­տա­կան պայ­քար է մղ­վել, և կնոջ աստ­վա­ծա­յին ա­ռա­քե­լու­թյան, ո­րը Հա­յոց աշ­խար­հում ըն­դուն­վեց ան­կա­խու­թյան տա­րի­նե­րին: Ֆե­մի­նիզմն իր դրա­կան ար­դյունք­նե­րով հան­դերձ այ­սօր ար­դեն ա­ռա­ջաց­նում է ո­րոշ մտա­հո­գու­թյուն­ներ՝ կապ­ված հա­սա­րա­կու­թյու­նում կա­նանց դե­րա­կա­տա­րու­թյան ա­ճի հետևան­քով ծա­գող ո­րոշ խն­դիր­նե­րի հետ: Թե ինչ­պի­սի մո­տե­ցում ու­նեն ա­վագ ու ե­րի­տա­սարդ սե­րունդ­նե­րը հա­սա­րա­կու­թյա­նը հու­զող ակ­տուալ այս թե­մա­յի վե­րա­բե­րյալ, փոր­ձե­ցինք պար­զել ճա­նաչ­ված գե­ղան­կա­րիչ Լիա­նա Քո­չա­րյա­նից, կր­թու­թյամբ մի­ջազ­գայ­նա­գետ, 26-ա­մյա Լու­սի­նե Բեգ­լա­րյա­նից և ազ­գա­յին պա­րի դա­սա­տու, կր­թու­թյամբ մա­թե­մա­տի­կա­յի և հա­մա­կարգ­չա­յին գի­տու­թյուն­նե­րի մաս­նա­գետ 25-ա­մյա Մա­նուկ Հա­րու­թյու­նյա­նից:

-Այ­սօր դժ­վար է պատ­կե­րաց­նել, որ դեռևս մինչև 20-րդ դա­րի 1-ին կե­սը կա­նայք պայ­քա­րում էին տղա­մարդ­կանց հետ հա­վա­սար ի­րա­վունք­նե­րի հա­մար: Ան­գամ Արևմուտ­քում գու­յու­թյուն ու­նի տե­սա­կետ, որ ֆե­մի­նիս­տա­կան այդ պայ­քա­րի ար­դյուն­քում այ­սօր ար­դեն տու­ժում են տղա­մար­դիկ, թե­րի է դար­ձել ըն­տա­նի­քի ինս­տի­տու­տի ամ­րու­թյու­նը, տու­ժում է ե­րե­խա­նե­րի դաս­տիա­րա­կու­թյու­նը: Ինչ­պի­սի՞ն է ձեր կար­ծի­քը:

Լիա­նա Քո­չա­րյան. -Չնա­յած այ­սօր կա­նայք ու­նեն տղա­մարդ­կանց հետ հա­վա­սար ի­րա­վունք­ներ, բայց հա­սա­րա­կու­թյան մեջ իշ­խում է այն կար­ծի­քը, որ ո­րոշ ո­լորտ­ներ կնոջ հա­մար ան­հա­սա­նե­լի են կամ թե­րի հա­սա­նե­լի: Բայց փաս­տենք, որ գրե­թե բո­լոր աս­պա­րեզ­նե­րում կա­նայք ներ­կա­յաց­ված են, ո­րոշ­նե­րում՝ շատ, ո­րոշ­նե­րում էլ՝ սահ­մա­նա­փակ: Եվ կան նաև տե­սա­նե­լի ա­ռաջ­նորդ­ներ:
Փաս­տենք նաև, որ այդ ար­դյունք­նե­րը հա­սա­նե­լի դար­ձան ըն­դա­մե­նը 100-ից պա­կաս տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում: Վս­տահ եմ՝ մի քա­նի տաս­նյակ տա­րի­ներ հե­տո ոչ ո­քի մտ­քով չի անց­նի ա­սել, որ կի­նը չի կա­րող որևէ ո­լոր­տում բար­ձուն­քի հաս­նել: Հա­յե­րե­նում գո­յու­թյուն ու­նի տղա­մարդ-կին ար­տա­հայ­տու­թյու­նը, այ­սինքն՝ ան­գամ հին ժա­մա­նակ­նե­րում ե­ղել են ա­րիա­կան կա­նայք, ո­րոն­ցից սեր­վել են տոհ­մեր, ո­րոնց ա­նուն­նե­րը գր­վել են պատ­մու­թյան է­ջե­րում: Այ­սօր հայ կի­նը օ­ջախ է պա­հում, իր աշ­խա­տանքն է կա­տա­րում, ան­գամ հա­սա­րա­կա­կան աշ­խա­տան­քի լծ­վում, բո­լորն էլ՝ պատ­շաճ մա­կար­դա­կով: Ա­րիա­կան այդ հատ­կա­նիշ­նե­րը ցայ­տուն երևա­ցին պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին, երբ տղա­մար­դիկ մար­տե­րում էին, իսկ կա­նայք ստիպ­ված էին միայ­նակ լու­ծել գո­յու­թյան հար­ցե­րը՝ աշ­խա­տանք, ըն­տա­նիք, ե­րե­խա­նե­րի դաս­տիա­րա­կու­թյուն և այլն: Մի խոս­քով՝ հայ կնոջ հո­գե­կերտ­ված­քը, ո­րը հիմ­նա­կա­նում իր մեջ է նե­րա­ռում ա­մուր ըն­տա­նի­քի գա­ղա­փա­րը, թույլ չի տա էա­կան փո­փո­խու­թյուն­նե­րի են­թարկ­վի պե­տու­թյան հիմ­քը: Արևմուտ­քի բար­քե­րի հա­մար չեմ կա­րող են­թադ­րու­թյուն­ներ ա­նել:

Լու­սի­նե Բեգ­լա­րյան. -Ես կա­սեի, որ այժմ էլ կա­րե­լի է տես­նել խտ­րա­կա­նու­թյուն տղա­մարդ­կանց և կա­նանց աշ­խա­տան­քի վերց­նե­լու, բարձր պաշ­տոն վս­տա­հե­լու, վար­ձատր­ման հար­ցե­րում: Ե­թե Արևմուտ­քում նույն աշ­խա­տան­քի հա­մար կա­նանց ա­վե­լի ցածր վար­ձատր­ման մի­տում կա, մե­զա­նում այն դրսևոր­վում է ղե­կա­վար պաշ­տոն­նե­րում կա­նանց դժ­վա­րու­թյամբ նշա­նա­կե­լու հար­ցում: Մի շարք պատ­ճառ­նե­րով միայն դպ­րո­ցի տնօ­րի­նու­թյունն է վս­տահ­վում կա­նանց, որ­տեղ աշ­խա­տում են հիմ­նա­կա­նում նույն­պես կա­նայք, ին­չը շատ վատ է անդ­րա­դառ­նում ուս­ման ար­դյու­նա­վե­տու­թյան վրա: Հա­մա­ձայն եմ, որ, հատ­կա­պես, ծայ­րա­հե­ղա­կան ֆե­մի­նիս­տա­կան շար­ժու­մից ո­րոշ չա­փով տու­ժում են նաև տղա­մար­դիկ: Բայց դա Արևմուտ­քում է, այս­տեղ դա դեռ տե­սա­նե­լի չէ: Պետք է հաս­նենք նրան, որ ըստ ըն­դու­նա­կու­թյուն­նե­րի հա­վա­սար հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ տր­վեն թե՜ կա­նանց, թե՜ տղա­մարդ­կանց: Ինչ վե­րա­բե­րում է ըն­տա­նի­քի ինս­տի­տու­տի ամ­րու­թյան հար­ցին, կար­ծում եմ, ա­ռողջ ֆե­մի­նիզ­մից այն չի կա­րող տու­ժել մեզ մոտ: Մեր աշ­խա­տող կա­նայք հասց­նում են լա­վա­գույնս լու­ծել ի­րենց վրա դր­ված ըն­տա­նի­քի աստ­վա­ծա­յին պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րը: Հա­կա­ռա­կը՝ տու­ժում են այն ե­րե­խա­նե­րը, ո­րոնց հայ­րե­րը չեն թող­նում կա­նանց դրսևոր­վել աշ­խա­տան­քում:

Մա­նուկ Հա­րու­թյու­նյան. -Ան­շուշտ, տղա­մար­դիկ և կա­նայք պետք է ու­նե­նան հա­վա­սար ի­րա­վունք­ներ: Դեմ եմ ըն­տա­նի­քում ցան­կա­ցած բռ­նու­թյան, ում կող­մից էլ դա կլի­նի: Ըն­տա­նի­քի կա­ռա­վար­մա­նը պետք է մաս­նակ­ցեն և՜ հայ­րը, և՜ մայ­րը՝ ա­մենն իր դե­րա­կա­տա­րու­թյամբ, ին­չը, կար­ծես խախտ­ված է Արևմուտ­քում: Մե­զա­նում էլ օ­բյեկ­տիվ ու սու­բյեկ­տիվ պատ­ճառ­նե­րով շատ ըն­տա­նիք­նե­րում (պա­տե­րազ­մա­կան ի­րա­վի­ճակ, աշ­խա­տան­քի խն­դիր, ար­տագ­նա աշ­խա­տանք…) ե­րե­խա­նե­րի դաս­տիա­րա­կու­թյան խն­դիրն ըն­կել է մոր վրա: Ի­հար­կե, կնոջն ի վե­րուստ վս­տահ­ված է ա­մե­նա­կարևոր դե­րը՝ կյան­քի շա­րու­նա­կու­թյու­նը, ե­րե­խա­նե­րի դաս­տիա­րա­կու­թյու­նը, բայց կարևոր է նաև հոր ազ­դե­ցու­թյու­նը: Հնուց ե­կած կնոջ մե­ծար­ման լա­վա­գույն օ­րի­նակ­ներ ու­նենք, ո­րի մա­սին պետք է բարձ­րա­ձայ­նել, ձգ­տել ձևա­վո­րել հայ­կա­կան ըն­տա­նի­քի ար­դի օ­րի­նա­կե­լի տի­պա­րը: Եվ որ­պես աչ­քի զարն­վող օ­րի­նակ, պատ­մեմ Ջա­վախ­քի գյու­ղե­րում մինչ օրս հարգ­ված ա­վան­դույ­թի մա­սին: Տա­րի­քով մար­դիկ սո­վո­րու­թյուն ու­նեն, երբ անց­նում է հղի կի­նը, ոտ­քի կանգ­նեն և, գլ­խար­կը հա­նե­լով, պատ­վեն այդ կնո­ջը: Իսկ ինչ ենք տես­նում. ձգ­տում դե­պի Արևմուտ­քի բար­քե­րը, որ­տեղ ըն­տա­նե­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում, ե­րե­խա­յի դաս­տիա­րակ­ման գոր­ծում պա­կա­սում է ջեր­մու­թյու­նը, ին­չը կնոջ շնորհն է: Ըն­տա­նի­քը հա­յի հա­մար սուրբ է: Դրա շնոր­հիվ ենք գո­յատևել: Հա­վա­տում եմ, որ կկա­րո­ղա­նանք ձևա­վո­րել ա­մուր ըն­տա­նի­քի ար­դի տի­պա­րը:
-Հնա­րա­վո՞ր է լրի­վու­թյամբ տր­վել և՜ աշ­խա­տան­քին, և՜ ըն­տա­նի­քին: Տես­նու՞մ եք տղա­մար­դուն ըն­տա­նի­քի հոգ­սե­րին լծ­վա­ծի դե­րում:

Լիա­նա Քո­չա­րյան.-Պա­տե­րազ­մա­կան տա­րի­նե­րին մեր կա­նայք ար­դեն ա­պա­ցու­ցել են, որ դա հնա­րա­վոր է: Հետ­պա­տե­րազ­մյան տա­րի­նե­րին էլ էր ըն­տա­նի­քի հոգ­սե­րը կնոջ վրա. պա­տե­րազ­մի դա­ժա­նու­թյուն­նե­րով ան­ցած տղա­մար­դիկ շատ դժ­վար էին անց­նում խա­ղաղ կյան­քի: Նման ի­րա­վի­ճա­կում կինն սփո­փում էր տղա­մար­դուն՝ շա­րու­նա­կե­լով աշ­խա­տել և իր ու­սե­րին տա­նել ըն­տա­նի­քի բե­ռը: Դա մեծ դեր խա­ղաց ե­րե­խա­նե­րի դաս­տիա­րա­կու­թյան գոր­ծում, և այ­սօր նրանք հակ­ված են կա­ռու­ցե­լու ըն­տա­նի­քի այն մո­դե­լը, որ­տեղ կի­նը հնա­րա­վո­րու­թյուն կու­նե­նա դրսևոր­վել հա­սա­րա­կու­թյան մեջ, մաս­նա­գի­տա­նալ աշ­խա­տան­քում և լի­նել ոչ այդ­քան ծան­րա­բեռն­ված: Ե­րի­տա­սարդ ըն­տա­նիք­նե­րում ար­դեն տե­սա­նե­լի է այն մի­տու­մը, երբ զույ­գե­րը միա­սին լծ­վում են ըն­տա­նի­քի հոգ­սե­րին, ին­չը միայն կա­րե­լի է ող­ջու­նել:
Լու­սի­նե Բեգ­լա­րյան.-Մեր հա­սա­րա­կու­թյու­նում շատ կան օ­րի­նակ­ներ, երբ կի­նը նվիր­ված է և? ըն­տա­նի­քին, և?աշ­խա­տան­քին: Ըստ իս, դա հնա­րա­վոր է, երբ ըն­տա­նի­քը կա­ռուց­ված է սի­րո ու հար­գան­քի վրա: Հա­կա­ռակ դեպ­քում կի­նը չի կա­րող լիար­ժեք տր­վել աշ­խա­տան­քին և ան­գամ՝ ըն­տա­նի­քին: Տղա­մար­դը կա­րող է կնոջ հետ մեկ­տեղ կի­սել ըն­տա­նե­կան հոգ­սե­րը: Հաս­կա­նում եմ, որ նման մո­տեց­մա­նը կա­րող է խա­թա­րել մեր հո­գե­կերտ­ված­քը, բայց պետք է անց­նել այդ գի­ծը:
Մա­նուկ Հա­րու­թյու­նյան.-Երբ ա­մու­սին­ներն աշ­խա­տան­քի են, օգ­նու­թյան է գա­լիս ման­կա­պար­տե­զը, որ­տեղ ե­րե­խա­նե­րը ստա­նում են հա­մա­պա­տաս­խան դաս­տիա­րա­կու­թյուն, և որ­քան ճիշտ կլի­ներ, որ հենց այդ հաս­տա­տու­թյու­նից սկս­վի ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րով դաս­տիա­րա­կու­թյու­նը: Անհ­րա­ժեշ­տու­թյան դեպ­քում գտ­նում եմ, որ տղա­մար­դը կա­րող է և պետք է հո­գա ըն­տա­նի­քի ծա­գած խն­դիր­նե­րը, այդ թվում նաև կեն­ցա­ղա­յին: Բայց, կար­ծում եմ, որ տղա­մար­դը պետք է կա­տա­րի բո­լոր ծանր աշ­խա­տանք­նե­րը, իսկ կի­նը՝ թեթև: Բո­լոր դեպ­քե­րում, ծայ­րա­հե­ղա­կան հա­յացք­ներ չեմ ըն­դու­նում:
-Ի՞նչ եք կար­ծում, ֆե­մի­նիս­տա­կան պայ­քա­րը նպաս­տե՞լ է ա­վան­դա­կան հա­սա­րա­կու­թյան հա­մար ար­դեն չա­րիք դար­ձած հա­մա­սե­ռա­մոլ­նե­րի ձևա­վոր­մանն ու շա­տաց­մա­նը: Ինչ­պե՞ս եք վե­րա­բեր­վում դրանց ըն­տա­նիք կազ­մե­լու, ե­րե­խա­ներ դաս­տիա­րա­կե­լու ինս­տի­տու­տի կա­յաց­մա­նը:
Լիա­նա Քո­չա­րյան.-Հա­մա­սե­ռա­մոլ­ներ հնուց ի վեր ե­ղել են և դաս­վել են շեղ­ված­նե­րի, հի­վանդ­նե­րի շար­քում: Շեղ­ված­ներն ի­րար գտ­նում են և ա­մուս­նա­նում, հաս­կա­նալ կա­րե­լի է: Բայց դա չի նշա­նա­կում, որ նրանք պետք է ի­րենց բա­նա­կը շա­տաց­նեն, դրա հետ մեկ­տեղ էլ ե­րե­խա դաս­տիա­րա­կեն: Ազ­գի մշակ­նե­րը պետք է աշ­խա­տեն ար­դի աշ­խար­հում ազ­գի ամ­րու­թյան տես­լա­կա­նի վրա՝ պե­տա­կան մա­կար­դա­կով ար­գե­լե­լով նման բնա­կան հու­նից շեղ­ված օ­րենք­նե­րի ներ­թա­փան­ցու­մը: Ֆե­մի­նիս­տա­կան շար­ժու­մը գու­ցե նպաս­տել է նաև հա­մա­սե­ռա­մոլ­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րի, ա­զա­տու­թյուն­նե­րի ձեռք­բեր­մա­նը, բայց մենք կա­րող ենք նրանց փոր­ձի վրա ա­վե­լի խե­լա­ցի օ­րենք­ներ ըն­դու­նել, որ­պես­զի չհայ­տն­վենք Արևմուտ­քի վի­ճա­կում, երբ նրանք պայ­քա­րում են ար­դեն ե­րե­խա դաս­տիա­րա­կե­լու օ­րեն­սդ­րա­կան ինս­տի­տու­տի կա­յաց­ման հա­մար: Աշ­խար­հը ստեղծ­վել և զար­գա­ցում է ապ­րում ին-յա­նի, պլյուս-մի­նու­սի սկզ­բուն­քի վրա: Մենք գի­տենք, որ Աստ­ված ոչն­չաց­րել է Սո­դո­մը և Գո­մո­րը հենց դրա հա­մար: Ին­չո՞ւ նո­րից գնալ սխալ ճա­նա­պար­հով:
Լու­սի­նե Բեգ­լա­րյան.-Ֆե­մի­նիս­տա­կան պայ­քարն ա­նուղ­ղա­կի, բայց, երևի թե, ազ­դել է հա­մա­սե­ռա­մոլ­նե­րի նո­րա­նոր պա­հանջ­նե­րի բարձ­րաց­մա­նը: Իմ հա­մոզ­մունքն է՝ մար­դու ա­զա­տու­թյունն ա­վարտ­վում է այն­տեղ, որ­տեղ խախտ­վում է ու­րի­շի ա­զա­տու­թյու­նը: Չպի­տի խտ­րա­կա­նու­թյան են­թարկ­վեն հա­մա­սե­ռա­մոլ­նե­րի այն պա­հանջ­նե­րը, ո­րոնք չեն ազ­դում ու­րիշ­նե­րի ա­զա­տու­թյան վրա, ա­սենք` աշ­խա­տան­քի, հա­վա­սար պայ­ման­նե­րի ի­րա­վուն­քը: Բայց երբ նա փոր­ձում է մտ­նել քո անձ­նա­կան տա­րած­քը, դա ա­նըն­դու­նե­լի է: Ա­նըն­դու­նե­լի է նաև, երբ ձգ­տում են որ­դեգ­րել և զբաղ­վել ե­րե­խա­նե­րի դաս­տիա­րա­կու­թյամբ` քան­զի այս դեպ­քում ե­րե­խա­նե­րը զրկ­վում են ընտ­րու­թյան, բնա­կան ըն­տա­նի­քում դաս­տիա­րակ­վե­լու ի­րա­վուն­քից:
Մա­նուկ Հա­րու­թյու­նյան.-Մտա­ծում են, որ ֆե­մի­նիս­տա­կան պայ­քարն այս­պես թե այն­պես ազ­դել է հա­մա­սե­ռա­մոլ­նե­րին ա­զա­տու­թյուն­ներ տա­լուն, նրանց ա­հագ­նա­ցող պա­հանջ­նե­րին տեղ տա­լուն, օ­րեն­քի ու­ժով գոր­ծե­լուն: Դա ընդ­հան­րա­պես ա­նըն­դու­նե­լի ե­րեույթ է հատ­կա­պես մեր հա­սա­րա­կու­թյան, երկ­րի հա­մար: Այն­պի­սի տպա­վո­րու­թյուն է, կար­ծես, ցան­կա­նում են մարդ­կանց քա­նա­կի վրա ազ­դել, բայց մեր եր­կի­րը կանգ­նած է դժ­վար լուծ­վող խն­դիր­նե­րի առջև, ո­րոնց հա­մար թվա­քա­նակ է պա­հանջ­վում: Ե­թե աշ­խար­հը գնաց բնու­թյան դեմ այդ ճա­նա­պար­հով, բնու­թյունն էլ կկոր­ծա­նի մարդ­կու­թյա­նը: Բայց, հու­սանք, որ բա­նա­կան մարդ­կու­թյու­նը թույլ չի տա նման զար­գա­ցում: