ԿԱՆԱՆՑ ԱՃՈՂ ԴԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ
Էմմա ԲԱԼԱՅԱՆ
Մարտ ամիսը և ապրիլի սկիզբը մեզանում զուգորդվում են կանանց տոների հետ՝ կնոջ վերաարժևորման, որի համար գրեթե մեկ դար ֆեմինիստական պայքար է մղվել, և կնոջ աստվածային առաքելության, որը Հայոց աշխարհում ընդունվեց անկախության տարիներին: Ֆեմինիզմն իր դրական արդյունքներով հանդերձ այսօր արդեն առաջացնում է որոշ մտահոգություններ՝ կապված հասարակությունում կանանց դերակատարության աճի հետևանքով ծագող որոշ խնդիրների հետ: Թե ինչպիսի մոտեցում ունեն ավագ ու երիտասարդ սերունդները հասարակությանը հուզող ակտուալ այս թեմայի վերաբերյալ, փորձեցինք պարզել ճանաչված գեղանկարիչ Լիանա Քոչարյանից, կրթությամբ միջազգայնագետ, 26-ամյա Լուսինե Բեգլարյանից և ազգային պարի դասատու, կրթությամբ մաթեմատիկայի և համակարգչային գիտությունների մասնագետ 25-ամյա Մանուկ Հարությունյանից:
-Այսօր դժվար է պատկերացնել, որ դեռևս մինչև 20-րդ դարի 1-ին կեսը կանայք պայքարում էին տղամարդկանց հետ հավասար իրավունքների համար: Անգամ Արևմուտքում գույություն ունի տեսակետ, որ ֆեմինիստական այդ պայքարի արդյունքում այսօր արդեն տուժում են տղամարդիկ, թերի է դարձել ընտանիքի ինստիտուտի ամրությունը, տուժում է երեխաների դաստիարակությունը: Ինչպիսի՞ն է ձեր կարծիքը:
Լիանա Քոչարյան. -Չնայած այսօր կանայք ունեն տղամարդկանց հետ հավասար իրավունքներ, բայց հասարակության մեջ իշխում է այն կարծիքը, որ որոշ ոլորտներ կնոջ համար անհասանելի են կամ թերի հասանելի: Բայց փաստենք, որ գրեթե բոլոր ասպարեզներում կանայք ներկայացված են, որոշներում՝ շատ, որոշներում էլ՝ սահմանափակ: Եվ կան նաև տեսանելի առաջնորդներ:
Փաստենք նաև, որ այդ արդյունքները հասանելի դարձան ընդամենը 100-ից պակաս տարիների ընթացքում: Վստահ եմ՝ մի քանի տասնյակ տարիներ հետո ոչ ոքի մտքով չի անցնի ասել, որ կինը չի կարող որևէ ոլորտում բարձունքի հասնել: Հայերենում գոյություն ունի տղամարդ-կին արտահայտությունը, այսինքն՝ անգամ հին ժամանակներում եղել են արիական կանայք, որոնցից սերվել են տոհմեր, որոնց անունները գրվել են պատմության էջերում: Այսօր հայ կինը օջախ է պահում, իր աշխատանքն է կատարում, անգամ հասարակական աշխատանքի լծվում, բոլորն էլ՝ պատշաճ մակարդակով: Արիական այդ հատկանիշները ցայտուն երևացին պատերազմի տարիներին, երբ տղամարդիկ մարտերում էին, իսկ կանայք ստիպված էին միայնակ լուծել գոյության հարցերը՝ աշխատանք, ընտանիք, երեխաների դաստիարակություն և այլն: Մի խոսքով՝ հայ կնոջ հոգեկերտվածքը, որը հիմնականում իր մեջ է ներառում ամուր ընտանիքի գաղափարը, թույլ չի տա էական փոփոխությունների ենթարկվի պետության հիմքը: Արևմուտքի բարքերի համար չեմ կարող ենթադրություններ անել:
Լուսինե Բեգլարյան. -Ես կասեի, որ այժմ էլ կարելի է տեսնել խտրականություն տղամարդկանց և կանանց աշխատանքի վերցնելու, բարձր պաշտոն վստահելու, վարձատրման հարցերում: Եթե Արևմուտքում նույն աշխատանքի համար կանանց ավելի ցածր վարձատրման միտում կա, մեզանում այն դրսևորվում է ղեկավար պաշտոններում կանանց դժվարությամբ նշանակելու հարցում: Մի շարք պատճառներով միայն դպրոցի տնօրինությունն է վստահվում կանանց, որտեղ աշխատում են հիմնականում նույնպես կանայք, ինչը շատ վատ է անդրադառնում ուսման արդյունավետության վրա: Համաձայն եմ, որ, հատկապես, ծայրահեղական ֆեմինիստական շարժումից որոշ չափով տուժում են նաև տղամարդիկ: Բայց դա Արևմուտքում է, այստեղ դա դեռ տեսանելի չէ: Պետք է հասնենք նրան, որ ըստ ընդունակությունների հավասար հնարավորություններ տրվեն թե՜ կանանց, թե՜ տղամարդկանց: Ինչ վերաբերում է ընտանիքի ինստիտուտի ամրության հարցին, կարծում եմ, առողջ ֆեմինիզմից այն չի կարող տուժել մեզ մոտ: Մեր աշխատող կանայք հասցնում են լավագույնս լուծել իրենց վրա դրված ընտանիքի աստվածային պարտականությունները: Հակառակը՝ տուժում են այն երեխաները, որոնց հայրերը չեն թողնում կանանց դրսևորվել աշխատանքում:
Մանուկ Հարությունյան. -Անշուշտ, տղամարդիկ և կանայք պետք է ունենան հավասար իրավունքներ: Դեմ եմ ընտանիքում ցանկացած բռնության, ում կողմից էլ դա կլինի: Ընտանիքի կառավարմանը պետք է մասնակցեն և՜ հայրը, և՜ մայրը՝ ամենն իր դերակատարությամբ, ինչը, կարծես խախտված է Արևմուտքում: Մեզանում էլ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով շատ ընտանիքներում (պատերազմական իրավիճակ, աշխատանքի խնդիր, արտագնա աշխատանք…) երեխաների դաստիարակության խնդիրն ընկել է մոր վրա: Իհարկե, կնոջն ի վերուստ վստահված է ամենակարևոր դերը՝ կյանքի շարունակությունը, երեխաների դաստիարակությունը, բայց կարևոր է նաև հոր ազդեցությունը: Հնուց եկած կնոջ մեծարման լավագույն օրինակներ ունենք, որի մասին պետք է բարձրաձայնել, ձգտել ձևավորել հայկական ընտանիքի արդի օրինակելի տիպարը: Եվ որպես աչքի զարնվող օրինակ, պատմեմ Ջավախքի գյուղերում մինչ օրս հարգված ավանդույթի մասին: Տարիքով մարդիկ սովորություն ունեն, երբ անցնում է հղի կինը, ոտքի կանգնեն և, գլխարկը հանելով, պատվեն այդ կնոջը: Իսկ ինչ ենք տեսնում. ձգտում դեպի Արևմուտքի բարքերը, որտեղ ընտանեկան հարաբերություններում, երեխայի դաստիարակման գործում պակասում է ջերմությունը, ինչը կնոջ շնորհն է: Ընտանիքը հայի համար սուրբ է: Դրա շնորհիվ ենք գոյատևել: Հավատում եմ, որ կկարողանանք ձևավորել ամուր ընտանիքի արդի տիպարը:
-Հնարավո՞ր է լրիվությամբ տրվել և՜ աշխատանքին, և՜ ընտանիքին: Տեսնու՞մ եք տղամարդուն ընտանիքի հոգսերին լծվածի դերում:
Լիանա Քոչարյան.-Պատերազմական տարիներին մեր կանայք արդեն ապացուցել են, որ դա հնարավոր է: Հետպատերազմյան տարիներին էլ էր ընտանիքի հոգսերը կնոջ վրա. պատերազմի դաժանություններով անցած տղամարդիկ շատ դժվար էին անցնում խաղաղ կյանքի: Նման իրավիճակում կինն սփոփում էր տղամարդուն՝ շարունակելով աշխատել և իր ուսերին տանել ընտանիքի բեռը: Դա մեծ դեր խաղաց երեխաների դաստիարակության գործում, և այսօր նրանք հակված են կառուցելու ընտանիքի այն մոդելը, որտեղ կինը հնարավորություն կունենա դրսևորվել հասարակության մեջ, մասնագիտանալ աշխատանքում և լինել ոչ այդքան ծանրաբեռնված: Երիտասարդ ընտանիքներում արդեն տեսանելի է այն միտումը, երբ զույգերը միասին լծվում են ընտանիքի հոգսերին, ինչը միայն կարելի է ողջունել:
Լուսինե Բեգլարյան.-Մեր հասարակությունում շատ կան օրինակներ, երբ կինը նվիրված է և? ընտանիքին, և?աշխատանքին: Ըստ իս, դա հնարավոր է, երբ ընտանիքը կառուցված է սիրո ու հարգանքի վրա: Հակառակ դեպքում կինը չի կարող լիարժեք տրվել աշխատանքին և անգամ՝ ընտանիքին: Տղամարդը կարող է կնոջ հետ մեկտեղ կիսել ընտանեկան հոգսերը: Հասկանում եմ, որ նման մոտեցմանը կարող է խաթարել մեր հոգեկերտվածքը, բայց պետք է անցնել այդ գիծը:
Մանուկ Հարությունյան.-Երբ ամուսիններն աշխատանքի են, օգնության է գալիս մանկապարտեզը, որտեղ երեխաները ստանում են համապատասխան դաստիարակություն, և որքան ճիշտ կլիներ, որ հենց այդ հաստատությունից սկսվի ազգային արժեքներով դաստիարակությունը: Անհրաժեշտության դեպքում գտնում եմ, որ տղամարդը կարող է և պետք է հոգա ընտանիքի ծագած խնդիրները, այդ թվում նաև կենցաղային: Բայց, կարծում եմ, որ տղամարդը պետք է կատարի բոլոր ծանր աշխատանքները, իսկ կինը՝ թեթև: Բոլոր դեպքերում, ծայրահեղական հայացքներ չեմ ընդունում:
-Ի՞նչ եք կարծում, ֆեմինիստական պայքարը նպաստե՞լ է ավանդական հասարակության համար արդեն չարիք դարձած համասեռամոլների ձևավորմանն ու շատացմանը: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում դրանց ընտանիք կազմելու, երեխաներ դաստիարակելու ինստիտուտի կայացմանը:
Լիանա Քոչարյան.-Համասեռամոլներ հնուց ի վեր եղել են և դասվել են շեղվածների, հիվանդների շարքում: Շեղվածներն իրար գտնում են և ամուսնանում, հասկանալ կարելի է: Բայց դա չի նշանակում, որ նրանք պետք է իրենց բանակը շատացնեն, դրա հետ մեկտեղ էլ երեխա դաստիարակեն: Ազգի մշակները պետք է աշխատեն արդի աշխարհում ազգի ամրության տեսլականի վրա՝ պետական մակարդակով արգելելով նման բնական հունից շեղված օրենքների ներթափանցումը: Ֆեմինիստական շարժումը գուցե նպաստել է նաև համասեռամոլների իրավունքների, ազատությունների ձեռքբերմանը, բայց մենք կարող ենք նրանց փորձի վրա ավելի խելացի օրենքներ ընդունել, որպեսզի չհայտնվենք Արևմուտքի վիճակում, երբ նրանք պայքարում են արդեն երեխա դաստիարակելու օրենսդրական ինստիտուտի կայացման համար: Աշխարհը ստեղծվել և զարգացում է ապրում ին-յանի, պլյուս-մինուսի սկզբունքի վրա: Մենք գիտենք, որ Աստված ոչնչացրել է Սոդոմը և Գոմորը հենց դրա համար: Ինչո՞ւ նորից գնալ սխալ ճանապարհով:
Լուսինե Բեգլարյան.-Ֆեմինիստական պայքարն անուղղակի, բայց, երևի թե, ազդել է համասեռամոլների նորանոր պահանջների բարձրացմանը: Իմ համոզմունքն է՝ մարդու ազատությունն ավարտվում է այնտեղ, որտեղ խախտվում է ուրիշի ազատությունը: Չպիտի խտրականության ենթարկվեն համասեռամոլների այն պահանջները, որոնք չեն ազդում ուրիշների ազատության վրա, ասենք` աշխատանքի, հավասար պայմանների իրավունքը: Բայց երբ նա փորձում է մտնել քո անձնական տարածքը, դա անընդունելի է: Անընդունելի է նաև, երբ ձգտում են որդեգրել և զբաղվել երեխաների դաստիարակությամբ` քանզի այս դեպքում երեխաները զրկվում են ընտրության, բնական ընտանիքում դաստիարակվելու իրավունքից:
Մանուկ Հարությունյան.-Մտածում են, որ ֆեմինիստական պայքարն այսպես թե այնպես ազդել է համասեռամոլներին ազատություններ տալուն, նրանց ահագնացող պահանջներին տեղ տալուն, օրենքի ուժով գործելուն: Դա ընդհանրապես անընդունելի երեույթ է հատկապես մեր հասարակության, երկրի համար: Այնպիսի տպավորություն է, կարծես, ցանկանում են մարդկանց քանակի վրա ազդել, բայց մեր երկիրը կանգնած է դժվար լուծվող խնդիրների առջև, որոնց համար թվաքանակ է պահանջվում: Եթե աշխարհը գնաց բնության դեմ այդ ճանապարհով, բնությունն էլ կկործանի մարդկությանը: Բայց, հուսանք, որ բանական մարդկությունը թույլ չի տա նման զարգացում: