ԿԱՐԾԻՔՆԵՐ, ՏՊԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳԻՏԱԺՈՂՈՎԻՑ

Նրանց թվում էին մեր համերկրացի (ծնունդով Շոշ գյուղից)  ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Երևանի ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտի լաբորատորիայի վարիչ  Արթուր ԻՇԽԱՆՅԱՆԸ և նույն ինստիտուտի տնօրեն, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՙGalileo Galilei՚ հեղինակավոր մրցանակի դափնեկիր Արամ ՊԱՊՈՅԱՆԸ: 

Գիտնականների հետ  մեր հարցազրույցը:

-Պարոն Իշխանյան, տեղյակ ենք, որ նաև Ձեր երեք որդիներն են ֆիզիկոսներ, իսկ նրանցից Հայկը Մոսկվայում ուսանելու տարիներին ճանաչվել է Ռուսաստանի լավագույն երիտասարդ ֆիզիկոս (2010թ.): Մեր ժամանակներում, երբ գիտությունը Հայաստանում հետին պլան է մղված, ձեր ընտանիքում չեն դադարել զբաղվել գիտությամբ… 

- 20-րդ դարը մարդկության համար ֆիզիկայի հաղթարշավի դարաշրջան էր: Դա այն հարյուրամյակն էր, երբ ֆիզիկան մարդկության կյանքում սկսեց խաղալ որոշիչ դեր անգամ աշխարհաքաղաքական տեսակետից , որովհետև սառը պատերազմը և աշխարհաքաղաքական դասավորվածությունները որոշվում էին ատոմային ռումբի առկայությամբ: Նաև ատոմային էներգետիկան, հրթիռները, տիեզերքի յուրացումը և էլեկտրականությունը,  և այն ամենը, ինչ մեր շուրջ է, ի վերջո՝ այս հեռախոսը, որ ձեր ձեռքին է, հեռուստատեսությունն ամբողջովին, մեքենաները, ողջ տեխնոլոգիան արդյունք են ֆիզիկայի: Հետևաբար, երբ դուք ասում եք, որ գիտությունն անտեսված է,  թույլ տվեք չհամաձայնվել և ասել, որ գիտությունն առավել քան ողջունված է և հանդիսանում է երկրների մրցունակության հիմքերից մեկը: Եվ միայն կարելի է ցանկանալ, որ Հայաստանը (և Արցախը, բնականաբար` որպես Հայաստանի անբաժանելի մաս), նույնպես կարևորի դա և դրան տա շատ մեծ նշանակություն, քանի որ ազգերի մրցակցությունն այլևս տեղափոխվել է ինտելեկտուալ ոլորտ, և ազգերի հեռանկարի առումով մրցակցության  հիմքում պետք է դրված լինի հենց գիտական, տեխնոլոգիական զարգացումը: Հետևաբար,  ես կարծում եմ, որ հետընթացը, որ մենք ունենք գիտության նկատմամբ վերաբերմունքով, Հայաստանում կրում է ժամանակավոր բնույթ,  և հույս ունեմ, որ առաջիկայում դա կշտկվի, և հասարակությունը կսկսի ընկալել դա  որպես իր զարգացման անկյունաքարերից մեկը, ինչի արդյունքում մենք կվերադառնանք ինտելեկտուալ առումով զարգացած ազգերի շրջանակ: 

-Այսօր ֆիզիկայի կորիֆեյներն  են Արցախում, ինչպե՞ս եք գնահատում երևույթը:

- Միայն մեկ ճյուղի՝ քվանտային ֆիզիկայի: Հայաստանի գիտնականները դեռևս  խորհրդային տարիներից մնացած հզոր պաշար ունեն, և Արցախում այս գիտաժողովի կազմակերպումը մեծապես պայմանավորված է այն անձնական հեղինակությամբ, որ ունեն մեր գիտնականները աշխարհի գիտնականների շարքում: 

-Այսինքն` կարող ենք ասել, որ Արցախի տեղը աշխարհի գիտնականները գիտե՞ն:

-Գիտնականների միջոցով երկրների  տեսանելիությունը, տվյալ պարագայում՝  Արցախի տեսանելիությունն աճում է, և շատ կարևոր է, որ հենց  ինտելեկտուալ, գիտական ոլորտներում է աճում: 

- Ի տարբերություն նավթադոլարային երկրների՞… 

-Այո՜, մենք պիտի զարգացնենք մեր սպիտակ նավթը` մեր ոսկին, որը մեր մտավոր ունակություններն են: 

- Ի՞նչ եք կարծում, այս գիտաժողովը կնպաստի՞ Արցախում  բնագիտության զարգացմանը, որը հիմա անկումային վիճակում է:

 -Համաձայն եմ ձեզ հետ, մենք գրանցել ենք հետընթաց դպրոցական բնագիտական առարկաների և մասնավորապես՝ ֆիզիկայի ուղղությամբ: Այո՜, այս գիտաժողովը նաև կոչված է օգնելու բարձրացնել բնագիտական առարկաների դասավանդման դրվածքը դպրոցում: Պատահական  չէ, որ գիտաժողովում գործել են երկու բաժիններ՝ զուտ գիտական և դպրոցում ֆիզիկա  առարկայի  դասավանդման մեթոդիկայի ուղղությամբ, ու շատ հայտնի գիտնականներ հանդես եկան դասավանդման ժամանակակից մեթոդների ներկայացմամբ: Հույս ունեմ, որ դա  իր դրական ներգործությունը կունենա ընդհանուր կրթական մակարդակի,  դասավանդման  որակի վրա:

-Դուք մասնակցել եք  տարբեր երկրներում շատ հայտնի գիտաժողովների և  այսօր այն Ձեր  հայրենիքում է անցկացվում: Ձեր զգացումը:

-Քիչ է ասել ես այսօր շատ ուրախ եմ, պարզապես երջանիկ եմ: 

- Պարոն Պապոյան, Ձեր գնահատականը գիտաժողովին: 

- Սա աննախադեպ երևույթ է, Արցախում կազմակերպվում է նման բարձրակարգ գիտաժողով, որին մասնակցում են այս ոլորտի աշխարհի ամենախոշոր մասնագետները: Դա միայն ու միայն պետք է ողջունել:

-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ կտա այն Արցախին:

-Կարծում եմ, գիտաժողովն էական նշանակություն կունենա համագործացության խորացման առումով: Բայց ես այն կարևորում եմ նաև այլ տեսանկյունից: Այստեղ եկել են մարդիկ, որոնք իրենց երկրներում բավականին ճանաչված, հեղինակավոր անձնավորություններ են, ունեն շրջապատ, կպատմեն մեր երկրի, Արցախի մասին: Եվ դա կլինի այս գիտաժողովի երկրորդային ազդեցությունը: Առաջնայինը, բնականաբար, գիտականն է: Սա Արցախի  վարկանիշի բարձրացման և ամրապնդման մեծ հնարավորություն է:

- Այսինքն` երկրի ճանաչումը գալիս է ո՞չ միայն իրավական կողմով:

- Բնականաբար, և այստեղ կարևորում  եմ այն, որ  զուտ գիտական ծրագրից բացի եղել են    այցելություններ պատմամշակութային վայրեր, գիտնականները ծանոթացել են  Արցախի կյանքին, մոտիկից շփվել նրա ժողովրդի հետ:  Միայն պետք է ողջունել ու Հայաստանում անցկացվող  նմանատիպ միջոցառումների մի մասը փորձել տեղափոխել Արցախ: Ի վերջո, մենք մեկ ազգ ենք, պետք է ցույց տանք մեր միասնականությունը նաև այստեղ:

- Արցախի հողը բարեբեր է գիտության մարդիկ տալու առումով: Հիշենք, թե ինչ խոշոր գիտնականներ են դուրս եկել  այստեղից: Երևի այդ առումով հողը սնուցել է պետք: 

 -Բնական է, կարծում եմ, որ նման  միջոցառումները կոգևորեն նաև Արցախի երիտասարդությանը զբաղվել  գիտությամբ: Դա գիտաժողովի ամենակարևոր բաղադրիչն է: Այսօր Հայաստանին և Արցախին պետք են կրթված երիտասարդներ, պետք է ուժեղ գիտություն, ինչը եղել է առաջնային մեր ամբողջ պատմության ընթացքում, և ինչ-որ տեղ այդ դերը կորցվել է վերջին տարիներին: Դա  պետք է վերականգնել, քանի որ նման փոքր երկրների համար զարգացման ուրիշ ճանապարհ չկա: Եվ օգտվելով մեր  միջազգային կապերից և համագործակցությունից, հզորացնենք  մեր գիտական ներուժը:

- Անշուշտ, դա մեծ գումարների հետ է կապված, մանավանդ եթե ուզում ենք բնական գիտությունները զարգացնել:

-Ֆինանսներ, անշուշտ, պահանջվում են, բայց եթե գնահատենք, թե այսօրվա ծախսերով հեռանկարային ինչ ձեռքբերում կունենանք, կասկած չպետք է լինի:

Սվետլանա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ