ԵՐԲ ՀՈՂԸ ՀԱՅՐԵՆԻՔ Է

 Ա­զա­տա­մար­տիկ –գյու­ղատն­տես-այ­գե­գոր­ծի կռի­վը հի­մա քար ու մա­ցա­ռու­տի հետ է։ Գյու­ղի եր­բեմ­նի բա­րե­բեր սևա­հո­ղե­րը սր­տա­ցավ մշա­կին սպա­սե­լու պա­րա­պից հոգ­նե­ցին և ո­րո­շե­ցին հան­ձն­վել ան­տա­ռին։ Թփա­կալ­վե­ցին, մա­ցա­ռոտ­վե­ցին։ Տաս­նա­մյակ­նե­րով պա­րապ հո­ղա­տերն իր բա­ժին սե­փա­կա­նու­թյան տե­ղը միայն թղ­թով լավ գի­տի։ Ու­զող ե­ղավ՝ տաս­նա­պա­տիկ թանկ կվա­ճա­ռի, չե­ղավ՝ թող մա­ցա­ռի ու թղ­թի բա­ժին մնա։

Ան­տա­ռա­յին ա­րա­հետն ա­նընդ­հատ ո­լոր­վում է վեր, այն­քան, մինչև հա­մո­զի, որ մո­լոր­վել ես։ Մր­գա­տու այ­գի՜։ Ան­տա­ռա­մի­ջո՜ւմ։ Ա­մա­ռա­յին տապն ու ար­կա­ծախն­դիր ճա­նա­պարհն ափ­սո­սում են ճամ­փու դնել մյու­րի­շեն­ցի գյու­ղատն­տե­սին փնտ­րող ան­ծա­նո­թին։ Հասց­նում են մինչև Ռա­ֆի­կի ամ­րո­ցայ­գու ան­մատ­չե­լի դար­պաս­ներն ու հանձ­նում բախ­տի քմա­հա­ճույ­քին։ Կու­զես՝ աս­պե­տա­վա­րի փակ դար­բա­սի բար­ձուն­քը գրա­վիր, չես ու­զի՝ ճանկ­ռո­տե­լով մա­ցա­ռա­պա­րիս­պը ճեղ­քիր։ Թեժ պայ­քար մա­ցառ­նե­րի դեմ։ Եր­կու դեպ­քում էլ՝ հե­րո­սա­կան ճի­գե­րիդ վաս­տա­կած բերկ­րան­քը եր­կար չի տևի։ Վեր­ջա­ցող վայ­րի ան­տա­ռի ու ձե­ռա­կերտ այ­գու սահ­մա­նա­պա­հը, սար­սա­փազ­դու՝ մեկ, եր­կու, թե երկ­գլ­խա­նի գամփռ է /հա­մե­նայն դեպս, անս­պա­սե­լիու­թյու­նից ու վայ­րագ շո­գից նման տպա­վո­րու­թյու­նը բա­ցառ­ված չէ/։ Նույն շո­գի ազ­դե­ցու­թյամբ, կա­րե­լի է մտա­ծել, թե այ­լընտ­րանք ու­նես, բայց նա­խընտ­րե­լի է քնած զույգ գամ­փռ­նե­րը շր­ջան­ցող ճա­նա­պար­հը, և ա­նաղ­մուկ ա­ռա­ջա­նալն այն­քան, մինչև Ռա­ֆոն խու­նա­ցած զին­վո­րա­կան հա­մազ­գես­տի թևքով աչ­քե­րից կսր­բի քր­տինքն ու կն­կա­տի։ Մինչ այդ պա­հը, թերևս, ոչ-ոք այդ­չափ չի փայ­փա­յել այն փր­կա­րար հույ­սը, որ այս կյան­քում, գո­նե վեր­ջին ան­գամ, այ­գե­գործ կտես­նի։ Ո­դիսևսը վկա։ Նո­րա­տունկ ծա­ռե­րի ա­րան­քում մի ձեռ­քով բան­ջա­րա­նո­ցա­յին մշա­կա­բույ­սեր, մյու­սով՝ կա­թի­լա­յին ո­ռոգ­ման խո­ղո­վակ­նե­րը հո­ղին պահ տվող տի­կի­նը՝ ու­սուց­չու­հի Նա­րի­նեն, վեր­ջինն է նկա­տում ա­մուս­նու թիկ­նա­պա­հու­թյամբ մո­տե­ցող մա­հա­պար­տիս։ Հո­ղոտ ձեռ­քը պաշտ­պա­նու­թյան ա­ռած դեմ­քին՝ քրտ­նած արևն ար­ծա­թա­փայլ է ժպ­տում։ Այդ պա­հին հո­ղի մշա­կին կա­րո­տած տա­րեց ըն­կու­զե­նին կփար­թա­մի?։ Ծղ­րիդ­նե­րի երգ-եր­գո­ցը Ռա­ֆո­յի ձայ­նից բարձր է հն­չում, բայց ա­ռանց ներ­դաշ­նակ ձայ­նակ­ցու­թյան ըն­կու­զե­նու հե­քիա­թը կի­սատ­վե­լու էր։

Երբ մա­ցա­ռուտ­նե­րը խեղ­դող օ­ղա­կի մեջ էին ա­ռել շր­ջա­կայքն ու սպառ­նում էին հաս­նել ան­տառ, սահ­մա­նա­պահ ըն­կու­զե­նին գի­տեր, որ Ռա­ֆոն մար­տա­դաշ­տից կգա... ու մեջք-մեջ­քի՝ մեկ հեկ­տա­րա­նոց հո­ղակ­տո­րին նոր կյանք կտան։ Ըն­կու­զե­նին գի­տեր, որ երբ հո­ղը պա­հող կա՝ վե­րա­դար­ձող ան­պայ­ման կլի­նի։ Ե­կավ։ Երկ­նեց հո­ղը։ Ծն­վե­ցին նոր ըն­կու­զե­նի­ներ։ Հե­տո խն­ձո­րե­նի, սա­լո­րե­նի, կե­ռա­սե­նի... Հաս­տա­բուն ըն­կու­զե­նին տաս­նա­մյակ­նե­րով կա­րո­տել էր հողն ա­մուր փայ­փա­յող ձեռ­քե­րին ու քրտ­նա­թոր հող­վո­րի թի­կուն­քին։
Պա­պե­րի տն­կած ըն­կու­զե­նին ու Ռա­ֆոն մի­մյանց եր­բեք չեն հարց­նում՝ երբ է հո­ղը հայ­րե­նիք դառ­նում, ո­րով­հետև հո­ղը տի­րո­ջը չճա­նա­չեր՝ չէր ծաղ­կի։ Մատ­ղաշ տերևնե­րով ըն­կու­զե­նի­ներն ի­րենց անդ­րա­նիկ պտուղ­նե­րով շնոր­հա­կալ ծիկ­րա­կում են պա­պին ու Ռա­ֆո­յին։
Եր­կու-ե­րեք տա­րե­կան են տն­կի­նե­րը։ Ան­տա­ռա­յին սևա­հողն ան­գամ ամ­ռանն է խո­նավ ։ Պետք է միայն ձեռք մեկ­նել, որ­պես­զի ա­ռողջ մե­ծա­նան։ Կա­թի­լա­յին ո­ռոգ­ման հա­մա­կարգն իսկն այս­տե­ղի հա­մար է։ Պե­տու­թյունն էլ այ­գե­գոր­ծին է ժա­մա­նա­կին ձեռք մեկ­նել։ Հա­մա­գյու­ղա­ցի­նե­րը, մինչ­դեռ, թեր­հա­վատ են։
-Ռա­ֆո, դրանք մինչև բեր­քա­տու դառ­նան՝ աչքդ ջուր կկտ­րի։
Մինչ­դեռ ոչ-ոք չն­կա­տեց, որ ծե­րուկ ըն­կու­զե­նին այլևս միայ­նակ չէ։ Միչ­դեռ ոչ -ոք չգի­տի, որ այ­գե­գոր­ծը ե­րա­զում թոռ­նե­րի հետ զբոս­նում է՝ ճաքճ­քած իր ձեռ­քե­րով հիմ­նած այ­գում ։
-Մեր պա­պերն ու հայ­րե­րը ան­տառ­ներ, այ­գի­ներ հիմ­նե­ցին ու ա­վան­դե­ցին մեզ։ Մենք ի?նչ ենք թող­նե­լու մեր սե­րուն­դե­րին...
Ռա­ֆո­յի հա­յաց­քը միշտ հեռ­վում է։ Վեր­ջերս զո­րացր­ված որ­դին, սա­րեր այն կողմ, կորց­րած ա­նա­սուն­ներն է փնտ­րում։ Մինչ­դեռ՝ շո­գի ինկ­վի­զի­ցիա­յի ա­հից, դժ­վա­րա­նում եմ քիթս ըն­կու­զե­նու ստ­վե­րից սան­տի­մետր ան­գամ դուրս թող­նել։
…Ռա­ֆոն ներ­քին հա­մոզ­մունք ու­նի՝ որ­դին քա­ղաք չի գնա­լու…
Հ.Գ.Մար­տու­նու շր­ջա­նի 5 գյու­ղա­կան հա­մայն­քե­րի գյու­ղատն­տես, այ­գե­գործ Ռա­ֆիկ Խա­չատ­րյա­նը բնակ­վում է հայ­րե­նի Մյու­րի­շե­նում։ Ա­զա­տա­մար­տի մար­տա­դաշ­տե­րից վե­րա­դառ­նա­լուց հե­տո ձեռ­նա­մուխ է ե­ղել հայ­րե­նի հո­ղը ծաղ­կեց­նե­լու գոր­ծին։ Նրա գոր­ծու­նեու­թյու­նը չի շր­ջան­ցում գյու­ղատն­տե­սու­թյան գրե­թե ոչ մի ճյուղ՝ ա­նաս­նա­պա­հու­թյուն, հո­ղա­գոր­ծու­թյուն, մեղ­վա­պա­հու­թյուն, ջեր­մոց և այլն։ Վաս­տա­կած ե­կա­մու­տից էլ եր­բեմն մաս­հա­նում­ներ է կա­տա­րում՝ նպա­տա­կաուղ­ղե­լով հայ­րե­նի գյու­ղի են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի բա­րե­լավ­մա­նը։Այ­գե­գործն ափ­սո­սան­քով է նշում, որ հա­մայն­քի նախ­կի­նում բա­րե­բեր սևա­հո­ղե­րի մեծ մա­սը, տա­րի­նե­րով անմ­շակ մնա­լու հետևան­քով, ներ­կա­յում թփա­կալ­վել են։ Մյու­րի­շե­նի տա­րած­քի բարձ­րա­դիր ան­տառ­նե­րի շնոր­հիվ այս­տեղ հո­ղը գրե­թե միշտ խո­նավ է։ Ըստ այ­գե­գոր­ծի՝ կա­թի­լա­յին ո­ռո­գումն անհ­րա­ժեշտ է տն­կի­նե­րի բնա­կա­նոն ա­ճի հա­մար պա­հանջ­վող խո­նա­վու­թյու­նը մշ­տա­պես պահ­պա­նե­լու հա­մար։ Վար­ձա­կա­լա­կան հի­մուն­քե­րով ձեռք­բեր­ված 1 հեկ­տար հո­ղա­տա­րած­քում մշակ­վող այ­գին Ռա­ֆիկ Խա­չատ­րյա­նը նպա­տակ ու­նի ընդ­լայ­նել՝ հա­րա­կից կր­կին թփա­կալ­ված հո­ղա­մա­սի հաշ­վին։ Այ­դու­հան­դերձ, հարևան անմ­շակ ու մա­ցա­ռա­պատ վա­րե­լա­հո­ղե­րի սե­փա­կա­նա­տե­րերն այն­քան էլ հակ­ված չեն դրանք մատ­չե­լի գնե­րով վա­ճա­ռե­լուն կամ վար­ձա­կա­լա­կան հի­մուն­քե­րով տրա­մադ­րե­լուն։ Ռ. Խա­չատ­րյա­նի հա­ղորդ­մամբ, ո­րոշ հո­ղա­տա­րածք­նե­րի սե­փա­կա­նա­տե­րե­րի մա­սին էլ միայն ա­նուն­նե­րով են լսել, այն էլ՝ գյու­ղա­պե­տա­րա­նի գրան­ցա­մա­տյա­նով միայն։ Այ­գու հո­ղա­մա­սը Խա­չատ­րյան­նե­րի ըն­տա­նի­քը վար­ձա­կա­լել է պետ­պա­հուս­տա­յին ֆոն­դից, ո­րը նախ­կի­նում նույն­պես ան­հայտ հաս­ցեով սե­փա­կա­նա­տի­րոջ է պատ­կա­նել։ Տա­րի­ներ շա­րու­նակ անմ­շակ մնա­լու հետևան­քով այդ­պի­սի հո­ղա­հան­դակ­ներն աս­տի­ճա­նա­բար թփա­կա­լել են։ Ներ­կա­յում դրանք մշա­կու­թյան հա­մար վերս­տին պի­տա­նի դարձ­նե­լը կրկ­նա­կի աշ­խա­տա­տար ու ծախ­սա­տար է։ Խա­չատ­րյան ըն­տա­նի­քի՝ հիմ­նա­կա­նում բարձ­րա­դիր վայ­րե­րում ա­ճող մր­գա­տե­սակ­նե­րով այ­գում, աչ­քի են զար­նում ըն­կու­զե­նի­նե­րը։ Մյու­րի­շեն­ցի այ­գե­գործն այ­գին ընդ­լայ­նե­լու նպա­տակ ու­նի։ Հարևան թփա­կալ­ված ու անմ­շակ հո­ղա­մա­սի սե­փա­կա­նա­տի­րոջ հետ՝ փոք­րի­շա­տե մատ­չե­լի գնի շուրջ, տևա­կան բա­նակ­ցոու­թյուն­ներն ա­ռայժմ շա­րու­նակ­վում են։