ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏ, ՈՒՄ ԿԱՐՈՏՈՎ Է ՀԻՇՈՒՄ ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԸ

Այսօր նա կդառնար 70 տարեկան

Ստե­փա­նա­կեր­տի Վ. Փա­փա­զյա­նի ան­վան պե­տա­կան դրա­մա­տի­կա­կան թատ­րո­նի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կո­լեկ­տի­վի ան­դամ­նե­րը, հան­դի­սա­տես­նե­րը, ար­վես­տի եր­կր­պա­գու­նե­րը ցա­վով ու ափ­սո­սան­քով, նաև հպար­տու­թյամբ են հի­շում նրան: Ան­կեղծ լի­նենք, հպար­տա­նա­լու, գնա­հատ­վե­լու (մե­ծար­վե­լու) ա­ռիթ մեկ ան­գամ չէ, որ նրան ըն­ձեռ­վել է` բե­մար­վես­տին անմ­նա­ցորդ նվիր­վե­լու, իր տա­ղան­դը հան­դի­սա­տե­սին շռայ­լո­րեն նվի­րա­բե­րե­լու հա­մար...

Սամ­վել Վի­րա­բյան մար­դը, ար­տիս­տը, ար­վես­տա­գե­տը երևույթ է հայ­կա­կան բե­մում, ով ա­վե­լի քան 40 տա­րի անմ­նա­ցորդ նվիր­վեց թատ­րո­նին, ստեղ­ծեց բազ­մա­թիվ մնա­յուն կեր­պար­ներ ու, որ­պես տա­ղան­դա­վոր դե­րա­սան, հա­վեր­ժեց հան­դի­սա­տե­սի, ժո­ղովր­դի հի­շո­ղու­թյան մեջ: Նրա պատ­կա­ռազ­դու տեսքն ու խրոխտ ձայնն այն­պես ներ­դաշ­նակ ու ընդ­գծ­ված, տի­պա­կան էին, որ դե­րա­սա­նին հնա­րա­վո­րու­թյուն տվե­ցին հա­խուռն կեր­պով ինք­նա­բա­ցա­հայտ­վել ա­մե­նա­բարդ ու հա­կա­սա­կան ի­րա­վի­ճակ­նե­րում: Ս. Վի­րա­բյանն ՙան­կաշ­կանդ՚ ՙճե­մում՚ էր բե­մում ու ցան­կա­ցած դեր խա­ղում հա­մո­զիչ, ինք­նա­տիպ ո­ճով՝ վի­րա­բյա­նա­կան ե­րանգ­ներ հա­ղոր­դե­լով մեկ­նա­բան­վող կեր­պա­րին:
1976-ին էր։ Ե­րե­ւա­նի գե­ղար­վես­տա­թա­տե­րա­կան ինս­տի­տու­տի ա­վար­տա­կան քն­նու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նակ Զիմ­զի­մով էր խա­ղում Սուն­դու­կյա­նի ՙՊե­պո՚ պիե­սում։ Բե­մադ­րու­թյա­նը ներ­կա էր նաեւ այն ժա­մա­նակ­վա Ստե­փա­նա­կեր­տի պետ­թատ­րո­նի տնօ­րեն, ան­վա­նի ման­կա­գիր Գուր­գեն Գաբ­րիե­լյա­նը, ո­րը շատ հա­վա­նեց Սամ­վե­լի խա­ղը եւ ան­կաշ­կանդ զրույ­ցի ըն­թաց­քում անձ­նա­կան մտեր­մու­թյուն հաս­տատ­վեց նրանց մի­ջեւ։ Գ. Գաբ­րիե­լյա­նը ե­րի­տա­սարդ դե­րա­սա­նին հրա­վի­րեց Ար­ցախ եւ ա­ռա­ջար­կեց ան­դա­մագր­վել պե­տա­կան թատ­րո­նի կո­լեկ­տի­վին։ Այդ օր­վա­նից էլ Ս. Վի­րա­բյանն անմ­նա­ցորդ կապ­վեց Ար­ցախ աշ­խար­հին։ Ե­կավ, երբ ծանր ժա­մա­նակ­ներ էին ու, Ադր­բե­ջա­նի հա­յա­տյաց քա­ղա­քա­կա­նու­թյան պատ­ճա­ռով, ե­րի­տա­սարդ­նե­րը հե­ռա­նում էին։ Ե­կավ, ու Ստե­փա­նա­կեր­տի դրա­մա­տի­կա­կան թատ­րո­նը դար­ձավ նրա երկ­րորդ հա­րա­զատ օ­ջա­խը, ուր եւ մարմ­նա­վո­րեց շուրջ 120 մնա­յուն կեր­պար­ներ։ Հե­տա­գա­յում Սամ­վե­լը խոս­տո­վա­նեց, որ ա­մե­նա­սիր­ված դե­րերն ին­քը հենց այս­տեղ է խա­ղա­ցել եւ ի­րեն եր­ջա­նիկ է հա­մա­րում, որ ՙբախտ է վի­ճակ­վել խա­ղըն­կեր դառ­նալ ե­րախ­տա­վոր­ներ Թա­մա­րա Մել­քու­մյա­նին, Բե­նիկ Օվ­չյա­նին, Սու­րեն Համ­զո­յա­նին, Մար­գո Բա­լա­սա­նյա­նին՚...

ՙԹատ­րոնն իմ տա­րերքն է, ու ես նրա­նով եմ հա­ղոր­դակց­վում հան­դի­սա­տե­սին, ժո­ղովր­դին, ո­րը ո­գեշ­նչ­ման պա­հին հո­գե­ւոր սնունդ է մա­տա­կա­րա­րում...,- ա­սում էր Ս. Վի­րա­բյա­նը։ -Դրա­կան կեր­պար­ներն ինձ ա­վե­լի հո­գե­հա­րա­զատ են, ո­րոնք ինք­նա­մաքր­վե­լու, զու­լալ­վե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն են ըն­ձե­ռում եւ մշ­տար­թուն պա­հում իմ հա­վա­տը։ Հատ­կա­պես պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան մեծ զգա­ցում ես ապ­րում, երբ դա­սա­կան կեր­պար ես մարմ­նա­վո­րում։ Դա ուղ­ղա­կի եր­ջա­նիկ ա­ռիթ է, ո­րով դե­րա­սա­նը փաս­տո­րեն հղ­կում է ի­րեն, կյան­քի կեն­սա­փորձ ձեռք բե­րում, կա­տա­րե­լա­գոր­ծում իր խա­ղար­վես­տը։ Շատ եմ հուզ­վում, մա­նա­վանդ, երբ գլ­խա­վոր դեր եմ ստանձ­նում։ Գեր­լար­ված ու նե­րամ­փոփ ապ­րում­նե­րի մեջ կյան­քը կար­ծես թե նո­րո­վի է բա­ցում իր գաղտ­նիք­նե­րը, մարդ­կա­յին փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի ծալ­քե­րը։ Ու ա­վե­լի զգաստ ես դառ­նում, սթափ հա­յաց­քով փոր­ձում ըն­կա­լել կյան­քի ե­րե­ւույթ­նե­րը։ Ու­զում ես, որ­պես­զի աշ­խար­հի ե­րե­սից չարն իս­պառ վե­րա­նա եւ բա­րին ընդ­միշտ հաղ­թա­նա­կի՚…
Սիր­ված դե­րա­սա­նի խրոխտ ձայ­նը հան­դի­սա­տես­նե­րից շա­տե­րին է հմա­յել եւ, որ­պես ա­ղոթ­քի շշունջ« հա­վեր­ժել նրանց ուն­կե­րում։ Ճշ­մա­րիտ ար­վեստն, ի­րոք, ապ­րեց­նում է մար­դուն՝ նրան մղե­լով ա­րար­ման եւ ո­գեշ­նչ­ման։ Այդ տե­սա­կե­տից Սամ­վելն իր սերն­դա­կից­նե­րի մեջ բա­ցա­ռիկ այն եր­ջա­նիկ­նե­րից է, ո­րին հա­ջող­վել է ՙսր­տեր գե­րել՚ եւ շա­րու­նակ ընդ­լայ­նել իր կեր­պար­նե­րի շր­ջա­նա­կը։ Նրա խա­ղի մեջ ոչ միայն տե­սա­նե­լի, այ­լեւ ՙշո­շա­փե­լի՚ են կեր­պար­նե­րի խառն­վածքն ու բնա­վո­րու­թյու­նը, ժա­մա­նա­կի բարդ ու հա­կա­սա­կան ե­րե­ւույթ­նե­րը, ին­չը վկա­յում է դե­րա­սա­նի ա­նա­ռար­կե­լի վար­պե­տու­թյան մա­սին։ Խոսքն ու դի­մա­խա­ղը փոխ­հյուս­վում են ի­րար, եւ նա ձգ­տում է նո­րո­վի ըն­կա­լել ու բա­ցա­հայ­տել աշ­խար­հը, ուր­վագ­ծել փոր­ձու­թյուն­նե­րի մեջ հայ­տն­ված հայ մար­դուն (Ժո­րա Հա­րու­թյու­նյան, ՙԱյս­տեղ ապ­րել է մար­դը՚) դրա­մա­տիզ­մով լի կյան­քը, նրա ապ­րում­ներն ու զգա­ցում­նե­րը, տագ­նապ­ներն ու ո­գե­ւո­րու­թյու­նը։ Եվ, ան­գամ իր խռո­վա­հույզ, փո­թոր­կող հո­գու ճիչն ընդ­հան­րաց­նե­լով (Վար­դան Ա­դա­մյա­նի կեր­պա­րում), ե­րե­ւա­կա­յու­թյան շնոր­հիվ յու­րո­վի բա­ցա­հայ­տե­լով իր աշ­խար­հը, նա մնում է միշտ խոր­հող ու լա­վա­տես։
Հատ­կան­շա­կան է, որ Սամ­վե­լը ցան­կա­ցած ներ­կա­յաց­ման մեջ, լի­նի դա ող­բեր­գու­թյուն, կա­տա­կեր­գու­թյուն կամ պատ­մա­կան դրա­մա, տա­ղան­դի ու­ժով կա­րո­ղա­նում է իր ոճն ու ինք­նու­թյու­նը հաս­տա­տել, ստեղ­ծել ՙսե­փա­կան ձե­ռա­գի­րը՚` միշտ անվ­րեպ մնա­լով հան­դի­սա­տե­սի ու­ղեկ­ցող հա­յաց­քից, ո­րը նրա բե­մար­վես­տին սի­րա­հար է ու ան­համ­բե­րու­թյամբ է սպա­սում նոր կեր­պա­րի մարմ­նա­վոր­մա­նը։
ՙԻմ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ան­ցած ճա­նա­պար­հի հա­մար ես պար­տա­կան եմ բե­մի ու­սու­ցիչ­նե­րիս՝ ար­վես­տա­գետ­ներ Ռու­բեն Զա­րյա­նին եւ Լուի­զա Սամ­վե­լյա­նին, ճա­նաչ­ված ռե­ժի­սոր, հան­գու­ցյալ Հով­հա­նես Կա­րա­պե­տյա­նին, ո­րոնք օգ­նե­ցին իմ տե­ղը գտ­նել բե­մում եւ հան­դի­սա­տե­սին հու­սա­խաբ չա­նել,- հա­ճախ էր խոս­տո­վա­նում Սամ­վե­լը։ -Ես բազ­ման­դամ ըն­տա­նի­քում եմ մե­ծա­ցել։ Եվ, բնա­կա­նա­բար, պար­տա­կան եմ եւ ծնող­նե­րիս։ Ի դեպ, գլ­խա­վոր ՙմե­ղա­վո­րը՚ հենց հայրս է, որ ինձ ճա­կա­տագ­րով ընդ­միշտ կա­պեց թատ­րո­նին« եւ ես ո­տից գլուխ սի­րա­հար­վե­ցի... Նա հրա­շա­լի եր­գում էր Սա­յաթ Նո­վա­յի, Ջի­վա­նու եւ Հա­վա­սու եր­գե­րը, իսկ թատ­րո­նի հա­մար պար­զա­պես գժ­վում էր, ու եր­բեք փող չէր խնա­յում, որ­պես­զի 9 ե­րե­խա­նե­րով նոր ներ­կա­յաց­ման գնանք,- վեր­հի­շում էր դե­րա­սա­նը։ -Տա­րի­ներ ա­ռաջ էր, Ար­ցա­խից հյու­րա­խա­ղե­րի էինք մեկ­նել Վա­նա­ձոր՝ իմ ծնն­դա­վայ­րը« եւ ՙԽաչ­մե­րուկ՚ բե­մադ­րու­թյան մեջ գե­նե­րալ-բժիշկ Վար­դա­նի գլ­խա­վոր դե­րը պի­տի խա­ղա­յի։ Հայրս, որ վա­տա­ռողջ էր եւ մորս հետ ե­կել էր ներ­կա­յա­ցու­մը դի­տե­լու, այդ­պես էլ չկա­րո­ղա­ցավ կողմ­նո­րոշ­վել, որ ես եմ գե­նե­րա­լի կեր­պա­րը մարմ­նա­վո­րում։ Ու ներ­կա­յա­ցումն ա­վարտ­վե­լուց նա հու­սա­հատ գո­ռաց. ՙԷս ի­շու ձա­գը բա ու՞ր մնաց՚։ Ես կու­լիս­նե­րից դուրս ե­կել« սպա­սում էի նրա շնոր­հա­վո­րանք­նե­րին։ Նա թե՝ ՙՏղա, դու էն գե­նե­րա­լի դե­րը խա­ղա­ցո­ղի պես ար­տիստ պի­տի դառ­նաս, որ քեզ­նով հպար­տա­նամ՚։ Ես նրան ա­սա­ցի, որ թատ­րո­նի ՙգե­նե­րա­լը՚ հենց ես եմ։ Հայրս հա­յաց­քը բարձ­րաց­րեց եւ հուզ­մուն­քից ար­ցուն­քա­խառն ա­սաց. ՙՏեր Աստ­ված, տանս ար­տիստ ծն­վեց...՚։

Զրույ­ցի ժա­մա­նակ Սամ­վե­լը բազ­մա­թիվ կեր­պար­նե­րի էր անդ­րա­դառ­նում, ո­րոնք նա կեր­տել է Ստե­փա­նա­կեր­տի պե­տա­կան թատ­րո­նում։ Նա չէր թաքց­նում, որ իր հա­մար ա­մե­նա­սիր­ված դե­րերն են Բար­խու­դարն ու Ռուս­տա­մը (ՙՆա­մուս՚), Ա­րա­մյա­նը (ՙԽաչ­մե­րուկ՚), Գիժ Դա­նիե­լը (ՙՉար ո­գին՚), Կա­մի­լոն (ՙՁմե­ռա­յին հե­քիաթ՚), Գա­րե­գի­նը (ՙՔո սե­րը՝ քո տունն է՚), Գո­գին (ՙ40 օր համ­բառ­նա­լուց ա­ռաջ՚), շուրջ 50 կեր­պար­ներ։ Ս.Վի­րա­բյա­նի մնա­յուն դե­րա­կա­տա­րում­նե­րից է մնում ՙԱր­ցա­խյան Բալ­լադ՚ (Վ.Հա­կո­բյան) ներ­կա­յաց­ման մեջ նրա կեր­տած գյում­րե­ցին, որն ա­ռանձ­նա­նում է իր հա­րուստ կո­լո­րի­տով։
Մի ա­ռի­թով, երբ Սամ­վե­լին հարց­րի, թե ար­մատ­նե­րով ո՞ր կող­մից է սեր­վում, նա լր­ջա­ցավ, ա­պա տե­ղիք տա­լով կա­տա­կին ա­սաց, որ ինքն էլ է մի տե­սակ դժ­վա­րա­նում կողմ­նո­րոշ­վել։
ՙԵս պատ­մեմ՝ ինք­ներդ ո­րո­շեք, թե որն է իմ ծնն­դա­վայ­րը,- ժպ­տում ու քրք­րում է կեն­սագ­րու­թյան է­ջե­րը։ - Պապս ղար­սե­ցի է, գաղ­թա­կան, տատս՝ գյում­րե­ցի, ինքս Լոռ­վա աշ­խար­հում եմ ծն­վել, բայց ապ­րում եմ Ստե­փա­նա­կեր­տում։ Կինս Ար­ցա­խից է, բայց չկար­ծեք թե բնա­կու­թյուն եմ հաս­տա­տել Ստե­փա­նա­կեր­տում ու նոր միայն ա­մուս­նա­ցել։ Դեռ Ե­րե­ւա­նում էի, երբ Մի­քա­յելն ու Վար­դու­հին լույս աշ­խարհ ե­կան։ Հե­տո մյուս ե­րեք զա­վակ­ներս Ար­ցա­խում ծն­վե­ցին« ու այժմ բազ­մա­զա­վակ հայր եմ, չորս թոռ­նիկ­նե­րի պա­պիկ... Սիրտս նեղ­վում է, երբ լսում եմ, որ տե­ղա­նուն­նե­րով՝ ի­րար ղա­րա­բաղ­ցի, սի­սիան­ցի, ա­պա­րան­ցի կամ լո­ռե­ցի են կո­չում, չեմ հան­դուր­ժում նման ՙտա­րան­ջա­տու­մը՚, ու­ղե­ղիս մեջ տե­ղա­վո­րել չեմ կա­րո­ղա­նում։ Մի՞­թե դրա հա­մար էր Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տը, ազ­գա­յին ա­զա­տագ­րա­կան սուրբ շար­ժու­մը, որ այն­քան կո­րուստ­ներ ու­նե­ցանք։ Դեռ որ­քան չլուծ­ված հիմ­նախն­դիր­ներ կան, եւ ա­ռաջ­նա­հերթ` Ար­ցա­խի խն­դի­րը։ Իսկ նոր փոր­ձու­թյուն­նե­րին դի­մա­կա­յե­լու, վերջ­նա­կան հաղ­թա­նակ ա­պա­հո­վե­լու հա­մար մի­միայն հա­մե­րաշ­խու­թյամբ ու միաս­նու­թյամբ կա­րող ենք բռուն­ցք­վել ու ան­պար­տե­լի մնալ՚,- գտ­նում էր նա։
Սամ­վել Վի­րա­բյա­նի հա­մոզ­մամբ, խա­ղա­ղու­թյու­նից թանկ բան չկա աշ­խար­հում։ Երբ նրան հարց­նում էի, թե ինչ կցան­կա­նար մաղ­թել ժո­ղովր­դին, ա­սում էր. ՙՊա­տե­րազմ բա­ռը թող էլ չօգ­տա­գործ­վի, մա­նա­վանդ« որ ինքս ուղ­ղա­կի խոր­շում եմ դրա­նից։ Ա­ռի­թից օգտ­վե­լով` կցան­կա­նա­յի օրհ­նել մեր աղ­ջիկ­նե­րին՝ ՙթող ի­րենց տա­նո­ղի տա­նը մնան՚, ծնեն եւ Հայ­րե­նի­քի հա­մար խի­զախ ու քա­ջա­րի ար­ծիվ­ներ դաս­տիա­րա­կեն՚...