ԱԺ ՄՇՏԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎՆԵՐՈՒՄ ՔՆՆԱՐԿՎԵՑ ԿԳՄԵՍ ԲՅՈՒՋԵՆ
Սրբուհի ՎԱՆՅԱՆ
Հունվարի 21-ին տեղի է ունեցել ԱՀ ԱԺ գիտության, մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի հարցերի ու ֆինանսաբյուջետային և տնտեսական կառավարման հարցերի մշտական հանձնաժողովների համատեղ նիստը, որտեղ ներկայացված օրակարգային միակ հարցը ԱՀ ԳՄԵՍ ոլորտի 2021 պետբյուջեից ֆինանսավորումն էր։ Նախագծի վերաբերյալ զեկույցով հանդես է եկել ԳՄԵՍ փոխնախարար Միքայել Համբարձումյանը։
Ոլորտը եղել և մնում է գերակա, և, չնայած երկրում ստեղծված իրավիճակին, փորձ է արվում լիարժեքորեն կազմակերպել ոլորտի գործունեությունը, տեղեկացրել է Մ. Համբարձումյանը։ 2021 թվականի պետբյուջեի նախագծով ոլորտին նախատեսված է հատկացնել 14մլրդ 173 մլն դրամ։ Որոշակի կրճատումներ նախորդ թվականի բյուջեի համեմատ կատարվել են՝ պայմանավորված Ադրբեջանի տիրապետության տակ անցած կրթօջախների (այդ թվում՝ 110 դպրոցներ) պահպանման ծախսերի կրճատմամբ։
Նախադպրոցական կրթության ծրագրով նախատեսվել է 1մլրդ 259 մլն դրամ, որը, 2020 թվականի հաստատված պետական բյուջեի համապատասխան ցուցանիշի նկատմամբ, ևս նվազել է, գրեթե 5 տոկոսով` դարձյալ նախադպրոցական հիմնարկների մի մասի՝ ադրբեջանական տիրապետությանն անցնելու պատճառով։ Նախատեսվում է շարունակել աջակցությունը ՀՕՄ Սոսե մանկապարտեզներին՝ 76,7 մլն դրամի չափով։ Այն հիմնականում ուղղորդվելու է աշխատավարձային ֆոնդին։ Նախադպրոցական կրթության հասանելության մակարդակը բարձրացնելու նպատակով նոր նախադպրոցական խմբերի և հաստատությունների ստեղծմանը կհատկացվի 50մլն դրամ։ Հանրակրթության ոլորտին կհատկացվի 9 մլրդ 429 մլն դրամ։ Անցյալ տարվա նկատմամբ այս ծրագրի ծախսերը նվազել են 15,4 տոկոսով։ Արհեստագործական կրթօջախներին տրվող ծախսերը նվազել են 19մլն դրամով` կապված Շուշիի ՙԵզնիկ Մոզյան Արհեստագործական ուսումնարանի՚ կորուստով։ Նախատեսվում է այս ուսումնարանը միավորել Ստեփանակերտում գործող արհեստագործական ուսումնարանի հետ։ Միջին մասնագիտական կրթության կազմակերպման համար կհատկացվի 313,6 մլն դրամ։ Բարձրագույն կրթության դասի համար նախատեսվել է 939.2մլն դրամ, որը 2020 թվականի ցուցանիշի նկատմամբ նվազել է 180.2մլն դրամով։ Նվազումը Շուշիի տեխնոլոգիական հիմնադրամի պահպանման ծախսերի կրճատումով է պայմանավորված։ Արտադրպոցական դաստիարակչությանը նախատեսվում է հատկացնել 820 մլն դրամ։ Անցյալ տարվա նկատմամբ այդ ցուցանիշը նվազել է 1.4 տոկոսով։ Պետբյուջեի նախագծով նախատեսված են գումարներ նաև ոչ ֆորմալ կրթության համար։ Շուրջ 599 մլն դրամ են կազմում ուսումնական հաստատություններում սովորող սոցիալական այս կամ այն կատեգորիայի մեջ ներառված անձանց վարձավճարների փոխհատուցման գումարները։
Գիտության ոլորտին տրամադրվող 2021 թվականի ծախսերը կկազմեն 74.7 մլն դրամ՝ պահպանելով 2020 թվականի մակարդակը։ Նախագծով նախատեսված գիտության ծախսերը կուղղվեն Արցախի գիտական կենտրոնի պահպանմանը, պայմանագրային թեմատիկ ֆինանսավորման ծրագրերի իրականացմանը, ինչպես արտահայտվեց փոխնախարարը՝ ի նպաստ գիտության ոլորտի պետական քաղաքականության իրագործման, որը նպատակաուղղված է գիտական արդյունքի ստեղծմանը, Արցախի տնտեսության խթանմանը, գիտության զարգացմանը և գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստմանը։
Սպորտի ոլորտի հատկացումները կկազմեն 243.5մլն դրամ, գրեթե երկու անգամ այս ցուցանիշը անցյալ տարվա համեմատ կրճատվել է։ Մշակութային ծառայությունների խմբում ընդգրկված կլինեն գրադարանները, թանգարանները, ցուցասրահները, մշակույթի տներն ու մշակութային կազմակերպությունները, թատերախմբային կազմակերպությունները, հուշարձանների վերականգնումն ու պահպանումը։ Հուշարձանների վերականգնմանն ու պահպանմանը կհատկացվի 30 մլն դրամ` անցյալ տարվա 122 մլն դրամի դիմաց։ Գրադարանների համար նախատեսված է 102.8 մլն դրամ, թանգարաններին ու ցուցասրահներին կհատկացվի 103.6մլն դրամ։ Մշակույթի տների, ակումբների պահպանմանը հատկացվելիք գումարը 2021 թվականին 367.9 մլն դրամ է։
Պատգամավոր Գ. Ստեփանյանի կարծիքով, 2021 թվականին ոլորտին հատկացվող գումարներն անհամաչափ են այսօր երկրում առկա իրավիճակի հետ։ Ըստ նրա` տպավորություն է, որ պատճենվել են անցյալ տարվա բյուջեի զեկույցից հատվածներ։ Այնինչ պիտի հաշվարկներ կատարվեն 44-օրյա պատերազմի հետևանքով Ադրբեջանի վերահսկողությանն անցած կրթօջախների, մշակույթի օջախների, պատմամշակութային արժեքների, մարզադպրոցների վնասի չափերը ճշտելու, բալանսային արժեքի հանրագումար ստանալու առումով` հաշվի առնելով դրա` նաև քաղաքական մեծ նշանակությունը։ Մ. Համբարձումյանը պատասխանեց, որ աշխատանքներ տարվում են, բայց դրանք ավարտված չեն։ Ընդհանուր առմամբ 110 դպրոց է մնացել Արդրբեջանի օկուպացիայում, այնտեղ աշխատող ուսուցիչների թիվը 1764 է, աշակերտներինը, որ սովորում էին այդ դպրոցներում, 8155 էր։ նշված աշակերտներից 1075-ը տեղակայված են Ստեփանակերտի դպրոցներում։ Զեկուցողը հստակ չհիմնավորեց, թե ինչու են Շուշիի տեխնոլոգիական հիմնադրամին հատկացվող գումարներն ավելի քան 100 մլն դրամով ավել ԱՐՊՀ ֆինանսավորումից, երբ վերջինիս ուսանողների քանակը շուրջ 1000 ուսանողով ավելի է։ Ա. Պետրոսյանը պահանջեց վերահսկողությունը ուժեղացնել բուհերի ստվերային երևույթների նկատմամբ` մատնանշելով փաստեր, որ հաճախ դասախոսներն զբաղեցնում են պաշտոններ, որոնք իրենց մասնագիտական դասիչին անհամապատասխան են։ Դ. Գալստյանը բարձրացրեց պատերազմի հետևանքով իրենց կրթօջախները լքած և ՀՀ-ում ապաստանած երեխաների կրթության կազմակերպմանն առնչվող հարցեր, դեռևս այդ երեխաների տեղափոխման, գնահատման, գրանցման հարցերն անորոշ են։ Մ. Համբարձումյանն ասել է, որ այդ հարցերը նախարարության ուշադրության կենտրոնում են և որոշակի պայմանավորվածություններ ՀՀ կրթության նախարարության հետ արդեն իսկ ձեռք են բերվել։ Անվճար բարձրագույն կրթության վերաբերյալ նախագահի նախընտրական ծրագրում տեղ գտած դրույթների վերաբերյալ հարց բարձրացրեց Է. Ավանեսյանը։ Ի՞նչ սկզբունքով է դա կատարվելու ստեղծված իրավիճակում, երբ փոխհատուցման մեխանիզմ է մշակվում առկա ուսուցման ուսանողների վարձավճարների մասով, ի՞նչ գումարների հաշվին՝ եթե դրանք պետական բյուջեով նախատեսված չեն։ Փոխնախարարը պատասխանեց, որ դրանք հիմնականում ֆինանսավորվելու են բարեգործական կազմակերպությունների միջոցներից։ Մարտական գործողությունների մասնակից անձանց երեխաների ուսման վարձավճարների տրամադրման կարգում որոշ խնդիրներ են առաջացել` կապված ՙաշխարհազորայիններ՚ կատեգորիայի հետ։ ԱԺ գլխադասային՝ կրթության, գիտության, մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահը տեղեկացրեց, որ այդ հարցը լուծված է, քանի որ կհատուցվեն բոլորի վարձավճարները։ Գ. Բաղունցն առաջարկում է առանց աշխատանքի մնացած մեր հայրենակիցներին, որոնք տեղահանվել են Հանրապետության օկուպացված բնակավայրերից, վերապատրաստել ու ներգրավել գրադարանների, արխիվային նյութերի թվայնացման պրոցեսներում, որպեսզի և նրանց զբաղվածության հարցը լուծվի և արագորեն կատարվեն պետական կարևոր նշանակության այդ արժեքների պահպանման հարցերը։ Առայսօր չլուծված է մնում արտասահմանյան բուհերում պետական միջոցներով սովորած մասնագետների՝ հայրենիք վերադառնալու բազմիցս բարձրացրած խնդիրը. Կրթության նախարարությունն առայժմ մեխանիզմներ չունի նրանց ստիպելու վերադառնալ և իրենց մասնագիտական հմտություններն Արցախում օգտագործելու կամ ուսման ծախսերը փոխհատուցելու համար։ Մ. Համբարձումյանը հարցը օրակարգից դուրս չի համարում, բայց արդյունավետ գործող մեխանիզմներ դեռևս չկան։