ՈՉ ՄԻԱՅՆ ՀԱՑԻՎ
Անի ՄԱՆԳԱՍԱՐՅԱՆ
Լրանում է բանաստեղծ, թարգմանիչ, գրականագետ, հրապարակախոս, բ.գ.դ., պրոֆեսոր Սոկրատ ԽԱՆՅԱՆԻ ծննդյան 91-ամյակը:
-Նախ՝ թույլ տվեք շնորհավորել Ձեզ, պարոն Խանյան։ 91 տարի զրուցել եք աշխարհի հետ, հետաքրքիր է, ի՞նչ է Ձեզ հաջողվել պարզել ու հասկանալ։
-Խորին շնորհակալություն՝ ծննդյանս 91-ամյակը շնորհավորելու համար։ Իմ գիտակցական կյանքի տարիների ընթացքում զրույցս առաջին հերթին Մաշտոցյան այբուբենի հետ էր, մեր սրտացավ ուսուցիչների հետ։ Դասերից հետո, ամառային արձակուրդների օրերին զրույցս ցորենի ոսկեգույն հասկերի հետ էր, հնձվորների, հասկ հավաքողների հետ։
Իմ սերնդի բախտը չէր բերել։ Մեծ Հայրենականի տարիներին մենք մանկություն չապրեցինք, արագ քայլ քայլեցինք դեպի երիտասարդություն։ Այդ ժամանակ զրույցս հայրերը զոհված դասընկերներիս հետ էր, ծերունազարդ համագյուղացիներիս հետ՝ այգիները մշակելիս, վարուցանք անելիս, կալը կալսելիս։
Ինձ հաջողվեց պարզել և հասկանալ, որ մեզնից յուրաքանչյուրը մեր ժողովրդին բաժին հասած ճակատագրի կրողն է, ճակատագիր, որի էջերին գրված է՝ մաքառում, արարում, համբերություն, հայրենասիրություն, հայրենի հավատ, լավատեսություն։
-Եվ կարծում եմ հենց գրելն է օգնել ապրել։
-Դեռևս առաջին դասարանում իմ ուշքն ու միտքը բանաստեղծությունների վրա էր։ Ավագ եղբայրս՝ բանաստեղծ Սուրեն Խանյանը, ոգևորում ու խրախուսում էր ինձ։ Գրում էի բանաստեղծություններ։ Առաջին ոտանավորս, հայրենասիրական թեմայով, տպագրվել է 1939-ին, ՙԽորհրդային Ղարաբաղ՚ թերթում։ Մասնակցել էի մարզային օլիմպիադային այդ բանաստեղծությամբ։ Հավաքել էին և տպագրել։
Այո, ճիշտ եք կարծում։ Գրելն է ինձ օգնել ապրել։ Այդ ՙապրել՚ հասկացությունը բնութագրվում է իմ 30 բանաստեղծական ու 40-ից ավելի գրականագիտական ուսումնասիրություններով, 500-ից ավելի գրախոսություններով ու հոդվածներով։
-Կխնդրեի Ձեր կյանքից առանձնացնեիք երկու կարևոր հատված՝ ամենագեղեցիկը և ամենադաժանը։
-Անձնական կյանքում ամենագեղեցիկն իմ առաջին որդու՝ Համլետի ծնունդն էր 1950-ին։ Իմ Համլետի, որն այսօր Մոսկվայի ավիամոտորների կենտրոնական ինստիտուտի ավագ գիտական աշխատող է, աշխարհահռչակ ֆիզիկոս։ Ամենադաժանը՝ իմ չորս երեխաների մոր՝ իմ առաջին սիրո մահն էր՝ 1981-ին։
Քաղաքական-հասարակական կյանքում ամենագեղեցիկ հատվածը Արցախի ազատագրումն էր թշնամու լծից, 1994-ին։ Ամենադաժանը՝ Արցախի մեծ մասի կորուստն է վերջին 44 օրվա պատերազմի հետևանքով։
-...Ի՞նչ անել...
- Չհաշտվել ծանր պարտության հետ, միաբանվել, միասնանալ հայրենի հողի վրա, զինվորագրվել մեր պաշտպանական բանակին՝ միշտ հիշելով մեծն Չարենցի պատգամը. ՙՈվ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է՚։
-Այս դաժան պատերազմի օրերին արվեստագետներից լսել եմ, որ երբեք այսքան խորը չեն զգացել գրականության, ընդհանրապես, արվեստի անիմաստ լինելը։ Համաձայնվե՞լ։
- Գրականությունն ու արվեստը երբեք անիմաստ չեն եղել։ Պարզապես անիմաստ քաղաքականություն են վարում որոշ ղեկավարներ, որոնք մոռանում են Աստվածաշնչի իմաստուն խորհուրդը .ՙՈչ միայն հացիվ՚։ Չպետք է մոռանալ ՙԳրողն ապագայի դեսպանն է՚ գնահատականը։ Չի կարելի համաձայնել այն ընկերների հետ, որոնք արվեստը համարում են անիմաստ։
-Կարելի է ենթադրել, որ Դուք շարունակում եք ստեղծագործե՞լ։
- Ոչ թե կարելի է ենթադրել, այլ համոզվել իմ 90-ամյակին նվիրված այն գնահատականի ճշմարտացիությունը, որ ընդգծել է գրական թերթը 2020-ի թիվ 2 համարում ՙՆորերը թող գան ու մրցեն ինձ հետ...՚։ Նշեմ, որ միայն 2019-2020 թվականներին ընթերցողի սեղանին եմ դրել ՙԹումանյան 150 ... Ժողովրդի կենսափիլիսոփայական ջահակիրը՚ լուրջ ուսումնասիրությունը և ՙԿրակ չէ, ինչ է՚ բանաստեղծությունների նոր ժողովածուն, որոնք արժանացել են գրական մամուլի բարձր գնահատականին։
Բուհերի գիտական տեղեկագրում զետեղել եմ իմ 6 գիտական հոդվածները։ Բացի այդ աշխատանքներից, մամուլում հանդես եմ եկել գրախոսություններով՝ նոր տպագրված գրքերի վերաբերյալ։
-Գրե՞լ եք Ձեր լավագույն գործը։
- Աշխարհի ոչ մի դասական չի մատնանշել իր գործերից լավագույնը։ Նրանք երազել են գրել իրենց լավագույն երկը։ Գրողը միշտ արարում է լավագույնին հասնելու միտումով։ Գրողի ձգտումը չի վերջակետվում։
-Իմ վերջին հարցը։ Հայրենիք. ո՞վ, թե՝ ի՞նչ ։
-Հայրենիքը երկշերտ հասկացություն է ։ Հայրենի հող-հողի տեր։ Առանց տիրոջ հողը միայն տարածք է, տիրազուրկ տարածքը հայրենիք չէ։ Ապրենք մեր պապերի ավանդած երկրում, պահպանենք ու պաշտպանենք այն։ Այդ է պահանջում հայրենիքը։