ԶՐՈՒՅՑՆԵՐԸ՝ ՀԱՎԱՏՔԻ, ԵՐԱԶԱՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ
Նվարդ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ
Մարինե Մխիթարյան-Լազարիդու։ Ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի բաժինը։ Թեկնածուական թեզը պաշտպանել է Նովոսիբիրսկի ակադեմիայում։
Մեկ տարի 1994-1995թթ. հետազոտություններ է կատարել Քենտի համալսարանում, հնագիտության ոլորտում՝ հայ-բելգիական հնագիտական համագործակցության շրջանակներում։ Ֆիզիկոս-տեսաբան, հնագետ, լուսանկարիչ Մարինե Մխիթարյան-Լազարիդուն այս տարվա հունիսին 18 օրով գտնվել է Արցախում, այցելել է տարբեր բնակավայրեր, հանդիպել մարդկանց, շրջել տեսարժան վայրերով, լուսանկարել, եկեղեցիներ, վանքեր, միջնադարյան գերեզմանաքարեր…Այս այցին առանձնանում է մարտակերտի Վ. Բալայանի անվան միջնակարգ հոսքային դպրոցի մանկավարժական և աշակերտական կազմի հետ հանդիպումը, որի ժամանակ տեղի է ունեցել զրույց` ՙԱրցախի երիտասարդությունը և նռենիների ծաղկունքը՚ թեմայով, Մարինեն խոսել է հույսի, հավատքի, երազանքների, խաղաղության մասին։
Մեր զրույցը ֆիզիկոս-լուսանկարչի հետ, նրա շրջագայությունների և հետաքրքրությունների շուրջ էր։
-Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածի թոռ եմ, պապս մշեցի է։ 1915թ. ութ տարեկան որբ տղան գաղթել է, հաստատվել է Ալավերդիում, վերցրել է Մխիթարյան ազգանունը։ Դաստիարակվել եմ կես հայ, կես հույն ընտանիքում, ուր սովորեցրել են զգայուն լինել մարդկային ցավի, ողբերգության հանդեպ, սովորեցրել են հարգել օտարի կրոնը, մշակույթը, ինքնությունը։ Կյանքիս որոշ շրջանում ուսումնասիրել եմ աստվածաբանություն, 15 տարի աշխատելով Մայր Աթոռում՝ հանգել եմ այն գաղափարին, որ պիտի ցավակից լինեմ մարդկանց, ովքեր հակամարտության տարածքներում են, ովքեր իմ օգնության կարիքն ունեն։
Շրջագայելու գաղափարը իմ մեջ ծնվեց հույն մորս վաղաժամ մահից հետո. սկսեցի շրջել հունական բնակավայրերով, լուսանկարել և պատմական ակնարկներով ցույց տալ հունական համայնքի ներկայությունը Հայաստանում։ Ի դեպ, իմ անցած գիտական ճանապարհը իմ մեջ ձևավորել էր ճաշակ, լուսանկարչի աչք, և լուսանկարչությամբ սկսեցին ամբողջանալ իմ գիտական հետազոտությունները։
Առաջին անգամ Արցախ եկա 2007-ին, եղա Մեհմանայում, լուսանկարներ արեցի և մի շարք ցուցահանդեսներ ունեցա Հայաստանում ու արտերկրում։
2013-ին Շուշիում բացեցի լուսանկարչական ցուցահանդես հայկական թեմատիկայով և ՙԻմ սիրտը լեռներում է՚ խորագրով, որտեղ ցուցադրվել են Շուշիում և Քաշաթաղում արված իմ լուսանկարները։ Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ շրջել եմ Հայաստանով, ծանոթացել` ցեղասպանությունը վերապրած 7 անձի հետ, ովքեր հարյուրից բարձր տարիք ունեին, լուսանկարել, գրի եմ առել նրանց պատմությունները, զգացել եմ հայ լինելու դժվարությունները, հայ լինելու փիլիսոփայությունը։Ի դեպ, ցուցահանդեսին մասնակցել և հանդես են եկել ցեղասպանությունը վերապրածները և վերապրածների ժառանգները։
Անցած տարի սեպտեմբերին եկա Արցախ իմ անձնական հետազոտական ծրագրով, որի թեման էր ՙԱրցախի կանայք. պատերազմ, ինքնություն, խաղաղություն՚։ Հարցազրույց եմ վերցրել 40-ից ավելի կանանցից (լուսանկարներով) , և դրանք ներկայացրել եմ Հունաստանում, ԱՄՆ-ում, Ավստրալիայում, Կանադայում։ Այս այցի ժամանակ հանդիպել եմ Արցախի պետական համալսարանի ուսանողության հետ, կարդացել եմ դասախոսություն, լուսանկարներ եմ արել Տիգրանակերտում։
Պատերազմից հետո չէի կարող չգալ Արցախ, հանդիպել մարդկանց, խոսել հույսից, երազանքներից։ Ինձ համար մխիթարություն էր տեսնել, թե ինչպես են մարդիկ, երիտասարդությունը կպած հայրենի հողին, թե ինչպես է արցախցի կինը պահպանում իր օջախը, իր երկիրը։ Հազարամյակներով ձևավորված մշակութային ժառանգությունը մեզ թևեր է տալիս, մեր արմատները Արցախում շատ խորն են։ Այս այցիս ես 8-րոպեանոց վավերագրական ֆիլմ ստեղծեցի, որը կոչվում է ՙԱրմատներ. այստեղ է իմ հողը՚։ Ասեմ, որ իմ արխիվում արդեն ունեմ մի քանի հազար լուսանկար արված Արցախում։
Իմ վերջին գիծը կոչվում է այսպես՝ ՙՀիշողությունը գործողության մեջ. Մուշից դեպի Արցախ, անապատի սերունդներից դեպի անկախություն՚։ Ինձ համար պատիվ և օրհնություն է Արցախում հանդիպել մարդկանց, հատկապես երիտասարդության հետ, տեսնել նրանց ապրելու, արարելու, գոյատևելու կամքը, իմանալ նրանց հետաքրքրությունները, փոխանցել իմ գիտելիքները, փորձը, սովորել նրանցից։
Արցախն այն միջնաբերդն է, որ համախմբում է ողջ հայությանը։
Արցախ գալս աղոթք է խաղաղության համար։