ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՍԵՓԱԿԱՆՆ ՈՒՆԵՆԱԼՈՒ ԲԱՆԱՁԵՎԸ, ԿԱՄ ՀՈՂԵՂԵՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՆ ՈՒ ԻՐ ՏՈՂԸ

Բա­նաս­տեղծ, լրագ­րող, ռե­ժի­սոր, Սլա­վի Ա­վիկ Հա­րու­թյու­նյա­նին շա­տերն են ճա­նա­չում Ար­ցա­խում, Հա­յաս­տա­նում և մեր հայ­րե­նի­քի սահ­ման­նե­րից դուրս։ Նա իր պոե­զիա­յով կա­րո­ղա­ցել է օ­տար ըն­թեր­ցո­ղին ճա­նա­չե­լի դարձ­նել հայ­կա­կա­նը, հայ գրա­կա­նու­թյու­նը՝ իր ա­վան­դա­կան և ոչ ա­վան­դա­կան ե­րանգ­նե­րով։ Օ­րերս ա­ռիթ ու­նե­ցանք գրա­կա­նու­թյան և նրա ան­ցած ճա­նա­պար­հի մա­սին խո­սե­լու։

-Պրն. Հա­րու­թյու­նյան, նախ ե­կեք մեր հար­ցազ­րույ­ցը սկ­սենք այն­տե­ղից, թե ինչ­պես ստաց­վեց, որ Ձեզ հա­մար կյան­քի ճա­նա­պարհ ընտ­րե­ցիք գրա­կա­նու­թյու­նը։

-Գրա­կա­նու­թյունն ինքն ինձ գտավ։ Դպ­րո­ցում սո­վո­րե­լու տա­րի­նե­րին երևի շա­տերն են գրել, կամ փոր­ձել են գրել՝ հա­մա­տե­ղե­լով սե­փա­կան թո­թո­վանք­ներն ու այս ու այն­տե­ղից ար­տագ­րա­ծը՝ ո­տա­նա­վոր­նե­րից մինչև սի­րա­հա­րա­կան նա­մակ­ներ։

Մեծ հաշ­վով այդ տեքս­տե­րը երևի հե­ղի­նակ էլ չու­նեին՝ կամ էլ բո­լոր ո­տա­նա­վոր­ներն ու սեր խոս­տո­վա­նող նա­մակ­նե­րը նույն բա­ռամ­թերքն էին՝ հե­ռու ի­րա­կա­նու­թյու­նից, մի տե­սակ ագ­նոս­տի­ցիզմ, որ ե­թե չէր ժխ­տում ա­ռար­կա­յա­կան աշ­խար­հի ճա­նաչ­ման հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը, ա­պա քիչ առն­չու­թյուն ու­ներ մեզ շր­ջա­պա­տող աշ­խար­հի հետ։
Այս ա­ռու­մով և՜ սե­րը, և՜ գե­ղար­վես­տա­կան տեքս­տի մա­սին մեր պատ­կե­րա­ցում­նե­րը մի­ֆա­կան էին։
Չեմ հի­շում, թե երբ եմ սկ­սել գրել, ոչ էլ հի­շում եմ, թե ին­չի մա­սին. ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ՝ նույ­նի, բայց մի քա­նի բա­ներ 8-րդ դա­սա­րա­նում ու­ղար­կե­ցի Երևան ՙՊիո­ներ կանչ՚ թեր­թին։ Տպե­ցին, գո­վե­ցին, նա­մակ­նե­րի հե­ղեղ էի ստա­նում Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի դպ­րոց­նե­րի ա­շա­կերտ­նե­րից։
Ոգևո­րու­թյու­նը մեծ էր, սկ­սե­ցի ա­վե­լի լուրջ ու­սում­նա­սի­րել գրա­կան տեքս­տի կա­ռուց­ման մո­դել­ներն ու ո­ճը։ Մեր գյու­ղում լավ գրա­դա­րան կար, կար­դա­լը դար­ձավ իմ հիմ­նա­կան զբաղ­մուն­քը, կար­դում էի ան­գամ դա­սե­րին։ Բա­ժա­նոր­դագր­վել էի Երևա­նյան գրա­կան ամ­սագ­րե­րի ու թեր­թե­րի։
Այն ժա­մա­նակ­նե­րում օ­րի­նակ ՙԳա­րուն՚ ամ­սա­գի­րը 100 հա­զա­րից ա­վել տպա­քա­նակ ու­ներ, մի ան­գամ տպ­վե­լուց միան­գա­մից դառ­նում էիր հայտ­նի, նույ­նը՝ ՙՊիո­ներ կան­չը՚ դպ­րո­ցա­կան­նե­րի շր­ջա­նում։ Այդ­պես իմ կյան­քում իր ժա­մա­նա­կին և ՙԳա­րուն՚ ե­ղավ, և ա­ռան­ձին գիրք։
Ընդ­հան­րա­պես գրո­ղի կյան­քում ժա­մա­նա­կին տպագր­վե­լը տա­րի­քին հա­մա­պա­տաս­խան հե­ծա­նիվ ու­նե­նա­լու նման բան է։ Բա­ցա­ռու­թյուն­ներ, ան­շուշտ, լի­նում են։

-Այժմ ի՞նչ գոր­ծու­նեու­թյուն եք ծա­վա­լում, և ո՞րն է հիմ­նա­կա­նում Ձեր գոր­ծու­նեու­թյան դաշ­տը:

-Այժմ՝ կա­րե­լի է ա­սել ո­չինչ։ Եր­կար տա­րի­ներ գրա­կան-գի­տա­կան գոր­ծու­նեու­թյուն կար, հոդ­ված­ներ, ա­տե­նա­խո­սու­թյուն­ներ, մե­նագ­րու­թյուն­ներ, զբաղ­վել եմ կի­նո­բիզ­նե­սով՝ հիմ­նա­կա­նում վա­վե­րագ­րա­կան ֆիլ­մե­րի ար­տադ­րու­թյուն ու կի­նոս­ցե­նար­նե­րի պատ­րաս­տում, ֆիլ­մե­րի դիստ­րի­բու­ցիա։ Հի­մա մի տե­սակ ինքս իմ մեջ խխունջ­ված եմ, մեկ-մեկ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ եմ գրում, երբ չի գր­վում, անց­նում եմ ֆեյս­բու­քյան ստա­տուս­նե­րի, մի քա­նի ժա­մից հե­ռաց­նում եմ՝ մտա­ծե­լով, որ ա­նի­մաստ ու ա­նօ­գուտ բան եմ ա­րել։

-Ըստ Ձեզ, ի՞նչ խն­դիր­ներ ու­նի մեր օ­րե­րի գրա­կա­նու­թյու­նը, ա­ռա­վել ևս հայ գրա­կա­նու­թյու­նը

-Ան­կեղծ ա­սած՝ չգի­տեմ։
Երևի ինչ­պես ամ­բողջ աշ­խար­հում: Գրա­կա­նու­թյուն հի­մա քիչ են կար­դում, պոե­զիա՝ ա­ռա­վել ևս։ Ստաց­վում է, որ ան­կարևոր աշ­խա­տանք ենք ա­նում։

-Մի­ջազ­գա­յին տար­բեր հար­թակ­նե­րում ա­ռիթ եք ու­նե­ցել ներ­կա­յաց­նե­լու մեր եր­կի­րը, ար­տա­սահ­մա­նյան պոե­զիան և մե­րը նման­վող դի­մագ­ծեր ու­նե՞ն, թե՞ ոչ։

-Երևի ա­ռա­վել չա­փով՝ ա­յո, քան ոչ։ Ու­նեն նման­վող դի­մագ­ծեր։

- Հայտ­նի տե­սա­կետն ա­սում է, որ բա­նաս­տեղծ­ներն ո­րոշ չա­փով քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ են, Ժա­մա­նակ­նե­րը հու­նից շեղ­ված են, ի՞նչ կա­սեք այս մա­սին։

-Դա լավ չէ, որ այդ­պես է։ Բա­նաս­տեղ­ծի խն­դի­րը վի­րա­հա­տու­թյու­նը չէ, իսկ քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը վի­րա­հա­տա­կան դա­նա­կի հատ­կու­թյուն ու­նի՝ պա­հի խն­դիր լու­ծե­լու գոր­ծա­ռույթ։ Բա­նաս­տեղ­ծը պի­տի կա­րո­ղա­նա ա­վե­լի խոր­քա­յին հաս­կա­նալ խն­դիր­նե­րը, սո­ցիու­մի ու մեր շուր­ջը կա­տար­վող մե­տա­մոր­ֆոզ­նե­րը, նրանց պատ­ճա­ռա­հետևան­քա­յին կա­պը, ու իր տեքս­տե­րում տա այդ ա­մե­նի գե­ղար­վես­տի տես­լա­կա­նը։
Թու­մա­նյա­նի քա­ռյակ­նե­րում քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն չկա, բայց կա փի­լի­սո­փա­յա­կան դիա­լեկ­տի­կա։
Աշ­խար­հի միաս­նու­թյու­նը կա­յա­նում է նրա մա­տե­րիա­կա­նու­թյան մեջ, այ­սինքն աշ­խար­հում գո­յու­թյուն ու­նե­ցող բո­լոր ա­ռար­կա­ներն ու երևույթ­նե­րը շարժ­վող մա­տե­րիա­յի տար­բեր տե­սակ­ներն են։ Գրո­ղի խն­դի­րը այդ տար­բեր տե­սակ­նե­րի հատ­կու­թյուն­նե­րի բա­ցա­հայ­տումն ու հա­կադ­րու­թյուն-հա­մադ­րու­թյունն է երևի։

-Ե­րի­տա­սարդ­նե­րի շր­ջա­նում կար­ծես նո­րից նկատ­վում է գր­քի հան­դեպ սեր, ա­վե­լի ճիշտ` ըն­թեր­ցա­նու­թյան նկատ­մամբ...ըստ Ձեզ, մենք ու­նե՞նք այ­սօր լավ ստեղ­ծա­գոր­ծող ե­րի­տա­սարդ­ներ, սեր­դա­փո­խու­թյան հա­մար կա՞ն ժա­ռան­գորդ­ներ։

-Մտա­ծում եմ, որ ա­ռա­վել չա­փով գիրք կար­դում են հենց ստեղ­ծա­գոր­ծող­նե­րը։ Նրանք այ­սօր Հա­յաս­տա­նում ա­վե­լի շատ են, քան երբևէ ե­ղել են։ Դա և լավ է, և վատ, կամ էլ՝ ոչ լավ է, ոչ էլ վատ։
Ինձ դուր է գա­լիս ե­րի­տա­սարդ­նե­րի ձե­ռա­գի­րը։ Հի­մա շա­տերն են լավ գրում։ Լավ գրե­լը մի տե­սակ հեշ­տա­ցել է։ Դա էլ երևի իր պատ­ճառն ու­նի։ Հա­մա­ցանց, հա­սա­նե­լի ին­ֆոր­մա­ցիա և այլն։

-Վեր­ջերս հայտ­նի դար­ձավ, որ Ձեր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներն ընդգրկվել են ՌԴ-ի դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րե­րում։

-Պոե­զիան, ինչ­քան ես եմ հաս­կա­ցել մա­մու­լից, ընդգրկվել է Հա­յաս­տա­նի 11-րդ դա­սա­րա­նի դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րում, ինչ­պես նաև Նյու Յոր­քի հա­մալ­սա­րա­նի բա­նա­սի­րու­թյան և լրագ­րու­թյան ֆա­կուլ­տե­տի ֆա­կուլ­տա­տի­վում, իսկ ՌԴ հան­րակր­թա­կան դպ­րոց­նե­րում վեր­ջին տա­րի­նե­րին ու­սում­նա­սի­րում են գրա­կան եր­կե­րի էկ­րա­նա­վոր­ման ա­ռար­կան՝ ռու­սա­կան դա­սա­կան գրա­կա­նու­թյան էկ­րա­նա­վոր­ման հիմ­քի վրա։
Ա­վե­լի քան քսան տա­րի ա­ռաջ, երբ սո­վո­րում էի Մոսկ­վա­յի մշա­կույ­թի և ար­վես­տի հա­մալ­սա­րա­նի աս­պի­րան­տու­րա­յում, բա­վա­կա­նին հա­կա­սա­կան ու ոչ միան­շա­նակ խնդ­րի ա­ռաջ էի կանգ­նել։ Մի քիչ եր­կար երևի պատ­մեմ, բայց այս ա­մե­նը առն­չու­թյուն ու­նի քո հար­ցի հետ։
Մինչև աս­պի­րան­տու­րա՝ ես սո­վո­րել և ա­վար­տել եմ հա­մա­ռու­սաս­տա­նյան կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիա­յի ինս­տի­տու­տի կի­նոդ­րա­մա­տուր­գիա­յի ֆա­կուլ­տե­տը։ Հենց ա­ռա­ջին դա­սա­խո­սու­թյուն­նե­րից ինձ հա­մար պարզ դար­ձավ, որ գրա­կան եր­կե­րի էկ­րա­նա­վոր­ման թե­ման ոչ միայն բա­վա­րար չա­փով ու­սում­նա­սիր­ված չէ, այլ նաև, մեղմ ա­սած, ու­սում­նա­կան ծրա­գի­րը լիքն է հա­կա­գի­տա­կան թե­զե­րով։
Բե­րեմ մի օ­րի­նակ` ինչ­պե՞ս գրա­կան եր­կը վե­րա­ծել կի­նո­յի, ինչ­պես ար­ձա­կի լե­զուն փո­փո­խել կի­նո­լեզ­վի, ի՞նչ ենք կորց­նում, ի՞նչ շա­հում։
Կի­նոդ­րա­մա­տուր­գիա­յի դա­սագր­քում կա­րե­լի էր կար­դալ, որ ո­րո­շում է տա­ղան­դը. ՙN - ին կա­րե­լի է, իսկ NN-ին չի կա­րե­լի՚, ո­րով­հետև մե­կը դա­սա­կան է, տա­ղան­դա­վոր, մյու­սը՝ ոչ։ Բնա­կա­նա­բար, թե ինչ չա­փո­րո­շիչ­նե­րով պի­տի այդ տա­ղան­դը ո­րոշ­վի՝ հայտ­նի չէ։
Ես իմ պատ­կե­րա­ցում­ներն ու­նեի, ու աս­պի­րան­տու­րա­յի ա­ռա­ջին կուր­սում ա­ռա­ջար­կե­ցի հենց գրա­կան եր­կե­րի էկ­րա­նա­վոր­ման խն­դի­րը` որ­պես ա­տե­նա­խո­սու­թյան թե­մա։ Ամ­բիո­նը վե­րա­պա­հում­նե­րով հաս­տա­տեց, բայց զգու­շաց­րին, որ դա թեկ­նա­ծուա­կա­նի թե­մա չէ, մի աս­պի­րան­տի գործ չէ, դրա­նով պի­տի զբաղ­վեն գի­տա­կան ինս­տի­տուտ­ներ։ Խոր­հուրդ էին տա­լիս վերց­նել կոնկ­րետ պատմ­ված­քի կամ վի­պա­կի էկ­րա­նա­վո­րու­մը։
Ե­րեք տա­րի հե­տո, երբ պատ­րաստ­վում էի գնալ պաշտ­պա­նու­թյան, ու­նեի 300 է­ջից ա­վել տեքստ։ Պետք էր կր­ճա­տել առ­նա­վազն եր­կու ան­գամ։ Այն ժա­մա­նակ ես չհա­մա­ձայ­նե­ցի, կամ՝ չկա­րո­ղա­ցա։ Այդ­պես էլ 2000 թվա­կա­նին ա­վար­տե­լով աս­պի­րան­տու­րան՝ ես չպաշտ­պա­նե­ցի գի­տա­կան թեզ։ Լքե­ցի հան­րա­կա­ցա­րա­նի սե­նյակն ու մո­ռա­ցա գի­տա­կան կա­րիե­րան։
Ե­րեք տա­րի անց, իմ հա­մա­կուր­սե­ցի­նե­րը, որ ար­դեն դա­սա­խո­սում էին ամ­բիո­նում, հա­մո­զե­ցին՝ նո­րից վե­րա­դառ­նալ ա­տե­նա­խո­սու­թյա­նը։ Ինձ ե­րեք տա­րի ա­ռաջ թվում էր անհ­նա­րին ու թանկ՝ մոն­տաժ­վեց հեշտ ու ա­ռանց ցա­վի։ Այդ ա­տե­նա­խո­սու­թյան հիմ­նա­կան դրույթ­նե­րը, որ­պես տե­սա­կան նյութ, ար­դեն ընդգրկված են դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րում։

-Ով է Սլա­վի Ա­վիկ Հա­րու­թյու­նյա­նը գրա­կան աշ­խար­հից դուրս։

-Նա ա­ռա­վել չա­փով գրա­կան աշ­խար­հի դր­սե­րում է, քան՝ ներ­սում:Տա­սը տա­րուց ա­վել տող չի տպագ­րել, բայց գրել ու վա­ռել է, սո­վո­րա­կան է, ա­ռա­վել՝ թն­դա­նո­թի միս, քան՝ հե­րոս, հո­ղե­ղեն է, ինչ­պես ա­սում են՝ ոչ մի բա­նի չհա­վա­տա­լով՝ իր հա­ջո­ղու­թյանն ըն­դա­ռաջ գնա­ցող...

-Եվ վեր­ջում խոս­քը Ձերն է...

-Վեր­ջում՝ շնոր­հա­կալ եմ քեզ ու ՙԱ­զատ Ար­ցա­խի՚ խմ­բագ­րու­թյա­նը, որ այս­քան ար­հա­վիրք­նե­րից հե­տո ձեր մեջ ուժ եք գտ­նում առ­նչ­վե­լու բա­նաս­տեղ­ծու­թյան ժա­մա­նա­կին։