ՀԵՌԱՑՈՂ ՄՏԵՐՄԻԿ ՀՈՒՇ...

Վեր­ջերս լույս է տե­սել Սո­ֆյա Սարգ­սյա­նի «Հո­գու ար­ձա­գանք» ժո­ղո­վա­ծուն: Սա հե­ղի­նա­կի 6-րդ գիրքն է և նա­խորդ ժո­ղո­վա­ծու­նե­րի հան­գով այն ևս սկս­վում է բա­նաս­տեղ­ծու­թյամբ, հե­տո շա­րու­նակ­վում՝ ար­ձա­կով: Ա­ռան­ձին շար­քով գր­քում տեղ ու­նեն պատմ­վածք­ներ, ճամ­փոր­դա­կան նո­թեր:
Ըն­թեր­ցո­ղի հա­մար նման հե­տաքր­քիր և յու­րա­տե­սակ զրու­ցա­րանն ա­վարտ­վում է հե­ղի­նա­կի՝ «Ստե­փա­նա­կերտ» թեր­թի գլ­խա­վոր խմ­բագ­րի գոր­ծու­նեու­թյանն առ­նչ­վող և մի ա­ռան­ձին զվար­թու­թյուն պարգևող փն­ջով:

Թեր­թի ա­ռատ փոս­տից քաղ­ված մտ­քի «գո­հար­նե­րը», հի­րա­վի, հրա­շա­լի ամ­բող­ջաց­նում են ժո­ղո­վա­ծուի բազ­մա­շերտ ա­սե­լի­քը:
Ինձ հա­մար յու­րա­քան­չյուր գր­քի ըն­թեր­ցում ա­ռանձ­նա­նում է նրա ա­ռանց­քա­յին կեր­պա­րի ընտ­րու­թյամբ:
«Հո­գու ար­ձա­գանք»-ում իմ ընտ­րյալ հե­րո­սը Ար­քոն է:
Ան­ցած օ­րե­րի հու­շի մի պա­տա­ռիկն է պատմ­ված­քի նյու­թը, իսկ կեր­պա­րը՝ իր պար­զու­թյամբ հյու­թեղ ու լու­սա­վոր: Հատ­կան­շա­կան է, որ ի­րենց ման­կու­թյան նման գու­նեղ կեր­պար­նե­րին անդ­րա­դար­ձել են աշ­խար­հահռ­չակ գրող­ներ, ռե­ժի­սոր­ներ, նկա­րիչ­ներ:
Նման կեր­պար­նե­րից է Սո­ֆյա Սարգ­սյա­նի կեր­տած Ար­քոն: Հե­ղի­նա­կի ծնն­դա­վայր Ե­ղեգ­նա­ձո­րում էր ապ­րում Ար­քոն: Ո՞վ է այդ կի­նը, ում ան­վան մեջ թե մի տառ փո­խեիր, թա­գա­կիր մե­կի հետ կա­րող էր ի­րեն շաղ­կա­պեր, սա­կայն պարզ աշ­խա­տանք ու զբաղ­մունք ու­ներ:
Քա­ղա­քի բա­կե­րից մե­կի մաք­րու­հին էր Ար­քոն և իր գոր­ծը կա­տա­րում էր յու­րա­տե­սակ ջա­նա­սի­րու­թյամբ ու ար­վես­տով:
«Բազ­մա­հարկ շեն­քե­րով շր­ջա­պատ­ված բա­կի «ա­քա­ղաղն» էր Ար­քոն: Հս­կա­յա­կան ցա­խա­վե­լով «զին­ված», ա­ռա­վոտ-մու­թու­լու­սին հայ­տն­վում էր բա­կի կենտ­րո­նում...Հաշ­ված րո­պե­նե­րի ըն­թաց­քում մաք­րում էր արևա­ծաղ­կի կճեպ­նե­րով, կոն­ֆե­տի թղ­թե­րով, ծխա­խո­տի մնա­ցորդ­նե­րով ու կեն­ցա­ղա­յին զա­նա­զան թա­փոն­նե­րով աղ­տոտ­ված տա­րած­քը: Այս­պի­սով ազ­դա­րար­վում էր ա­մե­նօ­րյա այ­գա­բա­ցը»:
Ըն­թեր­ցո­ղիս հա­մար Ար­քո­յի կեր­պա­րը միայն իր կեն­սագ­րու­թյամբ չէ, որ ամ­բող­ջա­նում է, քան­զի շատ ա­ղերս­ներ ու­նի ոչ միայն ար­վես­տի տար­բեր ճյու­ղե­րից հառ­նող նմա­նա­տիպ հե­րոս­նե­րի, այլև մեր իսկ հու­շե­րում պինդ նս­տած ի­րա­կան մարդ­կանց կեր­պար­նե­րի հետ: Մենք ա­մեն օր էլ նրան իր յու­րա­հա­տուկ սանր­ված­քով ենք տես­նում.
«Մա­զե­րը մշ­տա­պես կտ­րում էր ա­կանջ­նե­րի ուղ­ղու­թյամբ, կի­սակ­լոր սանր էլ՝ ան­պայ­մա­նո­րեն խո­թում ճա­կա­տի վրա­յից ան­փու­թո­րեն ետ սանր­ված մա­զե­րի մեջ՝ ե­րեք քա­ռորդ դար ա­նընդ­մեջ պահ­պա­նե­լով միևնույն՝ իր հա­մար միակ ու մո­դա­յիկ սանր­ված­քը»:
Իսկ բակն ավ­լող­նե­րը, չգի­տես ին­չու, ա­ռա­ջինն են տե­ղե­կա­նում թարմ լու­րե­րին: Դա էլ երևի ի­րենց զբաղ­մուն­քի գաղտ­նիքն է, գու­ցե մարդ­կանց դեն նե­տած ի­րե­րը մի ա­նի­մա­նա­լի հնար­քով նաև նրանց մտ­քերն ու հույ­զերն են ի­րենց հետ տա­նում...
Հա­ճախ թվում է, թե մեր շր­ջա­պա­տում շա­տե­րը չէ, որ կա­րող են խառն­վել մեր ա­ռօ­րյա­յին ու չեն կա­րող ազ­դել մեր աշ­խար­հըն­կալ­մա­նը: Սա­կայն, ո­րո­շա­կի կեն­սա­փոր­ձը էա­կա­նո­րեն փո­խում է մեր հա­յաց­քի նժա­րը՝ շր­ջա­պա­տի ա­մեն ին­չի և ա­մեն­քի հան­դեպ:
Այդ­պես է և Ար­քո­յի պա­րա­գա­յում: Հենց մեր աչ­քի առջև են զար­գա­նում «Ար­քո, ին­չո՞ւ մե­ռար» պատմ­ված­քի ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը: Տես­նում ենք Ար­քո­յի ան­հան­գիստ էու­թյու­նը՝ ոչ միայն քա­ղա­քի նո­րու­թյուն­նե­րին ա­ռա­ջի­նը տե­ղե­կա­նա­լու հմ­տու­թյամբ, այլև իր ազ­նիվ վաս­տա­կով շր­ջա­պա­տի մարդ­կանց հա­վա­սար ապ­րուստ ու­նե­նա­լու, նրան­ցից հետ չմ­նա­լու մշ­տա­պես ան­նա­հանջ ձգ­տու­մով: Ապ­րում էր իր իսկ խոս­քով «խո­նավ ու նեղ» տան մեջ, սա­կայն ան­հան­գիստ բնա­վո­րու­թյունն իր կյան­քը փո­խե­լու ելք էր փնտ­րում: Եվ ա­հա բա­կի մաք­րու­հու չն­չին վաս­տակն ա­վե­լաց­նե­լու հա­մար ինքն այլ հնար ու­ներ.
«Գար­նան բան­ջար­նե­րի ա­ռա­ջին նու­բա­րը դաշ­տե­րից Ար­քոն էր բե­րում: Ման­կան պես հրճ­վում էր վաս­տա­կած փոք­րիկ գու­մա­րի վրա և, տա­րիքն ու հոգ­նու­թյու­նը մո­ռա­ցած, նո­րից ետ վա­զում դաշտ...»:
Ծա­նոթ պատ­կեր է, չէ՞, ա­սես, հենց մեր հարևա­նու­թյամբ է ապ­րել Ար­քոն և մենք էլ հա­ճախ ենք օգտ­վել նրա քա­ղած բան­ջա­րից:
Ուս­տի պա­տա­հա­կան չէ, որ մեզ հա­մար ինչ-որ տեղ սո­վո­րա­կան ռիթ­մից դուրս ապ­րող­նե­րը հան­կարծ հառ­նում են այլ լույ­սի ներ­քո և ստի­պում ա­ռա­վել սթափ գնա­հա­տել սե­փա­կան կեն­սագ­րու­թյու­նը: Նրանք թեև անն­կատ են լց­նում ժա­մա­նա­կը, սա­կայն բա­ցա­կա­յու­թյու­նը, պարզ­վում է, շատ է նկա­տե­լի... ՙՕ­րե­րից մի օր էլ Ար­քո­յի ձայ­նը կտր­վեց թա­ղա­մա­սի բնա­կիչ­նե­րի ա­կանջ­նե­րից: Լռեց ա­մե­նօ­րյա ցայ­գա­լույ­սի ՙծուղ­րու­ղուն՚: Բակն աս­տի­ճա­նա­բար սկ­սեց նման­վել լք­ված տա­ղա­վա­րի: Մար­դիկ սկ­սե­ցին ու­շա­նալ աշ­խա­տան­քից...Կար­ծես թե մի կարևոր, շատ կարևոր բան պա­կա­սեց քա­ղա­քից: Ոչ ոք այլևս սրան ու նրան ա­կան­ջա­լուր չէր ա­նում քա­ղա­քի նո­րու­թյուն­նե­րը, ա­ռա­ջի­նը չէր նս­տում բաց­վող շու­կա­յի դռանն ու փո­ղոց­նե­րը չէր «զար­դա­րում» իր նարն­ջա­գույն ծաղ­կա­նոց-խա­լա­թի մեջ ամ­փոփ­ված ներ­կա­յու­թյամբ: Կար ու այլևս չկա: Մնաց միայն հի­շո­ղու­թյու­նը...
...Երբ բնա­կիչ­նե­րը եր­կար քնից արթ­նա­նում են աշ­խա­տան­քից ու­շա­ցած, ա­լար­կոտ հո­րան­ջե­լով մի կերպ աչ­քե­րը բա­ցում են և դժ­գոհ նա­յե­լով ժա­մա­ցույ­ցին՝ ափ­սո­սան­քով ար­տա­բե­րում են.

-Հե՜յ գի­տի Ար­քո, ին­չո՞ւ մե­ռար, այն ժա­մա­նակ­նե­րում աշ­խա­տան­քից եր­բեք չէինք ու­շա­նում:
Հենց պատմ­ված­քի բե­րած այս փի­լի­սո­փա­յու­թյամբ է բակ ավ­լող Ար­քոն խառն­վել մինչ ի­րեն ստեղծ­ված նմա­նա­տիպ կեր­պար­նե­րին: Կապ չու­նի, թե ո՞ր ի­րա­կա­նու­թյան ծնունդ են նրանք, քան­զի նրանք ո՛չ ծե­րա­նում են, ո՛չ էլ աս­պա­րե­զից հե­ռա­նում, պար­զա­պես, ժա­մա­նա­կի հետ ան­վա­նա­փոխ­վում են՝ ժա­մա­նա­կա­կից մնա­լու հա­մար...
Իսկ սա յու­րա­տե­սակ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյունն է մեր օ­րե­րի, մեզ ի­րենց աք­ցա­նով կալ­մեջ ա­րած մտ­քե­րի՝ այն հի­շեց­մամբ, թե ինչ ի­մա­նաս կյանքն ինչ­պի­սի խու­թեր ու­նի քեզ հա­մար պա­հած...
Հե­ռա­ցող մտեր­միկ հու­շը հա­ճախ է ցա­վեց­նում մեր հո­գին, և դրան խառն­ված ի­րա­կան կեր­պար­նե­րը փոր­ձում ենք ան­խա­թար պա­հել հենց հու­շի նվի­րա­կան հե­տա­գի­ծը երևաց­նե­լու հա­մար: Մեր հո­գու նման ար­ձա­գան­քը ա­մե­նից ա­ռաջ հենց մեզ է հար­կա­վոր...

Նվարդ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ