ՄԵՐ ՆԵՐՈՒԺԸ

Հարցազրույց Արցախի գիտական կենտրոնի փոխտնօրեն, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Արև  ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆԻ հետ

Արև Իսրայելյանը 2012 թվականին գերազանցությամբ ավարտել է ԱրՊՀ կենսաբանության բաժնի մագիստրատուրան: 2016-ին որպես հայցորդ է ձևակերպվել Արցախի գիտական կենտրոնում: 2018թ. նոյեմբերին Երևանում տեղի է ունեցել նրա ատենախոսության թեզի պաշտպանությունը`«Միկրոբիոլոգիա/կենսատեխնոլոգիա» մասնագիտությամբ: Առայսօր ղեկավարել է 8 դրամաշնորհային ծրագիր, երկու անգամ արժանացել է մրցանակի, ստացել է 2 արտոնագիր և 3 հավաստիության վկայագիր:
2010թ. աշխատանքի է անցել Արցախի գիտական կենտրոնում՝ սկզբում որպես լաբորանտ, իսկ 2014 թվականից մինչև 2020-ը եղել է մանրէաբանության լաբորատորիայի պատասխանատու գիտաշխատող: 2020թ. հուլիսի 1-ից առայսօր Կենտրոնի գիտության գծով փոխտնօրենն է ու մանրէաբանության բաժնի ղեկավարը:

- Տի­կին Իս­րա­յե­լյան, ո՞րն է Ձեր ա­ռա­ջին գի­տա­կան ար­դյուն­քը և որ­քա­նո՞վ եք այն կարևո­րում։
- Գի­տա­կան գոր­ծու­նեու­թյամբ զբաղ­վում եմ ար­դեն 12 տա­րի: Թե­զիս մեջ ընդգրկված աշ­խա­տանք­ներն սկ­սել եմ ի­րա­կա­նաց­նել 2011 թվա­կա­նից: Իմ ա­ռա­ջին գի­տա­կան ար­դյուն­քը հա­մա­րում եմ Ար­ցա­խում էն­դե­միկ կաթ­նաթթ­վա­յին ման­րէ­նե­րի գե­նո­ֆոն­դի ստեղ­ծու­մը: Այ­սօր, թերևս, այդ գե­նո­ֆոն­դի պահ­պա­նու­մը և հա­մալ­րու­մը խիստ անհ­րա­ժեշտ է, քա­նի որ ար­ցա­խյան վեր­ջին պա­տե­րազմն այս­տեղ ևս իր բա­ցա­սա­կան ազ­դե­ցու­թյու­նը թո­ղեց:
- Քա­նի՞ գի­տա­կան հոդ­վա­ծի հե­ղի­նակ եք։ Որ­տե՞ղ եք տպագր­վել։ Գի­տու­թյան մեջ կա՞ մե­կը, ո­րին ձգ­տում եք նման­վել, ու­մից ո­գեշ­նչ­վում եք։
- 25-ից ա­վե­լի գի­տա­կան աշ­խա­տու­թյան հե­ղի­նակ եմ, հիմ­նա­կա­նում տպագր­վում եմ ար­տա­սահ­մա­նյան ամ­սագ­րե­րում՝ այդ ձևով փոր­ձե­լով իմ ներդ­րումն ու­նե­նալ հայ­րե­նի­քիս ճա­նաչ­ման գոր­ծըն­թա­ցում:
Ան­շուշտ, գի­տու­թյան մեջ ու­նեմ իմ ու­սու­ցի­չը, ով ինձ մոտ սեր ա­ռա­ջաց­րեց դե­պի գի­տու­թյու­նը…Այդ մար­դը իմ շատ սի­րե­լի Ֆլո­րա Տխ­րու­նին է:
- Ըստ Ձեզ՝ Ար­ցա­խում գի­տու­թյան զար­գաց­ման հա­մար ո՞ր քայ­լերն են ա­ռաջ­նա­հերթ։
- Իմ կար­ծի­քով ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյու­նը պետք է տալ գի­տա­տեխ­նի­կա­կան հա­գեց­վա­ծու­թյա­նը, մի­ջազ­գա­յին ակ­տիվ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյա­նը։ Պետք է ստեղ­ծել բա­վա­րար պայ­ման­ներ՝ հիմ­նա­րար գի­տու­թյան զար­գաց­ման և դրա կի­րառ­ման հա­մար: Ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյու­ննե­րից է հա­մար­վում նաև բա­զա­յին ֆի­նան­սա­վո­րու­մը և աշ­խա­տա­վար­ձե­րի բարձ­րա­ցու­մը:
Գի­տու­թյու­նը լայն թա­փով զար­գաց­նե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է ձեռք բե­րել նոր սերն­դի լա­բո­րա­տոր սար­քա­վո­րում­ներ, ո­րոնց շնոր­հիվ կս­տա­նանք ա­վե­լի ո­րա­կյալ ար­դյունք՝ ա­վե­լի կարճ ժամ­կետ­նե­րում։ Տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի զար­գա­ցումն ու կի­րա­ռու­մը գի­տու­թյան բնա­գա­վա­ռի ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյուն­նե­րից է։ Գեր­ժա­մա­նա­կա­կից սար­քե­րի բա­ցա­կա­յու­թյու­նը Ար­ցա­խում հա­ճախ խո­չըն­դոտ­ներ է ստեղ­ծում հե­տա­զո­տու­թյունդ լիար­ժեք ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար: Իսկ ընդ­հա­նուր առ­մամբ՝ գի­տա­տեխ­նի­կա­կան ա­ռա­ջըն­թաց հնա­րա­վոր է միայն պե­տու­թյան ա­ջակ­ցու­թյան դեպ­քում։
- Գաղտ­նիք չէ, որ այ­սօր գիտ­նա­կա­նի վար­կա­նիշն այն­քան էլ բարձր չէ, գիտ­նա­կանն, ընդ­հան­րա­պես, չի գնա­հատ­վում ըստ ար­ժան­վույն։ Ի՞նչ պետք է ա­նել գի­տու­թյան աշ­խա­տո­ղի վար­կա­նի­շը բարձ­րաց­նե­լու հա­մար։
- Գի­տու­թյամբ զբաղ­վող մար­դը, գիտ­նա­կա­նը պետք է հա­սա­րա­կու­թյան կող­մից հարգ­ված ու պա­հանջ­ված լի­նի՝ սա նա­խա­պայ­ման­նե­րից մեկն է։ Ցա­վոք, ներ­կա ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում մեր հա­սա­րա­կու­թյան մեջ ար­ժեք­նե­րի սխալ վե­րա­բաշ­խում է տե­ղի ու­նե­ցել, ո­րի պատ­ճառ­նե­րը շատ են։ Դրան­ցից մեկն էլ մարդ­կանց պրագ­մա­տիկ մտա­ծե­լա­կերպն է։
Ար­դյու­նա­վետ աշ­խա­տան­քի կազ­մա­կերպ­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ է գիտ­նա­կա­նին ա­պա­հո­վել բարձր աշ­խա­տա­վար­ձով, բարձր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված լա­բո­րա­տո­րիա­նե­րով, ի­րա­կա­նաց­նել մի­ջազ­գա­յին փոր­ձի փո­խա­նա­կում։ Գի­տա­կան ար­դյունք­նե­րը պետք է կի­րառ­վեն ար­տադ­րու­թյան մեջ։ Եվ որ­պես­զի գի­տա­կան ո­լոր­տը լի­նի վար­կա­նի­շա­յին, այն պետք է քայ­լի ժա­մա­նա­կա­կից պա­հանջ­նե­րին հա­մըն­թաց՝ ա­ռա­ջար­կե­լով հա­մաշ­խար­հա­յին մր­ցու­նակ գի­տա­կան ար­տադ­րանք: Պետք է ա­պա­հով­վեն սո­ցիա­լա­կան ո­րո­շա­կի ա­ռա­վե­լու­թյուն­ներ, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նան ներգ­րա­վել ե­րի­տա­սարդ­նե­րին գի­տու­թյան բնա­գա­վա­ռում։ Ե­թե ու­զում ենք ու­նե­նալ գի­տա­հեն, անվ­տանգ ու հզոր հայ­րե­նիք, պետք է ա­ռա­վե­լա­գույնս օգ­տա­գոր­ծենք մեր նե­րու­ժը, ո­րը մեր գե­նե­րում է:
- Ներ­կա­յում ի՞նչ թե­մա­յի վրա եք աշ­խա­տում:
- Աշ­խա­տում եմ եր­կու ուղ­ղու­թյամբ. բժշ­կու­թյան՝ հա­կա­ման­րէա­յին կեն­սա­պատ­րաս­տուկ­նե­րի ստաց­ման ուղ­ղու­թյամբ, ո­րոնք հե­տա­զոտ­վում են հա­մա­ճա­րա­կա­բա­նու­թյան և հի­գիե­նա­յի կենտ­րո­նում՝ ընդ­դեմ թո­քա­բոր­բի հա­րու­ցիչ­նե­րի, և ա­նաս­նա­բու­ծու­թյան՝ մաս­նա­վո­րա­պես պրո­բիո­տիկ ման­րէ­նե­րով ա­նաս­նա­կե­րե­րի հարս­տաց­ման տեխ­նո­լո­գիա­յի ներ­դր­ման ուղ­ղու­թյամբ։
- Ձեր թե­մա­նե­րից որևէ մե­կը կի­րառ­վո՞ւմ է երկ­րի տն­տե­սու­թյան մեջ։
- Ի­հար­կե, կի­րառ­վում է: Այ­սօր մենք Ար­ցա­խում ու­նենք Նա­րի­նե + կաթ­նամ­թեր­քի ար­տադ­րու­թյուն, ո­րի բա­ղադ­րու­թյան մեջ մտ­նող ման­րէն հենց իմ տա­րի­նե­րի աշ­խա­տան­քի ար­դյունքն է: Բա­ցի դրա­նից, մենք պլա­նա­վո­րում ենք ար­տադ­րել հա­մա­լիր կեն­սա­պատ­րաս­տուկ­ներ՝ հենց ա­նաս­նա­կե­րե­րի հարս­տաց­ման հա­մար։
-Ձեր կար­ծի­քով ե­րի­տա­սարդ­ներն այ­սօր հե­տաքր­քր­վա՞ծ են գի­տու­թյամբ: Գի­տու­թյան բնա­գա­վա­ռում նրանց ներգ­րա­վե­լու հա­մար ի՞նչ մի­ջոց­ներ կա­րե­լի է ձեռ­նար­կել:
-Այ­սօր ե­րի­տա­սարդ­ներն ա­ռա­վել շատ հե­տաքր­քր­ված են տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի ո­լոր­տով, ին­չը կա­րե­լի է բա­ցատ­րել բարձր աշ­խա­տա­վար­ձով: Ե­րի­տա­սարդ­նե­րին պետք է ներգ­րա­վել ակ­տիվ գի­տա­կան գոր­ծու­նեու­թյան մեջ՝ ա­պա­հո­վե­լով ժա­մա­նա­կա­կից գի­տա­տեխ­նի­կա­կան բա­զա­յով: Այս նպա­տակն է հե­տապն­դում ՙԱր­փա՚ ար­տա­սահ­մա­նյան կազ­մա­կեր­պու­թյան կող­մից նա­խա­ձեռն­վող՝ Հա­յաս­տա­նում վեր­լու­ծա­կան և պլա­նա­վոր­ման հե­տա­զո­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րի նո­րա­րա­րու­թյան ա­մե­նա­մյա մր­ցույ­թը։ Կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րի նպա­տա­կը հիմ­նա­կա­նում Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի ե­րի­տա­սարդ­նե­րին գի­տու­թյան մեջ ներգ­րա­վելն է, նո­րա­րա­րա­կան ծրագ­րեր ներ­կա­յաց­նե­լը, ո­րոնք հե­տա­գա­յում կա­րող են վե­րած­վել գի­տա­կան ար­տադ­րան­քի։ Ար­ցա­խի գի­տա­կան կենտ­րո­նը նույն­պես մաս­նակ­ցում է այդ մր­ցույթ­նե­րին և ա­մեն ան­գամ, կա­րող եմ հա­վաս­տիաց­նել, որ հա­ջո­ղու­թյուն­ներ է ար­ձա­նագ­րում։ 2019-ին տե­ղի ու­նե­ցած մր­ցույ­թին, ո­րին, ի դեպ, ներ­կա­յաց­ված է ե­ղել 100 հայտ և ո­րի կազ­մա­կեր­պի­չը Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցյալ Նա­հանգ­ներն էր, Ար­ցա­խի գի­տա­կան կա­ռույ­ցից մաս­նակ­ցել է 4 գի­տաշ­խա­տող։ Փոր­ձաքն­նու­թյունն ի­րա­կա­նաց­վել է ԱՄՆ-ում, որ­տեղ 98 փոր­ձա­գետ քն­նել է հայ­տե­րը, ո­րից հե­տո ներ­կա­յաց­վել է վերջ­նա­կան ար­դյուն­քը։ Նշ­ված մր­ցույ­թում մենք գրա­վել ենք 4-րդ մր­ցա­նա­կա­յին տե­ղը։ Մեզ հրա­վի­րել են Երևան, որ­տեղ «Ար­փա» ինս­տի­տու­տի տնօ­րենն ան­ձամբ ներ­կա­յաց­րել է հաղ­թող թի­մե­րին և տրա­մադ­րել դրա­մաշ­նորհ­ներ։
- Ի՞նչ ծրագ­րեր ու­նեք մոտ ա­պա­գա­յում։ Մաս­նակ­ցո՞ւմ եք մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղով­նե­րին։
- Ծրագ­րեր կան, պար­զա­պես շատ բան պայ­մա­նա­վոր­ված է նաև երկ­րում ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կով։ Այս տա­րի հոկ­տեմ­բե­րի 12-13-ը Մոլ­դո­վա­յում կմաս­նակ­ցեմ մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղո­վի՝ եր­կու հայ­տով: Իսկ, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, ձգ­տում եմ ա­վե­լի կա­տա­րե­լա­գործ­վել իմ բնա­գա­վա­ռում: Պետք է աշ­խա­տել բո­լոր ուղ­ղու­թյուն­նե­րով՝ գո­նե որևէ բան փո­խե­լու հա­մար։
- Ա­զատ ժա­մա­նակ ին­չո՞վ եք զբաղ­վում։ Ի՞նչ նա­խա­սի­րու­թյուն­ներ ու­նեք։
- Ա­սեմ, որ ե­րեք ե­րե­խա­նե­րի մայր եմ, և հա­մա­տե­ղե­լով, այս­պես ա­սած, տնա­յին տն­տե­սու­հու աշ­խա­տան­քը գի­տնա­կա­նի հետ, գրե­թե ա­զատ ժա­մա­նակ չի մնում…Բայցևայն­պես՝ հնա­րա­վո­րինս փոր­ձում եմ էլ ա­վե­լի ինք­նա­կա­տա­րե­լա­գործ­վել՝ հետևե­լով իմ բնա­գա­վա­ռում տե­ղի ու­նե­ցող գի­տա­կան զար­գա­ցում­նե­րին։
- Ո՞րն է Ձեր կար­գա­խո­սը, ո­րով ա­ռաջ­նորդ­վում եք կյան­քում։
- Հա­ջո­ղակ լի­նե­լու միակ բա­ցար­ձակ չա­փա­նի­շը նպա­տա­կին հաս­նե­լու հան­դեպ ան­կեղծ սերն է։

Հարցազրույցը վարեց
Լաուրա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ