ԱԴՐ­ԲԵ­ՋԱ­ՆԸ ՇԱ­ՐՈՒ­ՆԱ­ԿՈՒՄ Է ԱՐ­ՑԱ­ԽԻ ՅՈՒ­ՐԱ­ՑՈՒ­ՄԸ ՏԱՐ­ԲԵՐ ՄԵ­ԹՈԴ­ՆԵ­ՐՈՎ

Ադրբեջանը ոչ միայն իր կողմից Արցախի օկուպացրած տարածքներում հայկական պատմամշակութային ժառանգությունն է «աղվանացնում», սեփականաշնորհում կամ ոչնչացնում՝ հայկական հետքն այնտեղից ջնջելու համար, պաշարման մեջ առել Արցախում ապրող բնակչությանը՝ ցեղասպանելու նպատակով, այլև շարունակում է յուրացնել Արցախի տարածքները փաստաթղթային մեթոդով: 

Պատ­մա­բան, հու­շար­ձա­նա­գետ, ԱՀ մշա­կույ­թի վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ, փաս­տա­վա­վե­րագ­րու­թյան մի­ջազ­գա­յին ա­կա­դե­միա­յի դոկ­տոր Սլա­վա Սարգ­սյա­նը «Ա­զատ Ար­ցախ» թեր­թին տված հար­ցազ­րույ­ցում ա­սաց, որ հի­մա Ադր­բե­ջա­նը վա­րում է հայ­կա­կան տե­ղա­նուն­նե­րի ա­ղա­վաղ­ման, ձևա­փոխ­ման հա­տուկ քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն: Ադր­բե­ջա­նի կող­մից ՄԱԿ-ին է ներ­կա­յաց­վել նախ­կին ԼՂԻՄ-ի ու Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան բնա­կա­վայ­րե­րի ա­նուն­նե­րը, ո­րոնք գրե­թե ձևա­փոխ­ված են 100 տո­կո­սով: Դրանց մի մա­սը ա­ղա­վա­ղել են կա­մա­յա­կան ձևով, մի զգա­լի մասն էլ թարգ­մա­նել են հայ­կա­կան ա­նուն­նե­րից: Այս­պես, Նո­րա­գյու­ղը դարձ­րել են Թա­զա բի­նա, Խնձ­րիս­տա­նը՝ Ալ­մա­լի/թե­պետ խն­ձո­րի հետ ոչ մի կապ չու­նի/, Խանց­քը՝ Խա­նյե­րի, Մեհ­տի­շե­նը՝ Մեհ­թի­բեյ­լի, Խնա­ծա­խը՝ Խան յուր­դու, Դրմ­բո­նը՝ Հեյ­վա­լի, Պո­ղո­սա­գո­մե­րը՝ Դևե­դա­շի, Տո­նա­շե­նը՝ Տե­փե­քենդ, Մա­տա­ղի­սը՝ Սո­գով­շան,Կար­միր գյու­ղը՝ Ղը­զըլ օ­բա, Գառ­նա­քա­րը՝ Չոր­ման­լու, Ա­ռա­ջա­ձո­րը՝ Դով­շան­լի, Հա­թեր­քը՝ Հա­սան­ղիս, Վա­ղու­հա­սը՝ Ղոզ­լու, Գե­տա­վա­նը՝ Քյոր­փա Ղոզ­լու, Հա­րու­թյու­նա­գո­մե­րը՝ Ղը­զըլ ղա­յա և այս­պես շա­րու­նակ:
««Google»-ում հայ­կա­կան բնա­կա­վայ­րե­րի ա­նուն­նե­րը ո­րո­նե­լու դեպ­քում բե­րե­լու է ադր­բե­ջա­նա­կան ա­ղա­վաղ­ված տար­բե­րա­կը»,- ա­սում է Ս. Սարգ­սյա­նը: Նա այժմ զբաղ­ված է այդ բո­լոր ան­վա­նում­ներն ուղ­ղե­լով՝ պատ­մա­կան հիմ­քե­րով: «Ես հիմ­նա­վո­րում­նե­րով, աղ­բյուր­նե­րով ճշ­տում եմ ա­մեն մի գյու­ղի ա­նու­նը, յու­րա­քան­չյու­րի հա­մար մի կեսէ­ջա­նոց ա­պա­ցույց­ներ եմ բե­րում: Նշում եմ աղ­բյուր­նե­րը, թե որ դա­րում որ­տեղ ենք հան­դի­պում, ստու­գա­բա­նում եմ, թե ին­չու է այդ­պես կոչ­վում»,-ա­սաց մեր զրու­ցա­կի­ցը: Ներ­կա­յաց­րեց, որ բնա­կա­վայ­րե­րի ա­ղա­վա­ղում­նե­րի մի մասն էլ խա­նա­կան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նից և 19-րդ դա­րից է գա­լիս: Ին­չո՞ւ են ա­զե­րի­նե­րը Խան­քեն­դի կո­չում Ստե­փա­նա­կերտ քա­ղա­քը: Ըստ Ս. Սարգ­սյա­նի ա­պա­ցույց­նե­րի՝ նրանք դա կա­պում են խան՝ տի­րա­կալ հաս­կա­ցու­թյան, այ­սինքն՝ մար­դու հետ: Նա ա­պա­ցու­ցում է, որ դա խա­նի հետ ոչ մի կապ չու­նի: Նախ­նա­կան ան­վա­նու­մը ե­ղել է Հա­նա­շեն կամ Հա­նա­շին: Մար­տու­նին էլ նախ­կի­նում Հա­նա­շեն է կոչ­վել: «Մենք ու­նենք Հա­նա­շեն ա­նու­նով մի քա­նի տե­ղա­նուն­ներ: «Հան»՝ նշա­նա­կում է քերծ, ժայռ: Այն­տեղ, որ­տեղ ժայռ կա, հան-ով տե­ղա­նուն­ներ կան: Մար­տու­նիում Ճար­տա­րի ժայռն է, Շու­շիում՝ Շուշ­վա քեր­ծը/ ի դեպ, Հու­նոտն էլ ձևա­փոխ­ված Հա­նոտն է/: Տա­րա­ծաշր­ջա­նում ռուս­նե­րի հայ­տն­վե­լուց հե­տո Հան-ը դար­ձավ Խան, քա­նի որ այդ լեզ­վում չկա Հ տա­ռը: Ռուս­նե­րը գրել են Խա­նա­շեն, իսկ թուրք-թա­թար­ներն էլ շեն-ը դարձ­րել են քենդ»: Այն, որ Խան­քեն­դի ան­վա­նու­մը մտա­ցա­ծին է և ոչ մի կապ չու­նի խա­նի հետ, Ս. Սարգ­սյա­նը բե­րում է նաև հետևյալ փաս­տը: Անգ­լիա­ցի ճա­նա­պար­հոր­դը, ո­րը Հնդ­կաս­տա­նից ե­կել էր այս­տեղ, 1824թ. գիրք է տպագ­րել Լոն­դո­նում, որ­տեղ գրել է. «Տե­սա մի քա­ղաք/գյու­ղե­րի հա­մե­մատ քա­ղա­քա­տիպ է ե­ղել/, որ­տեղ գտն­վում է ռու­սա­կան զոր­քը, ո­րը կոչ­վում է Խա­նա­խին»: «Հա­նա­շի­նը ա­ղա­վաղ­վե­լով կա­րող էր դառ­նալ Խա­նա­խին, բայց ոչ՝ Խան­քեն­դի»,-մեկ­նա­բա­նում է Ս. Սարգ­սյա­նը: Որ Խան­քեն­դին ոչ մի կապ չու­նի խան-ի հետ, Ս. Սարգ­սյա­նը բացատրում է՝ Ստամ­բու­լի ար­խի­վից պատ­ճե­նած և Բաք­վում պահ­վող մի փաս­տա­թուղթ կա, ո­րում ներկայացվում է, որ Շու­շիից փա­խած Իբ­րա­հիմ խա­նը Շու­շիում հաս­տատ­ված պար­սից Ա­ղա­մա­մեդ­շա­հի սպան­վե­լուց հե­տո վե­րա­դառ­նա­լով՝ իր մի քա­նի խա­նա­պատ­կան սե­փա­կա­նու­թյուն­նե­րը վե­րա­կանգ­նե­լու նպա­տա­կով ցու­ցակ է ներ­կա­յաց­րել հայ տա­նու­տե­րե­րին, ո­րում չի նշել Խան­քեն­դի կոչ­ված բնա­կա­վայ­րը: Այն­պես որ, ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի հոր­ջոր­ջած Խան­քեն­դին ոչ մի կապ չու­նի խա­նի հետ, այլ հան՝ լեռ ար­մա­տի ռու­սե­րեն ար­տա­բե­րումն է:
Ադր­բե­ջա­նի կող­մից հայ­կա­կան բնա­կա­վայ­րե­րի նկատ­մամբ զեղ­ծա­րա­րու­թյուն­նե­րը միայն տե­ղա­նուն­նե­րը ձևա­փո­խե­լով և ադր­բե­ջա­նա­կա­նաց­նե­լով չեն սահ­մա­նա­փակ­վում: Կա­տա­րել են նաև այլ հան­ցա­գոր­ծու­­թյուն­ներ: Նախ­կին ԼՂԻՄ-ի և Ար­ցա­խի Հան­րա­պետու­թյան տա­րածք­ներն ու բնա­կա­վայ­րե­րը վար­չա­կան նոր բա­ժան­ման են են­թար­կել: Այս­պես՝ Մար­տա­կեր­տի շր­ջա­նի մի մա­սը Միր­բա­շի­րի շր­ջա­նի մեջ են ընդգրկվել, մի մա­սը՝ Գե­րան­բո­յի, մի մա­սը դարձ­րել Քյալ­բա­ջա­րի շր­ջան: Այ­սինքն՝ Ղա­րա­բա­ղի շր­ջան­նե­րը, ըստ ի­րենց, չկան:

Ս. Սարգ­սյա­նը հի­շեց­նում է, որ, ընդ­հան­րա­պես, տե­ղա­նուն­նե­րը չեն թարգ­ման­վում այս կամ այն ազ­գի տե­սան­կյու­նից: Ա­նու­նը ինչ­պես հն­չում է այդ տե­ղաբ­նիկ ժո­ղովր­դի լեզ­վով, բո­լոր լե­զու­նե­րով պետք է այդ­պես գր­վի:
Տե­ղա­նուն­նե­րի գծով Հա­յաս­տա­նում և Ար­ցա­խում բա­ցա­ռիկ մաս­նա­գետ Ս. Սարգ­սյա­նը գի­տու­թյան խրա­մա­տում իր ճա­կա­տա­մարտն է մղում ադր­բե­ջա­նա­կան զեղ­ծա­րա­րու­թյուն­նե­րի դեմ` այդ ա­վե­լի քան 4000 հայ­կա­կան տե­ղա­նուն­նե­րը ա­պա­ցույց­նե­րով ճշգր­տե­լով, պատ­մա­կան հեն­քի բե­րե­լով և ՄԱԿ-ին ներ­կա­յաց­նե­լով: «Պետք է ա­կա­դե­միա­կան մե­թոդ­նե­րով հա­կա­հար­ված տանք զեղ­ծա­րար­նե­րին, ո­րոնք գի­տակ­ցա­բար ա­ղա­վա­ղում են ա­մեն ինչ՝ սկ­սած Ար­ցախ-Ղա­րա­բաղ տե­ղա­նու­նից, մինչև ա­մե­նա­փոքր աշ­խար­հագ­րա­կան ան­վա­նու­մը: Ա­ղա­վա­ղում են մեր հա­յե­ցի տե­ղա­նուն­նե­րը, որ­պես­զի հիմ­քեր ու­նե­նան ա­սե­լու, որ սա ի­րենց հայ­րե­նիքն է»,-ա­սում է Ս. Սարգ­սյա­նը՝ հա­վե­լե­լով, որ բա­վա­կա­նա­չափ տե­ղա­նուն­նե­րի ճշգր­տում­ներն ար­դեն կա­տար­ված են և ո­րոնց ա­վար­տից հե­տո կհ­րա­տա­րակ­վեն գր­քի տես­քով մի շարք լե­զու­նե­րով: Բա­ցի նրա­նից, որ այս նյու­թե­րը ՄԱԿ-ին ու­ղար­կե­լու գոր­ծով է զբաղ­ված, ի­րա­կա­նաց­նում է նաև այլ աշ­խա­տանք­ներ: Ինչ­պես ա­սաց նա՝ ար­դեն, տպագ­րու­թյան ըն­թաց­քում է «Ար­ցա­խի ամ­րոց­նե­րը» 1030-է­ջա­նոց գիր­քը, պատ­րաստ է տպագ­րու­թյան «Ար­ցա­խի վան­քե­րը» ծա­վա­լուն՝ 752-է­ջա­նոց գիր­քը, ռու­սե­րե­նով՝ «Очерки из истории Арцаха. С 18-го до начала 20-го века»։ Ար­դեն տպագր­ված «Ար­ցա­խի բնա­կա­վայ­րե­րը» գիր­քը հի­մա թարգ­ման­վում է ռու­սե­րեն և անգ­լե­րեն: Տե­ղե­կաց­րեց, որ Ադր­բե­ջա­նի այդ ա­ղա­վա­ղում­նե­րի ճշգր­տում­ներն ա­նե­լուն զու­գըն­թաց պատ­րաստ­վում է դրա վե­րա­բե­րյալ հրա­տա­րա­կել ե­ռա­լե­զու գիրք, ո­րում ընդգրկված կլի­նեն ԼՂԻՄ-ի, Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան տա­րած­քից մինչև Բա­քու, Լեն­քո­րան, Ղա­զախ, Սյու­նիք, Նա­խիջևան ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի կա­տա­րած զեղ­ծա­րա­րու­թյուն­նե­րը:
Նկա­տենք, որ Ս. Սարգ­սյանն ար­դեն ե­րեք տաս­նա­մյակ է այդ գոր­ծով է զբաղ­ված: Կա­րե­լի է ա­սել, միայ­նակ մի ամ­բողջ ինս­տի­տու­տի գործ է կա­տա­րում: Ցա­վոք, ադր­բե­ջա­նա­կան զեղ­ծա­րա­րու­թյուն­նե­րը բա­ցա­հայ­տե­լու և աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­նե­լու փոր­ձե­րը մե­զա­նում ա­ռան­ձին նվի­րյա­ներ են կա­տա­րել և հա­մա­կարգ­ված բնույթ չի կրել, ինչ­պես հարևան Ադր­բե­ջա­նում, որ­տեղ դեռ խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րից նրանց «վայ-գիտ­նա­կան­նե­րը» պե­տա­կան ա­մե­նա­բարձր հո­վա­նա­վոր­չու­թյամբ, հա­կա­հայ քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն են տա­նում. լծ­ված են Ար­ցա­խի վե­րա­բե­րյալ պատ­մա­կան փաս­տե­րը ա­ղա­վա­ղե­լու գոր­ծին՝ ղե­կա­վար­վե­լով մեկ կե­տից և միաս­նա­կան գա­ղա­փա­րա­բա­նու­թյամբ:
Գո­նե հի­մա, երբ դա­նակն ար­դեն ոս­կո­րին է հա­սել, մենք էլ գոր­ծենք հա­մա­կարգ­ված կեր­պով: Թուր­քը միշտ վա­խե­նում է հա­յի «ե­տին խել­քից»: Հու­սանք, որ վեր­ջա­պես այն ե­կել է:
Սվետլանա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ