ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԸ ՀԱՆԴԵՍ Է ԵԿԵԼ ՀԱՄԱՊԱՐՓԱԿ ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ
Լաուրա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Արցախի Հանրապետության կառավարությունը, ընդառաջելով փոքր հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման և շահագործման հետ կապված հանրության շրջանում ծագած մտահոգություններին, 2020թ. փետրվարի 4-ին ձևավորել էր մասնագիտական հանձնաժողով, որը համապատասխան ժամանակամիջոցում պետք է ուսումնասիրեր Արցախի Հանրապետությունում շրջակա միջավայրի վրա ՓՀԷԿ-երի ազդեցությունը։
Ինչպես ասաց Հանձնաժողովի անդամ Ալեքսանդր Գասպարյանը, հիմնական նպատակը մեկն էր՝ ուսումնասիրել, վերլուծել և գնահատել Արցախում շրջակա միջավայրի վրա ՓՀԷԿ-երի համալիր ազդեցությունը, ՓՀԷԿ-երի գործունեության՝ բնապահպանական օրենսդրության, ինչպես նաև միջազգային չափանիշներին համապատասխանությունը և ոլորտի բարելավման, այդ թվում` արդյունավետ մշտադիտարկմանն ուղղված առաջարկությունների ներկայացումը։
Ըստ Ալեքսանդր Գասպարյանի՝ հանձնաժողովի առջև դրված առաջնահերթ խնդիրներն էին՝ գնահատել շրջակա միջավայրի վրա Շահումյանի շրջանում կառուցվող (ներկայումս` շինարարությունը կասեցված) ՓՀԷԿ-երի և արդեն իսկ գործող ՓՀԷԿ-երի հետ միասին, հավաքական գործունեության հնարավոր բնապահպանական ազդեցության աստիճանը, ինչպես նաև դրանց նախագծման և կառուցման համապատասխանությունը բնապահպանական օրենսդրության պահանջներին։ Նաև խնդիր էր դրված հնարավորության դեպքում ուսումնասիրել նախ Շահումյանի, իսկ հետո նաև մյուս շրջաններում խոշոր գետերի ավազանների հիդրոէներգետիկ ներուժը և ներկայացնել առաջարկություններ` ոլորտի զարգացման տեսլականի, առաջնահերթությունների և սահմանափակումների վերաբերյալ։
Ուսումնասիրության արդյունքներով հանձնաժողովը կազմում է եզրակացություն, որում պետք է ներառվեն ՓՀԷԿ-երի կառուցման, շահագործման (գործող ՓՀԷԿ-երի մասով) և նախատեսվող գործունեության (կառուցվող ՓՀԷԿ-երի մասով)՝ շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության, բնապահպանական օրենսդրության պահանջների հնարավոր խախտումների, դրանց պատճառների մասին ամփոփ տեղեկություններ, ինչպես նաև ոլորտի բարելավման և ի հայտ եկած բացասական հետևանքների վերացման մասին առաջարկություններ։
Հանձնաժողովին ներկայացված պահանջների համաձայն՝ աշխատանքները պետք է իրականացվեին հրապարակայնության և թափանցիկության սկզբունքների հիման վրա՝ պահպանելով գաղտնի տեղեկություններին ներկայացվող օրենսդրության պահանջները։ Հանձնաժողովականներից յուրաքանչյուրն իրավունք ուներ ստանալ ՓՀԷԿ-երի հետ կապված ողջ տեղեկատվությունը, ինչպես նաև հրապարակել այն` բացառությամբ գաղտնիք պարունակող տեղեկությունների։
Զրուցակցիս հավաստմամբ՝ դեռևս փետրվար ամսին ուսումնասիրություններ են իրականացվել Շահումյանի շրջանում՝ կառուցվող (ներկայումս շինարարությունը կասեցված) և գործող ՓՀԷԿ-երի հավաքական գործունեության հնարավոր ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա գնահատելու նպատակով։
Հանձնաժողովն ուսումնասիրել է ՓՀԷԿ-երի վերաբերյալ փաստաթղթերը, որից հետո շարունակել աշխատանքները Քաշաթաղի և Մարտակերտի շրջանների ՓՀԷԿ-երի տարածքներում։ Ուսումնասիրվել է նաև ՓՀԷԿ-երի լիցենզիաների և թույլտվությունների հետ կապված փաստաթղթաշրջանառությունը, ծանոթացել են գործող օրենսդրական և ենթաօրենսդրական ակտերին։
Նշված ուսումնասիրությունների վերաբերյալ հանձնաժողովի համապարփակ առաջարկությունները կյանքի կոչելու համար ԱՀ կառավարության 2020թ մարտի 17-ի համապատսախն որոշման համաձայն ստեղծվել էր աշխատանքային խումբ ԱՀ պետական նախարար Գրիգորի Մարտիրոսյանի գլխավորությամբ։
Նշենք, որ հանձնաժողովի աշխատանքները ժամանակավորապես կասեցվել էին` համավարակի հետ կապված։
Ա. Գասպարյանի իրազեկմամբ՝ ապրիլի 23-ին ԱՀ պետական նախարար Գրիգորի Մարտիրոսյանը խորհրդակցություն էր հրավիրել աշխատանքային խմբի անդամների հետ, որի ընթացքում նախանշվել են աշխատանքները կատարելու հիմնական ուղղությունները և կատարման ժամկետները։ Հաշվի առնելով հարցի կարևորությունը՝ Գ. Մարտիրոսյանը հանձնարարել է հրապարակել շրջակա միջավայրի վրա փոքր հիդրոէլեկտրակայանների ազդեցությունն ուսումնասիրող հանձնաժողովի ամփոփիչ արձանագրությունը և, այն որակելով որպես ուղեցույց աշխատանքային խմբի համար, ևս մեկ անգամ վերահաստատել Արցախի Հանրապետության կառավարության հաստատակամությունը՝ կյանքի կոչել արձանագրության մեջ ներառված առաջարկությունները, վերացնել թերություններն ու խախտումները, ապահովել բնապահպանական օրենսդրության պահանջների անշեղ կատարումը։
Ըստ հանձնաժողովի եզրակացության՝ ներկայացվել են հետևյալ պահանջները.
ա. հաշվի առնելով, որ վերջին 40 տարվա ընթացքում Արցախի Հանրապետության գետերում գետային հոսքը նվազել է մինչև 10%, անհրաժեշտ է 3 ամսվա ընթացքում գործող և կառուցվող փոքր հիդրոէլեկտրակայանների թույլտվություններում վերանայել հիդրոլոգիական տվյալները, ինչպես նաև՝ նոր կառուցվող փոքր հիդրոէլեկտրակայանների դեպքում, ջրօգտագործման թույլտվությունները և շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման փորձաքննությունները.
բ. գետերում էկոլոգիական հոսքը պահպանելու համար 6 ամսվա ընթացքում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների ջրընդունիչի պատվարի ձկնանցուղու վրա տեղադրել տեսախցիկ և օնլայն մակարդակաչափ՝ գծանշելով էկոլոգիական հոսքի մակարդակը.
գ. իրականացնել նախապատրաստական աշխատանքներ՝ 2020թ. 3-րդ կամ 4-րդ եռամսյակից Արցախի Հանրապետության ջրաօդերևութաբանական ցանցի վերականգնման գործընթացը սկսելու համար.
դ. 2020թ. մայիս-հունիս ամիսներին կազմել կառավարման պլանների բովանդակությունը և ներկայացնել ԱՀ կառավարության հաստատմանը.
ե. իրականացնել նախապատրաստական աշխատանքներ՝ 2020թ. 4-րդ եռամսյակից Արցախի Հանրապետության գետերի ջրավազանային կառավարման պլանների մշակման գործընթացը սկսելու համար։
Ինչ վերաբերում է շինարարությունը վերսկսված նոր կառուցվող փոքր հիդրոէլեկտրակայաններին, Ա. Գասպարյանը նշեց, որ դրանց շինարարությանը զուգընթաց, պետք է սկսվի հնարավորինս սեղմ ժամկետում ջրօգտագործման թույլտվությունները և շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման փորձաքննությունները վերանայելու գործընթացը, իսկ բուն շինարարությունը պետք է ընթանա այն կոնստրուկտիվ հատվածներում, որոնք նշված թույլտվությունները և փորձաքննությունները վերանայելու արդյունքում, ակնհայտ է, փոփոխության չեն ենթարկվի։