ԳՅՈՒՂԸ ԱՊՐԵԼ Է ՈՒԶՈՒՄ

 Ար­մեն Աբ­րա­հա­մյա­նին հան­դի­պե­ցինք Մար­տու­նի քա­ղա­քից Բեր­դա­շեն տա­նող ճա­նա­պար­հին` վաղ ա­ռա­վո­տյան։ Փոք­րա­մար­մին ե­րի­տա­սար­դը, պարզ­վեց, շտա­պում էր գյու­ղի ծայ­րին գտն­վող իր ա­նաս­նա­ֆեր­ման, որ­տեղ ա­վե­լի քան 160 գլուխ խո­շոր եղ­ջե­րա­վոր ա­նա­սուն­ներ է պա­հում։ Մեզ հա­մար հե­տաքր­քիր, մի քիչ էլ զար­մա­նա­լի էր, որ այդ ա­մոթ­խած, քչա­խոս թվա­ցող ե­րի­տա­սար­դը նման բիզ­նես-նա­խա­գիծ է ի­րա­կա­նաց­նում։ Նրան միա­նա­լու և ֆեր­մա­յին ծա­նո­թա­նա­լու ցան­կու­թյուն հայտ­նե­ցինք։ Հս­կա­յա­կան շեն­քը, որ­տեղ տե­ղա­կայ­ված է ֆեր­ման, բա­րե­նո­րոգ չէր, բայց ա­նա­սուն­նե­րի հա­մար ստեղծ­ված էին նոր­մալ պայ­ման­ներ։ Ար­մե­նը դեռ ե­րեք տա­րի ա­ռաջ է սկ­սել այդ բիզ­նե­սը՝ լրիվ զրո­յա­կան կե­տից և չի նեղ­վում աշ­խա­տան­քի այն մեծ ծա­վա­լից, որն ուր­վագծ­վում է՝ իր վերջ­նա­կան նպա­տա­կին հաս­նե­լու ճա­նա­պար­հին։

30 տա­րե­կան է։ Ա­նաս­նա­պա­հու­թյամբ զբաղ­վե­լու ե­րա­զան­քը, որ­քան էլ տա­րօ­րի­նակ թվա, ման­կուց է փայ­փա­յում։ Եվ ոչ այն պատ­ճա­ռով, որ ինքն այլ հմ­տու­թյուն­ներ կամ հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ չի ու­նե­ցել։ Ա­մենևի՜ն։ Հե­տո նրա բա­րե­կամ­նե­րից ի­մա­ցանք, որ Ար­մե­նը Բեր­դա­շե­նի դպ­րո­ցի լա­վա­գույն ա­շա­կերտ­նե­րից էր, գե­րա­զան­ցու­թյամբ է ա­վար­տել դպ­րո­ցը, և երբ հայտ­նել է իր ո­րո­շու­մը ա­նաս­նա­բույժ դառ­նա­լու ցան­կու­թյան մա­սին, ու­սու­ցիչ­նե­րի մի մա­սը նե­ղա­ցել է. ափ­սո­սում էին գի­տե­լիք­նե­րը, որ ու­ներ ի­րենց մաս­նա­գի­տու­թյուն­նե­րից։ Սո­վո­րել է ՀՀ Ագ­րա­րա­յին հա­մալ­սա­րա­նի Ստե­փա­նա­կեր­տի մաս­նա­ճյու­ղում, ստա­ցել ա­նաս­նա­բույ­ժի մաս­նա­գի­տու­թյուն։ Ա­վար­տել կար­միր դիպ­լո­մով, ու­նի նաև մա­գիստ­րո­սի աս­տի­ճան։ Դա­սա­խոս­ներն ա­ռա­ջար­կել են մնալ հա­մալ­սա­րա­նում և դա­սա­վան­դել։ Ա­ռա­ջար­կը մերժ­վել է՝ Ար­մե­նը հաս­տա­տա­կամ էր իր ո­րոշ­ման մեջ և ձգ­տում էր իր նպա­տա­կին։ ՙԵս պետք է ա­նաս­նա­ֆեր­մա ու­նե­նամ՝ ժա­մա­նա­կա­կից, մեծ, տար­բեր­վող՚,-ա­սել է ի­րեն հա­կա­ռա­կի մեջ հա­մո­զել փոր­ձող­նե­րին։
Հա­րա­զատ­նե­րի հոր­դոր­ներն ա­նի­մաստ էին, և սկ­սե­ցին օ­ժան­դա­կել՝ ին­չով կա­րող էին։ Ար­մե­նը ա­ռա­վո­տյան ժա­մը հին­գից աշ­խա­տան­քի մեջ է. գյու­ղում օ­րը վաղ է սկս­վում, քնե­լու ժա­մա­նակ չկա։ Պետք է ա­նա­սուն­նե­րի վի­ճա­կը ստու­գել, կե­րի ու մաք­րու­թյան հոգ­սը քա­շել։ Հայ­րը, չնա­յած դեմ էր որ­դու նա­խա­ձեռ­նու­թյա­նը, հի­մա նրա կող­քին է՝պատ­րաստ ա­ջակ­ցե­լու ա­մեն ին­չում։ ՙՄե­նակ չի լի­նի, օգ­նել է պետք՚,-ա­սում է նա՝ մտ­քում երևի հպար­տա­նա­լով որ­դու հա­մա­ռու­թյամբ ու նպա­տա­կաս­լա­ցու­թյամբ։
Ֆեր­մա­յի շեն­քը պատ­կա­նում էր բեր­դա­շեն­ցի­նե­րին. խոր­հր­դա­յին կար­գե­րի փլու­զու­մից հե­տո կոլ­տն­տե­սու­թյա­նը պատ­կա­նող ա­նաս­նա­ֆեր­մա­յի շեն­քը փա­յա­բա­ժին­նե­րով հատ­կաց­վել էր նրանց։ Մե­կը վա­ճա­ռել է իր բա­ժի­նը, մյու­սը՝ ան­հա­տույց օգ­տա­գործ­ման տրա­մադ­րել, ու այդ­պի­սով Ար­մե­նը ա­նա­սուն­նե­րին պա­հե­լու տեղ է ձեռք բե­րել։ Ա­ռա­ջին 25 ա­նա­սուն­նե­րը գնել է 5 մլն դրամ վար­կա­յին գու­մար­նե­րով։ Օ­ժան­դա­կել է այն ժա­մա­նակ դեռ ԱՀ պետ­նա­խա­րար Ա­րա­յիկ Հա­րու­թյու­նյա­նը։ Վար­կը փա­կե­լուց հե­տո նոր վարկ ստա­նա­լու հայտ է ներ­կա­յաց­րել, այս ան­գամ՝ տաս մի­լիոն դրա­մի չա­փով։ Այդ­պի­սով հա­ջող­վել է բազ­մաց­նել ա­նա­սուն­նե­րը և ձեռք բե­րել ո­րոշ տոհ­մա­յին կեն­դա­նի­ներ։ Ար­դեն ե­րեք գլուխ զտա­րյուն տոհ­մա­յին ա­նա­սուն ու­նի՝ եր­կու ե­րինջ և ցուլ։ Տոհ­մա­յին մատ­ղաշ­ներն ու հոր­թերն էլ կա­մաց-կա­մաց շա­տա­նում են։

Կաթ­նամ­սա­տու ցե­ղե­րից են՝ շվից, ֆլեգ­վի, հոլշ­տեյն։ Ար­մե­նի նպա­տա­կը տոհ­մա­յին ա­նա­սուն­նե­րը շա­տաց­նելն է։ Նրանց մթե­րատ­վու­թյու­նը տե­ղա­կա­նի հա­մե­մատ մի քա­նի ան­գամ բարձր է. նույն պայ­ման­նե­րում պա­հե­լով տոհ­մա­յին ա­նա­սու­նը օ­րա­կան 30-35 լիտր կաթ է տա­լիս, ա­վե­լի քան 400կգ միս։ ՙՄե­րոնք օ­րա­կան մինչև 10լ կաթ, 200կգ միս են տա­լիս նույն պայ­ման­նե­րում՚,-պար­զա­բա­նում է մեր զրու­ցա­կի­ցը։ Իսկ նրանք պահ­ման հա­տուկ պայ­ման­ներ կամ այլ կեր չե՞ն պա­հան­ջում՝ մեր հար­ցի պա­տաս­խա­նը բա­ցա­սա­կան էր. բո­լոր ա­նա­սուն­նե­րին էլ պի­տի լավ պա­հել՝ չոր պայ­ման­նե­րում, ժա­մա­նա­կին մաք­րել ու կե­րակ­րել, հետևել ա­ռող­ջու­թյա­նը, կա­տա­րել պատ­վաս­տում­նե­րը։ Վեր­ջին­ներն ան­ձամբ է կա­տա­րում։
Կա­թը ՙԱ­ռաջ­նեկ՚ ըն­կե­րու­թյունն է մթե­րում, հենց տե­ղում, իսկ մի­սը ֆեր­մե­րը շու­կա է տա­նում։ Ֆեր­ման ընդ­լայ­նե­լու նպա­տակ ե­րի­տա­սարդն ու­նի, բայց ա­ռաջ­նա­յի­նը ա­նաս­նա­ֆեր­մա­յի վե­րա­նո­րո­գումն է, ա­նա­սուն­նե­րի պահ­ման պայ­ման­նե­րի բա­րե­լա­վու­մը։ Քա­նի որ գլ­խա­քա­նա­կը փոքր չէ, անհ­րա­ժեշտ է լի­նե­լու մե­քե­նա­յաց­ման մա­սին մտա­ծել, խոտ ու կեր հայ­թայ­թե­լու հա­մար տեխ­նի­կա ձեռք բե­րել։ Ա­ռայժմ միայն կիթն է մե­քե­նա­յաց­ված, մնա­ցած աշ­խա­տան­քը կա­տար­վում է ձեռ­քով, վար­ձու աշ­խա­տող­նե­րի օգ­նու­թյամբ. չորս հո­գուց բաղ­կա­ցած ըն­տա­նիք է հրա­վի­րել ֆեր­մա­յի տա­րած­քում ապ­րե­լու և աշ­խա­տե­լու։ Նրան­ցից եր­կուսն ա­րոտ են տա­նում ա­նա­սուն­նե­րը, մյուս­նե­րը կիթն են կազ­մա­կեր­պում։ Ա­մե­նադժ­վա­րը վար­ձու աշ­խա­տող գտ­նելն է. մար­դիկ չեն ու­զում ա­նաս­նա­պա­հու­թյամբ զբաղ­վել, ա­մոթ են զգում։ Այդ զգա­ցումն Ար­մե­նի հա­մար տա­րօ­րի­նակ է. ին­քը` սո­ված, ա­ռանց ե­կամ­տի մնալն է ա­մոթ հա­մա­րում, գյու­ղա­ցին սո­ված մնա­լու ի­րա­վունք չու­նի։ Ի­հար­կե, դժ­վար է ա­նաս­նա­պա­հի աշ­խա­տան­քը, այն սեր ու շուր­ջօ­րյա նվի­րում է պա­հան­ջում։ Լի­նում են հիաս­թա­փու­թյան պա­հեր, ա­նե­լա­նե­լի թվա­ցող ի­րա­վի­ճակ­ներ, բայց թևա­թափ լի­նել ու նա­հան­ջի տրա­մադր­վել չի կա­րե­լի։ Անհ­րա­ժեշտ է աշ­խա­տել, ու հա­ջո­ղու­թյունն ան­պայ­ման ժպ­տա­լու է։
Ար­մենն ա­նա­սուն­նե­րը պա­հում է խա­ռը պահ­ված­քով. չնա­յած կա­ռա­վա­րու­թյու­նը ող­ջու­նում է մսու­րա­յին պայ­ման­նե­րին ան­ցու­մը, ե­րի­տա­սարդ ֆեր­մե­րը գտ­նում է, որ դեռ դժ­վար է Ար­ցա­խում նման ան­ցում կա­տա­րել միան­գա­մից. չկա բա­վա­րար կե­րա­յին բա­զա, բո­լո­րը պատ­րաստ չեն նման պայ­ման­ներ ա­պա­հո­վել ա­նա­սուն­նե­րի հա­մար։ ՙՀնա­րա­վոր է, որ տոհ­մա­յին կա­յան­նե­րը նման հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նեն, բայց մյուս սե­փա­կա­նա­տե­րե­րի հա­մար դժ­վար կլի­նի,-ա­սում է նա։- Պետք է ա­վե­լաց­վեն կե­րա­յին կուլ­տու­րա­նե­րի մշա­կու­թյան ծա­վալ­նե­րը, տեխ­նի­կա ձեռք բեր­վի, մթե­րում կազ­մա­կերպ­վի, ո­րից հե­տո կա­մաց-կա­մաց ան­ցում կա­տար­վի նման պահ­ված­քին՚։ Ար­մե­նը նաև մոտ 40 հա գա­րի է մշա­կել, ու­նի ե­գիպ­տա­ցո­րե­նի, ցո­րե­նի, կորն­գա­նի ոչ մեծ ցան­քա­տա­րա­ծու­թյուն­ներ։ Փոր­ձում է իր ա­նա­սուն­նե­րի հա­մար ո­րո­շա­կի կե­րա­յին բա­զա ստեղ­ծել։
Ներ­կա պա­հին կթում են ըն­դա­մե­նը 30 կով, օ­րա­կան 150լ կաթ են հանձ­նում, բայց սե­զո­նին մինչև 400լ կա­րո­ղա­նում էին ար­տադ­րել։ Նա­խա­տե­սում են նաև կա­թի վե­րամ­շակ­ման ու կաթ­նամ­թեր­քի ար­տադ­րու­թյան սե­փա­կան գոր­ծը հիմ­նել։ Բայց դա՝ ա­ռա­ջի­կա­յում, երբ հա­ջող­վի գլ­խա­քա­նա­կը 500-ի հասց­նել։
Սե­փա­կան ըն­տա­նիք դեռ չու­նի Ար­մե­նը. գո՞րծն է խան­գա­րում, թե՞.... հար­ցը կի­սատ մնաց. պլա­նա­վո­րում է ա­ռա­ջի­կա­յում, ի­րեն ըն­տա­նիք է պետք, գյու­ղին՝ աշ­խա­տող ձեռ­քեր ու հո­ղին կառ­չած սիրտ։ Գյու­ղը ապ­րել է ու­զում։