ԳՈՅԱՊԱՅՔԱՐՆ ԻԲՐԵՎ ԱՊՐԵԼՈՒ ԲԱՆԱՁԵՎ
Հիմա տարվա այն ժամանակն է, երբ շուկայում արցախյան մրգերից առաջին տեղում նուռն է: Թագակիր մեր միրգը դարձյալ իր դիրքում է: Ստեփանակերտի տարբեր թաղամասերում ու փողոցներում վաճառվող խոշորահատիկ նռների մեծ մասը, պարզվում է, բերվում է Ասկերանի շրջանի Նախիջևանիկ գյուղից: Ընդ որում, նախիջևանիկյան արևահամ նուռը բավարարում է ոչ միայն ստեփանակերտցիների պահանջարկը, այլև արտահանվում է Հայաստան:
Մեր հոդվածի հերոսը Նախիջևանիկից է, որն իր այգու բերքը կրկին վաճառելու էր բերել Ստեփանակերտ: Մինչ նա հերթական հաճախորդին էր սպասարկում, կարճատև զրույցի բռնվեցի նախիջևանիկցի մի կնոջ հետ: Վերջինս, առանց սակարկելու, համաձայնեց վերավաճառող կնոջը մեծ արկղ նուռ վաճառել հենց վերջինիս առաջարկած գնով և անգամ կազմակերպել դրա տեղափոխման գործը: «Ինչքա՞ն նուռ ունեք, որ այդպես հեշտորեն «բեռնաթափվեցիք»»,-հարցրի նրան: ՙՇա՛տ, տոննաներով,- պատասխանեց կինը,-ինչքան պետք է՝ ասեք, բերենք Ձեր ուզած տեղը՚:
Նույնն ասաց նաև հոդվածիս հերոսը՝ նշելով, որ 4 տոննա նռան բերք ունի: Եվ իր նմանները գյուղում մեկը,երկուսը չեն:
Սուրեն Մարտիրոսյան. այսպես ներկայացավ: Վաթսունչորս տարեկան է, բնակվում է իր ծննդավայր Նախիջևանիկ գյուղում, այգեգործ է: 90-ականների Արցախյան պատերազմում ականի պայթյունից կորցրել է ոտքը: Այգեգործությամբ սկսել է զբաղվել այդ ժամանակներից: Ուղտասարում տարածք էր վերցրել, մշակել, ստացված եկամտով «Կանավի տակին»/Նախիջևանիկի վարչական տարածքն է, որը պատերազմից հետո չեզոք գոտի է դարձել/ հողատարածք էր վերցրել, այգի հիմնել, դրա եկամտով սեփականաշնորհված իր հողում՝ մոտ 7,5 հա, այգի հիմնել: «Նուռ, տանձ, խնձոր, սալոր… մտքովդ ինչ միրգ անցնում է, իմ այգում կա: Միայն կես տոննա թուզ եմ վաճառել»,-արդյունքից գոհ պատմում է նա: Նոր այգի էլ է հիմնել՝ Գետ /«Կետ»/ կոչվող հատվածում, արդեն երրորդ տարին է՝ մշակում է, ամեն տարի 100 ծառ է տնկում: «Չորս-չորս շարք նուռ, տանձ, խնձոր, արքայանարինջ եմ տնկել, առաջին տարում տնկած նռնենիներն այս տարի առաջին բերքն են տվել, պտուղները մանր են, բայց՝ շատ, ասես տոնածառ լինի», - նորաստեղծ այգու պտղառատ ծառի գեղեցկությունն է նկարագրում:
Պապական հողում /այդպես է ասում տնամերձի մասին, որտեղ հորական տունն է և որտեղ ապրում է ընտանիքով/ թթենիներից ավելի քան 60լ դոշաբ է պատրաստել: Այս տարի չի հասցրել առաջին թթենիները թափ տալ, օղի թորել: Նաև՝ բանջարաբուծությամբ զբաղվել: Նուռը վաճառելու ժամանակ նրան ճանաչողները նաև հարցնում էին լոբի, պղպեղ չունի՞: Եվ իրեն մեղավոր է զգում, որ չունի, քանի որ, ինչպես պարզվեց, դրանք աճեցնելու, խնամելու ժամանակ գնացել էր վիրահատության: Արդեն 4 ամիս է անցել: Հազվագյուտ մարդիկ են այդքան կարճ ժամանակում կարողանում ազատ քայլել, բայց նա վիրահատվելուց արդեն երկու ամիս անց քայլում էր: Առողջական խնդիրը հաջողությամբ հաղթահարելու համար պատճառներ ուներ. այգու խնամքը հիմնականում իր ուսերին է: Հիվանդ կինն ի վիճակի չէ օգնել, իսկ որդին դիրքապահ է, որը ժամանակ առ ժամանակ է կարողանում իրեն ձեռք հասցնել: Որդին չորս երեխա ունի, տանը նորածին էլ կա: Երկու աղջիկների, որոնցից մեկն ապրում է գյուղում, մյուսը՝ Ստեփանակերտում, 7 երեխաները նույնպես փոքր են: Մի խոսքով, Սուրենը մենատնտես է բառի ուղիղ իմաստով, ինչը չի նշանակում միայն այգի մշակել: Ավելի դժվարը առատ բերքն իրացնելն է: Առաջ ավելի հեշտ էր, Հայաստանի մարզերից գալիս, հենց այգուց տանում էին: Հիմա ինքն է տանում Գորիս, Վարդենիս, Վանաձոր: Այդպես շուկայագիտություն էլ է սովորել: Նախապես իմանում է այնտեղի գները, պայմանավորվում մարդկանց հետ, պարզում՝ ինչքան է պետք: Նուռը տանում, շատ դեպքերում կարտոֆիլով փոխանակում է: Կարտոֆիլը որպես ձմեռվա պաշար է բերում: Անցյալ տարի այդպես մեկ տոննա կարտոֆիլ է բերել իր, աղջիկների և Խնածախում ապրող քրոջ համար: Ասել է թե՝ հարազատներին էլ չի աչքաթող անում, օգնում է: Մինչև վերջին պատերազմը նուռը նաև Մոսկվա էր հասցնում՝ մյուս քրոջ համար:
Գործից աչքը չի վախենում, այլ մի բանից՝ առողջությունը հանկարծ չդավաճանի: «Աստված այնքան կյանք տա ինձ, մինչև թոռներս մեծանան, այգիներս հանձնեմ նրանց»,-դա է միայն փափագում: Հուսով է, որ կդիմանա: «Ամեն վիճակի հետ հարմարվում եմ»,- ասում է: Երիտասարդ տարիներին սպորտով է զբաղվել: Երբ սովորում էր Ստեփանակերտի պրոֆտեխուսումնարանում՝ տրակտորիստի կուրսում, ըմբշամարտ էր պարապում: Սովորելու երեք տարվա ընթացքում հասցրել էր դառնալ Ստեփանակերտի, ապա՝ Ղարաբաղի, այնուհետև՝ Ադրբեջանի չեմպիոն: Գյուղում էլ էր սպորտով զբաղվում, մինչև վիրավորվելը: Մասնագիտությամբ տրակտորիստ էր, բայց գյուղում ամեն աշխատանք անում էր, ինչ հանձնարարում էր ղեկավարությունը: Ամառվա սեզոնին գիշեր-ցերեկ Հարամիից տուն չէր գալիս: Ասում է՝ պորտս Մարտունի-Հարամիում է կտրվել: Նախիջևանիկի հողատարածքների մեծ մասն այդտեղ էր, հնձին կոմբայն էր վարում, վարուցանքի ժամանակ՝ տրակտոր: Մեխանիզացիայից լավ գլուխ է հանում: Իր աշխատասիրությամբ գյուղի ղեկավարների աչքի լույսն էր: Նաև հնազանդ որդի էր: 98 տարի ապրած հոր խոսքը երբեք գետնով չի տվել:
Մինչև 2020թ. պատերազմը զբաղվում էր նաև անասնապահությամբ: 6-7 գլուխ կով ուներ, մի 30 գլուխ ոչխար: Հիմա չունի, որովհետև արոտավայր չկա, բացի դրանից, անասուններն անցնում են սահմանը: Իսկ ինչ որ անցնում է այն կողմ, հետ վերցնել չի լինում: Այդպես նաև իր երեք ձին է կորել. «Իմ կյանքը ձիերի հետ է եղել, որտեղ ցանկացել եմ, տարել են»,-ափսոսանքով հիշում է: Իսկ հիմա միայն ավանակ է պահում. «Թեթև, ամենագնաց ապրանք է, ինձ յոլա է տանում»: Գյուղում շատ քիչ մարդ է հիմա անասուն պահում: Լավ է, որ ժամանակին մասնագետները խորհուրդ են տվել գյուղացիներին այգեգործությամբ զբաղվել: Բայց այգիներն էլ չեն հեշտությամբ մշակվում: «Բաղերի մեծ մասը Կանավ կոչված տարածքում է, որը թուրքի սահմանից մի քանի հարյուր մետր է հեռու, առանց ռուսի միջամտության հնարավոր չէ մտնել այնտեղ, հողը մշակել, ծառերը ձևավորել, բերքը հավաքել,-խոչընդոտող հանգամանքներն է ներկայացնում և ավելացնում,- ես այլընտրանք չունեմ, ստիպված եմ պայքարելով ապրել: Հանուն իմ ընտանիքի, իմ զավակների, թոռների, իմ օջախի: Իմ ապրելը գոյության պայքար է…»:
Ասել է թե՝ գոյապայքարը նրա ապրելու բանաձևն է: Այդ բանաձևով հիմա Արցախում շատերն են ապրում:
Սվետլանա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ