ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ԱՆԴԱՄԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՆԱՏՕ-ԻՆ ԿԱՐՈՂ Է ՇՈՒՏՈՎ ԱՎԱՐՏՎԵԼ...

ՙԿա­լի­ֆոռ­նիա Կու­րիեր՚ թեր­թի հրա­տա­րա­կիչ և խմ­բա­գիր

Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րի պաշ­տո­նա­կա­տար Պատ­րիկ Շա­նա­հա­նը 2019 թ. հու­նի­սի 6-ին կոշտ նա­մակ է հղել իր գոր­ծըն­կե­րո­ջը՝ Թուր­քիա­յի պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար Հու­լու­սի Ա­քա­րին։ Շա­նա­հա­նը սպառ­նա­ցել է վերջ դնել Թուր­քիա­յի մաս­նակ­ցու­թյա­նը ԱՄՆ-ի օ­դու­ժի ա­մե­նաա­ռա­ջա­տար F-35 կոր­ծա­նիչ­նե­րի ծրագ­րին և պատ­ժա­մի­ջոց­ներ կի­րա­ռել, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի հա­մա­ռել հա­ջորդ ա­միս Ռու­սաս­տա­նից S-400 հր­թիռ­նե­րի ձեռք­բեր­ման հար­ցում։ Ռու­սա­կան հր­թիռ­ներն ան­հա­մա­տե­ղե­լի են ՆԱ­ՏՕ-ի զի­նա­հա­մա­կար­գին և վտան­գի են են­թար­կում F-35 կոր­ծա­նիչ­նե­րի աշ­խա­տան­քը, այս­պի­սով սպառ­նա­լով ԱՄՆ-ի ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյու­նը։

Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ Էր­դո­ղա­նը բազ­միցս մեր­ժել է ԱՄՆ-ի բո­ղոք­նե­րը և պն­դել ռու­սա­կան հր­թիռ­ներ ձեռք բե­րե­լու վրա, ո­րոնց հա­մար Թուր­քիան 2.5 մի­լիարդ դո­լա­րի վար­կա­յին հա­մա­ձայ­նա­գիր է ստո­րագ­րել Ռու­սաս­տա­նի հետ։ Մի քա­նի թուրք զին­վո­րա­կան­ներ ար­դեն սո­վո­րում են Ռու­սաս­տա­նում, թե ինչ­պես աշ­խա­տեց­նել նոր հր­թիռ­նե­րը։ Միևնույն ժա­մա­նակ, Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րը Թուր­քիա­յին տե­ղե­կաց­րել է, որ թուրք օ­դա­չու­նե­րը, ո­րոնք մի քա­նի ա­միս է F-35 կոր­ծա­նիչ­նե­րի վե­րա­պատ­րաստ­ման դա­սըն­թաց­ներ էին անց­նում Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րում, պետք է հե­ռա­նան երկ­րից 2019թ. հու­լի­սի 31-ին։
Պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րի պաշ­տո­նա­կա­տար Շա­նա­հա­նի նա­մա­կը ցն­ցում ա­ռա­ջաց­րեց Թուր­քիա­յի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան և անվ­տան­գու­թյան կա­ռա­վա­րող շր­ջան­նե­րում, քա­նի որ Թուր­քիան դեռ չգի­տի, թե ՙինչ­պես պա­տաս­խա­նել՚, ա­սել է անվ­տան­գու­թյան գծով բարձ­րաս­տի­ճան թուրք պաշ­տո­նյան ՙԱլ Մո­նի­տոր՚-ին։ Միա­ժա­մա­նակ, Թուր­քիան վճա­րել է ա­վե­լի քան մեկ մի­լիարդ դո­լար 100 հատ F-35 կոր­ծա­նիչ­ներ ձեռք բե­րե­լու հա­մար։ Նա­խա­գահ Էր­դո­ղա­նը հայ­տա­րա­րել է, որ ԱՄՆ-ից կպա­հան­ջի վե­րա­դարձ­նել այդ գու­մա­րը։ Բա­ցի դրա­նից, Թուր­քիան, որ­պես F-35 ծրագ­րի գոր­ծըն­կեր, ար­տադ­րում է կոր­ծա­նիչ­նե­րի ո­րոշ մա­սեր, ո­րոնք այլևս չեն ստաց­վի Թուր­քիա­յից։
Շա­նա­հա­նը Թուր­քիա­յի պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րին գրել է. ՙF-35-ի նկատ­մամբ ձեռ­նարկ­ված բո­լոր գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը հիմն­ված են վտանգ­նե­րի վրա, կապ­ված S-400-ե­րի առ­կա­յու­թյան հետ Թուր­քիա­յում, և դրանք ան­ջատ են Ռու­սաս­տա­նին առ­նչ­վող ՙՊատ­ժա­մի­ջոց­նե­րի մի­ջո­ցով Ա­մե­րի­կա­յի հա­կա­ռա­կորդ­նե­րին հա­կազ­դե­լու մա­սին՚ օ­րեն­քի (CAATSA) պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րից։ ԱՄՆ Կոնգ­րե­սը վճ­ռա­կա­նո­րեն է տրա­մադր­ված տես­նել CAATSA-ի պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րի կի­րա­ռու­մը Թուր­քիա­յի նկատ­մամբ, ե­թե Թուր­քիան ձեռք բե­րի S-400։ Բա­ցի F-35-ի նման պլատ­ֆորմ­նե­րի անվ­տան­գու­թյան սպառ­նա­լի­քից, Թուր­քիա­յի կող­մից S-400-ի գնու­մը կխո­չըն­դո­տի ձեր երկ­րի հնա­րա­վո­րու­թյա­նը ամ­րապն­դե­լու կամ պահ­պա­նե­լու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի և ՆԱ­ՏՕ-ի հետ, հան­գեց­նե­լով Թուր­քիա­յի ռազ­մա­վա­րա­կան և տն­տե­սա­կան չա­փա­զանց կախ­վա­ծու­թյա­նը Ռու­սաս­տա­նից և խո­չըն­դո­տե­լու Թուր­քիա­յի հզոր պաշտ­պա­նա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան և տն­տե­սա­կան զար­գաց­ման հա­վակ­նոտ նպա­տակ­նե­րը։ Այս ու­ղիով գնա­լը կհան­գեց­նի աշ­խա­տա­տե­ղե­րի, հա­մա­խառն ներ­քին ար­դյուն­քի և մի­ջազ­գա­յին առևտրի կորս­տի։ Նա­խա­գահ Թրամ­փը պատ­րաս­տա­կամ էր երկ­կողմ առևտրի ծա­վալ­նե­րը 20 մի­լիարդ դո­լա­րից հասց­նել ա­վե­լի քան 75 մի­լիար­դի, սա­կայն դա կա­րող է դժ­վար լի­նել, ե­թե ԱՄՆ-ն կի­րա­ռի CAATSA-ի պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րը՚։
2019թ. հու­նի­սի 14-ին Թուր­քիա­յի արտ­գործ­նա­խա­րար Մեվ­լութ Չա­վու­շօղ­լուն սպառ­նաց, որ Թուր­քիան կհա­կա­դար­ձի Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րին: ՙՄի եր­կի­րը չի կա­րող ցու­ցում­ներ տալ մյուս երկ­րին, թե ինչ­պես վար­վել։ ԱՄՆ-ն պետք է հրա­ժար­վի այս վար­քագ­ծից։ Բո­լո­րը մտա­հոգ­ված են այս առն­չու­թյամբ։ Ինչ­քա՞ն հե­ռու այն կա­րող է գնալ։ Ե­թե ??ԱՄՆ-ն քայ­լեր ձեռ­նար­կի մեր դեմ, ա­պա մենք ստիպ­ված կլի­նենք հա­մար­ժեք քայ­լեր ձեռ­նար­կել՚,-հայ­տա­րա­րել է նա NTV հե­ռուս­տաա­լի­քին տված հար­ցազ­րույ­ցում։
Ո­րո՞նք են հա­ջորդ քայ­լե­րը։ Էր­դո­ղա­նը նա­խորդ փոր­ձից սո­վո­րել է, որ Թրամ­փը միշտ չէ, որ լսում է Կա­ռա­վա­րու­թյան կամ Կոնգ­րե­սի ան­դամ­նե­րին։ Էր­դո­ղա­նը մի քա­նի հե­ռա­խո­սազ­րույց է ու­նե­ցել, որ­պես­զի Թրամ­փին հա­մո­զի ստեղ­ծել հա­մա­տեղ հե­տա­զո­տա­կան խումբ՝ Թուր­քիա­յի հա­մար ժա­մա­նակ շա­հե­լու նպա­տա­կով։ Այդ ժա­մա­նա­կա­մի­ջո­ցին, բնա­կա­նո­րեն կամ ար­հես­տա­կա­նո­րեն ստեղծ­ված հա­մաշ­խար­հա­յին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը կա­րող են փո­խել ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կը։ Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի և Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ­նե­րը նա­խա­տե­սում են հան­դի­պել հու­նի­սի վեր­ջին Տո­կիո­յում կա­յա­նա­լիք G-20 գա­գաթ­նա­ժո­ղո­վի շր­ջա­նակ­նե­րում։ Դա կլի­նի Էր­դո­ղա­նի վեր­ջին շան­սը` հա­մո­զե­լու Թրամ­փին՝ փո­խել իր ո­րո­շու­մը հու­լի­սին ռու­սա­կան հր­թիռ­նե­րի ձեռք­բեր­ման վե­րա­բե­րյալ։
Ե­թե Էր­դո­ղա­նը չկա­րո­ղա­նա մտա­փո­խել Թրամ­փին, ա­պա նա ա­ռաջ կգ­նա և ձեռք կբե­րի ռու­սա­կան հր­թիռ­ներ՝ խու­սա­փե­լու Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի նվաս­տա­ցում­նե­րից։ Սա­կայն դա միայն սկիզբ կդ­նի ա­վե­լի մեծ հա­կա­մար­տու­թյան... Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րը պատ­ժա­մի­ջոց­ներ կկի­րա­ռի Թուր­քիա­յի նկատ­մամբ՝ լր­ջո­րեն վնա­սե­լով նրա տն­տե­սու­թյու­նը։ Էր­դո­ղա­նը կա­րող է հա­կա­դար­ձել՝ ար­գե­լե­լով Ին­ջիր­լի­քի ռազ­մա­կա­յա­նի օգ­տա­գոր­ծու­մը Թուր­քիա­յում։ Այ­նու­հետև Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րը իր կոր­ծա­նիչ­նե­րը կտե­ղա­փո­խի Հոր­դա­նան (ինչ­պես Գեր­մա­նիան ա­րեց), կամ Հու­նաս­տան (ՆԱ­ՏՕ-ի ան­դամ), կամ` Կիպ­րոս։
Հար­ված­նե­րի և հա­կա­հար­ված­նե­րի այս ա­րա­տա­վոր շր­ջա­նը կա­րող է ա­վարտ­վել կամ ՆԱ­ՏՕ-ից Թուր­քիա­յի հե­ռա­նա­լով, կամ` ՆԱ­ՏՕ-ի ո­րոշ­մամբ՝ Թուր­քիա­յին հե­ռաց­նե­լով։
Թուր­քիա­յի հե­ռա­ցու­մը ՆԱ­ՏՕ-ից մի քայլ է, որ վա­ղուց կան­խա­տես­վում էր, այն ժա­մա­նակ­վա­նից, երբ Էր­դո­ղա­նը գոր­ծում էր ՆԱ­ՏՕ-ի հա­մա­ձայ­նագ­րի տա­ռին ու ո­գուն հա­կա­ռակ: Չնա­յած Թուր­քիա­յի հե­ռա­ցու­մը ՆԱ­ՏՕ-ից լուրջ ո­րո­շում է, հղի ծանր հետևանք­նե­րով, Էր­դո­ղա­նը ՆԱ­ՏՕ-ի նկատ­մամբ Թուր­քիա­յի պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի բազ­միցս խախտ­ման պատ­ճառ է հան­դի­սա­նում՝ ան­տե­սե­լով նրա բո­լոր նա­խազ­գու­շա­ցում­նե­րը։
Այս ի­րադ­րու­թյան ակն­հայտ հաղ­թո­ղը լի­նե­լու է Ռու­սաս­տա­նը, ո­րը կա­րող է հա­ջո­ղու­թյան հաս­նել ՆԱ­ՏՕ-ի թու­լաց­ման գոր­ծում հե­ռաց­նե­լով Թուր­քիա­յին, ո­րը զին­ծա­ռա­յող­նե­րի թվով ՆԱ­ՏՕ-ի երկ­րորդ ա­մե­նա­խո­շոր ան­դամն է, միա­ժա­մա­նակ հր­թիռ­նե­րի վա­ճառ­քից ձեռք բե­րե­լով խիստ անհ­րա­ժեշտ ե­կա­մուտ իր փլուզ­ված տն­տե­սու­թյան հա­մար?
Սա­կայն Ռու­սաս­տա­նի հա­ջո­ղու­թյու­նը կա­րող է կար­ճատև լի­նել։ Հենց որ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան հա­կա­սու­թյուն ա­ռա­ջա­նա Ռու­սաս­տա­նի և Թուր­քիա­յի միջև, նոր ձևա­վոր­ված սի­րո տո­նախմ­բու­թյու­նը կա­վարտ­վի, վերջ դնե­լով Թուր­քիա­յի ակ­րո­բա­տիկ շար­ժում­նե­րին Արևել­քի և Արևմուտ­քի միջև և լք­ված լի­նե­լով եր­կու­սի կող­մից...