Ո՞ՐՆ Է ԼԻՆԵԼՈՒ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԱԳՐԵՍԻՎ ԾԱՎԱԼԱՊԱՇՏԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՐՁԱԳԱՆՔԸ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության դիվանագիտական կորպուսի ամենամյա համաժողովը, անդրադառնալով ադրբեջանա-արցախյան հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը, հավաստեց, որ բարձր է գնահատում միջազգայնորեն ընդունված միակ միջնորդական առաքելության՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության դերակատարությունը։ Միաժամանակ վերահաստատեց արտգործնախարարների մակարդակով կողմերի միջև երկխոսությունը շարունակելու անհրաժեշտությունը։ Ի թիվս մի շարք կարևոր շեշտադրումների, նշվեց, որ Ադրբեջանն իր անփոփոխ հայատյաց քաղաքականությամբ շարունակում է մնալ Արցախի ժողովրդի գոյության սպառնալիքը։ Բայց խաղաղությունն այլընտրանք չունի, և դրա ապահովման համար Հայաստանն ու Արցախն ունեն բավարար ուժ։ Սա արտաքին աշխարհին ուղղված կարևոր ազդակ էր, որը ևս մեկ անգամ ի ցույց դրեց հայկական դիվանագիտական օրակարգում Արցախի կարգավիճակի և անվտանգության խնդիրների առաջնահերթությունը։
Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների հերթական հանդիպումը, ըստ ոչ պաշտոնական աղբյուրների, տեղի կունենա ընթացիկ ամսում Նյու Յորքում կայանալիք ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 74-րդ նստաշրջանի շրջանակներում։ Նախագահների մակարդակով հանդիպում դեռևս ծրագրված չէ։
Քաղաքական վերջին զարգացումները ցույց տվեցին, թե ինչպիսի ջանքեր է Ադրբեջանը գործադրում Մնացականյան-Մամեդյարով հանդիպման նախաշեմին հայկական կողմի համար ոչ բարենպաստ ֆոն ստեղծելու ուղղությամբ։ Բաքուն տարածեց մի տեղեկատվություն, ըստ որի՝ Վաշինգտոնը Հայաստանի իշխանությունների առջև Սիրիայից հայկական հումանիտար առաքելությունը դուրս բերելու պահանջ է դրել։ Ի դեպ, նման տեղեկատվություն շրջանառվեց նաև հայկական որոշ շրջանակների կողմից։
ՀՀ ԱԳՆ-ի հերքումը հնչեց արտգործնախարարության մամուլի խոսնակ Աննա Նաղդալյանի շուրթերով. փորձ է արվում արդեն իսկ հերքված տեղեկատվությունը վերստին շրջանառել նոր մտացածին մանրամասներով, որոնք նույնպես չեն համապատասխանում իրականությանը՝ այդպիսով ձևավորելով մի քանի շերտից բաղկացած կեղծ լուր։ Սիրիայի հայ համայնքի անվտանգությանը և նրան տրամադրվող աջակցությանն առնչվող հարցերի անհիմն շահարկումը մամուլի խոսնակն անընդունելի համարեց։
Կարծում ենք, Հայաստանի և Ադրբեջանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ղեկավարների հանդիպման նախօրեին առավել հետաքրքիր ֆոն է ԱՄՆ-ի կողմից իսրայելական անօդաչուներ Ադրբեջան ուղարկելու մասին արևմտյան մամուլի հրապարակումը։ Խոսքն այն մասին է, որ Միացյալ Նահանգներն իսրայելական անօդաչու թռչող սարքերն Ադրբեջան է ուղարկել Իրանի և Իրաքի վրա հարձակվելու նպատակով։ Եվ չնայած Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հերքել է տեղեկատվությունը, Բաքվի սուտը դրանով չի փրկվել։ Իրաքյան ժողովրդական ուժերի (ՙԱլ-խաշդ-աշ-Շաաբի՚ աշխարհազոր) հրամանատար Աբու Մախդի Ալ Մուխանդեսը ԱՄՆ-ին մեղադրել էր Ադրբեջանի տարածքում իսրայելական դրոններ տեղակայելու մեջ, որի նպատակը Իրանի և Իրաքի թիրախավորումն է։ Armeniasputnik-ի փոխանցմամբ՝ Ալ Մուխանդեսը պնդել է, որ օգոստոսի 12-ին և 20-ին, ինչպես նաև հուլիսի 19-ին հիշյալ աշխարհազորի պահեստները հարձակման են ենթարկվել իսրայելական ինքնաթիռների կողմից, որոնց գործողությունները համաձայնեցված են եղել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի բանակի հրամանատարության հետ։ Այդ մասին հրամանատարը խոսել է Սալահ ադ-Դին շրջանում գտնվող իրաքյան կայանի վրա իսրայելական հարձակումից հետո։
Իրանի վերաբերմունքն այս իրողությանը միանշանակ է։ Թեհրանից հասկանալ տվեցին, որ բավականաչափ ապացույցներ ունեն այն մասին, որ Ադրբեջանը հետախուզական բազա է ինչպես ԱՄՆ-ի, այնպես էլ Իսրայելի համար։ Եվ պաշտոնական Բաքվի ՙհավաստիացումները՚, որ այս ամենն իրականության հետ կապ չունի, որ արտաքին ուժերն են փորձում Ադրբեջանին ներքաշել հակաիրանական գործողությունների մեջ, միջազգային հանրության կողմից լուրջ չեն ընդունվում։
Իրան-Ադրբեջան հարաբերություններին վերաբերող մեկ հիշեցում. 2017թ. Իրանի խորհրդարանի ղեկավար Ալի Լարիջանին Սեուլում ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ Արա Բաբլոյանի հետ հանդիպմանը խոսել է տարածաշրջանային հակամարտության մեջ Իսրայելի ներգրավվածության վտանգավորության մասին։ Լարիջանին ընդգծել էր, որ Իսրայելի մասնակցությունն ՙԱդրբեջանի և Հայաստանի վեճին կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ, իսկ չլուծված հարցերը պետք է լուծվեն երկխոսությամբ, առանց արտաքին միջամտության՚։
Դիտարկելով Հայաստան-Իրան հարաբերությունները, նշենք, որ հայկական տեղեկատվական աղբյուրներն արդեն իրազեկել են Իրանի նախագահ Հասան Ռոուհանիի՝ հոկտեմբերին Հայաստան կատարելիք այցի մասին։ ՀՀ արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանը Երևանում լրագրողների հետ մամուլի ասուլիսում ընդգծեց, որ Իրանի հետ հարաբերություններում առկա է բավական ծավալուն օրակագ, որի նպատակն է տարածաշրջանային անվտանգության ու նաև ենթակառուցվածքների, էներգետիկ դիվերսիֆիկացման բնագավառներում գտնել ձևաչափեր, խորացնել համագործակցությունն այնպես, որպեսզի կարողանանք արդյունքներ ստանալ։ Հայ-իրանական հարաբերությունները նա դիտարկել է նաև ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության համատեքստում, որը հնարավորություն է տալիս հետապնդել մեր շահերը նաև այդ շրջանակի միջոցով։ Իրանից բացի՝ կան այլ օրինակներ՝ Սինգապուրը, Վիետնամը, Եգիպտոսը։ ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում համագործակցության ընդլայնման առումով կան այլ հայտեր և գործընթացներ։
Այս ամենը հայկական կողմն անում է՝ հիմնվելով իր գերակայությունների և շահերի վրա` համադրելով դրանք միջազգային հարաբերությունների օրակարգի զարգացումներին։
Իրանի շուրջ զարգացումների համատեքստից, թերևս, չենք առանձնացնի ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի պաշտոնանկությունը։ Նա համարվում էր նախագահ Թրամփի վարչակազմի ամենաազդեցիկ դեմքերից մեկը, որին անվանում էին Իրանի հանդեպ կոշտ դիրքորոշումների ՙկնքահայր՚։
Կանխատեսումները մեծամասամբ այն մասին են, որ Բոլթոնի պաշտոնանկությունը կարող է դրական նշանակություն ունենալ Իրանի հետ լարված հարաբերությունները փոքր-ինչ մեղմացնելու գործում, իսկ դա իր հերթին դրականորեն կազդի տարածաշրջանային զարգացումների վրա։ ԱՄՆ-Իրան հարաբերություններում սրացումները հակասում են մեր ազգային շահերին։
Կարելի՞ է հուսալ, որ Բոլթոնի հեռացումը նաև ԱՄՆ նախագահին կմղի 2015թ. հուլիսին Իրանի միջուկային ծրագրին վերաբերող համաձայնագիրը վերանայելու քայլին։ Այդ փաստաթուղթը ստորագրվել է Իրանի և ՙՎեցյակի՚ (ԱՄՆ, Ռուսաստան, Չինաստան, Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա) միջև։ Դա ցույց կտա ժամանակը, իսկ այժմ քննարկվում է Թրամփ-Ռոուհանի հանդիպման հավանականությունը։
Տարածաշրջանային բացասական զարգացումներում Ադրբեջանի ներգրավվածությունը մեծ վտանգ է իր մեջ պարունակում։ Այն նպաստում է թուրք-ադրբեջանական տանդեմի ագրեսիվ ծավալապաշտական նկրտումներին, իսկ թե ինչպիսի ներգործություն է ունենում ադրբեջանա-արցախյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացի վրա, մեկնաբանելն ավելորդ է։
Միջազգային օրակարգի առաջիկա կարևոր իրադարձությունը Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի 74-րդ նստաշրջանի մեկնարկն է։ Եվ վերոհիշյալ իրադարձությունների ֆոնին ամենևին հռետորական չէ այն հարցը, թե արդյո՞ք ի ցույց կդրվեն ադրբեջանական ղեկավարության ագրեսիվ ծավալապաշտական գործողությունները, որոնք ուղղված են ոչ միայն Հայաստանի և Արցախի դեմ։