ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԸՆԴԴԻՄՈՒԹՅԱՆ ՊԱՌԱԿՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱԿՏԻՎԱՑՆՈՒՄ Է ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆԸ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը դեկտեմբերի 5-ին հրամանագիր էր ստորագրել Միլլի մեջլիսի արտահերթ ընտրությունների անցկացման մասին, որոնք պետք է տեղի ունենան 2020թ. փետրվարի 9-ին։ Մինչ այդ իշխող ՙԵնի Ազերբայջան՚ կուսակցությունն էր հանդես եկել խորհրդարանը լուծարելու նախաձեռնությամբ։ Կուսակցության ղեկավարության կողմից արված հայտարարության համաձայն՝ այդ քայլով նպատակ ունեն աջակցել նախագահ Ալիևի կողմից իրականացվող բարեփոխումներին և կադրային փոփոխություններին։
Նման գործընթացի մեկնարկը բռնապետական երկրում, անշուշտ, ներքին և արտաքին ազդակներ է իր մեջ պարունակում։ Հարավկովկասյան տարածաշրջանում ժողովրդավարական ուղիով զարգացող Հայաստանի և Վրաստանի կողքին Ադրբեջանն ընկալվում է որպես արևելյան բռնապետություն, որի համար մարդու իրավունքները ոչ մի արժեք չունեն։ Միջազգային հեղինակավոր կառույցների կողմից պատրաստված զեկույցներում և ուսումնասիրություններում ալիևյան վարչակազմի նկատմամբ վերաբերմունքը նույնքան բացասական է, որքան արտաքին աշխարհում նրա ունեցած վարկանիշը։ Նախագահն ու նրա փոխնախագահ տիկինը բարեփոխումները դիտարկում են ինչպես հակաիշխանական ընդվզմանը հակազդելու, այնպես էլ արտաքին քաղաքական օրակարգն առաջ մղելու պրիզմայով։ Ապագա խորհրդարանում Մեհրիբան Ալիևայի համար մեծամասնության ապահովումը կնախապատրաստի նաև նրա կողմից երկրի նախագահի պաշտոնի ստանձնումը։ Նոյեմբերի 22-ին նրա այցը Ռուսաստան պետք է դիտարկվի այս համատեքստում։ Ռուս-ադրբեջանական միջտարածաշրջանային համաժողովին մասնակցելու պատրվակով ժամանելով Մոսկվա՝ նա հանդիպումներ ունեցավ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևի հետ։
Հետևեցին ներքաղաքական զարգացումներ, որոնք վկայեցին իշխանության քայլերի հանդեպ երկրի քաղաքական ուժերի և քաղաքացիական հասարակության բացասական վերաբերմունքի մասին։
Օրերս ադրբեջանական աղբյուրը երկրի ներքաղաքական գործընթացների վերաբերյալ փաստաբան Ալեսկեր Մամեդլիի տեսակետն է ներկայացրել՝ նախապես խնդրելով նրան պատասխանել հարցին, թե ինչ կարելի է սպասել Միլլի մեջլիսի ընտրություններից։ Մամեդլին ասել է, որ փոփոխություններ չի կարելի սպասել առհասարակ ամբողջ գործընթացից՝ պարզաբանելով, որ ներկայիս ընտրություններն անց են կացվելու 2003 թվականին ընդունված ընտրական օրենսդրության համապատասխան և 2005թ. ձևավորված ընտրական հանձնաժողովների օժանդակությամբ։ Գործնականում մարդիկ ընտրությունների են գնալու նույն գործադիր իշխանության, ոստիկանական կառույցների, անվտանգության համակարգի և քաղաքական թիմի հետ։ Եթե այդպես է, ապա որտեղի՞ց պիտի լինեն դրական ակնկալիքները։ Դրական նշանների համար ոչ մի հիմք չկա, շեշտել է Մամեդլին։ Նրա դիտարկումներով՝ վերջին երկու ամիսների իրադարձությունները, այդ թվում՝ հոկտեմբերի 19-ի հանրահավաքը և բողոքի մյուս ակցիաները, ցույց են տվել քաղաքական պայքարի նկատմամբ կառավարության վերաբերմունքը։ Այն առավել ագրեսիվ է դարձել, և հատկապես ակնառու է Ադրբեջանի նախագահի ատելությունն ընդդիմության հանդեպ։ Ինչ վերաբերում է նոր խորհրդարանի ձևավորմանն ուղղված քայլերին, փաստաբանի կարծիքով, դրանք ցուցադրական բնույթ են կրում, փոփոխություններ, որպես այդպիսիք, գոյություն չունեն։
Մամեդլին, որպես ուշագրավ փաստ, մատնացույց է արել ադրբեջանական մեջլիսի որոշ պատգամավորների՝ ինքնալուծարման որոշման կապակցությամբ արտահայտած դժգոհությունը։ Շատերի մոտ տիրապետող է այն տեսակետը, որ եթե խորհրդարանը չձևավորվի արդարության սկզբունքով, եթե հանձնաժողովների ընտրությունն անաչառ չլինի, եթե ընտրական նորմերը չհամապատասխանեն ԵԱՀԿ առաքելության դիտորդների և Վենետիկի հանձնաժողովի պահանջներին, այդ դեպքում դրական ակնկալիքները նոր ձևավորվող խորհրդարանից պարզապես անհիմն են։
Ադրբեջանի քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչ՝ Մարդու իրավունքների ակումբի ղեկավար Ռասուլ Ջաֆարովն արձանագրում է, որ վերջին տարվա ընթացքում երկրում առավելապես տեսանելի են ոչ մարդկային վերաբերմունքի դրսևորումները, կտտանքները, քաղաքացիական ազատությունների, սոցիալական և քաղաքական իրավունքների սահմանափակման դեպքերը։ Դատարանների կողմից ընդունված բազմաթիվ վճիռներ հիմնավորված չեն։ Ոստիկանության մարմիններում հաճախակի են դարձել կտտանքները, հրատապ խնդիր է քաղբանտարկյալների վիճակը։
Քաղաքական ընդդիմության ակտիվություն ևս նկատվեց, սակայն միասնություն չգրանցվեց։ Ադրբեջանի ՙԺողովրդավարական ուժերի ազգային խորհուրդը՚ որոշեց բոյկոտել խորհրդարանական վաղաժամկետ ընտրությունները։ Դեկտեմերի 10-ին Ազգային խորհուրդը հայտարարեց, որ ընտրություններին չի մասնակցի, քանի որ իշխանությունը մերժել է ընտրական համակարգը փոխելու իրենց առաջարկը։ Խորհուրդը բոյկոտելու է ընտրությունները և դրանք լեգիտիմ չի համարելու։ Հարկ է, սակայն, ընդգծել, որ ընդդիմության ճամբարում պառակտվածությունը խանգարում է միասնական որոշման ընդունմանը։ Որոշ կուսակցություններ, ինչպիսիք են ՙՄուսավաթ՚-ը, ՙReAL՚-ը, հայտարարել են ընտրություններին իրենց մասնակցության մասին։
Ադրբեջանական ներքաղաքական իրողությունների ֆոնին կարևոր զարգացում էր դեկտեմբերի 11-ին Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատար Դունյա Միյատովիչի զեկույցի հրապարակումը Ադրբեջանում կարծիքների արտահայտման ազատության մակարդակի, իրավաբանների իրավունքների խախտումների մասին։ Եվրահանձնակատարի արձանագրմամբ՝ խոսքի ազատության առումով Ադրբեջանում առաջընթաց չի արձանագրվել։ Կառավարությանը քննադատող լրագրողներին ու սոցցանցերի ակտիվիստներին կալանքի տակ են պահում՝ ոստիկանությանը հակազդելու, խուլիգանության, հարկերի վճարումից խուսափելու, պետական դավաճանության, թմրանյութերի կամ զենքի պահպանման մեղադրանքով։
Միյատովիչն իր զեկույցում ուշադրություն է հրավիրում մեկ այլ հանգամանքի վրա՝ երկրում փաստաբանների պակաս կա, որը հատկապես զգացվում է մայրաքաղաքից դուրս։
Քաղաքական առումով զգայուն գործերի մեջ ներգրավված փաստաբանների հանդեպ առկա է խտրական վերաբերմունք։ Եվրահանձնակատարը Փաստաբանների կոլեգիային կոչ է արել արդար և թափանցիկ ձևով հետաքննել առանձին փաստաբանների հասցեագրված բողոքները՝ նշելով, որ նրանք իրավունք ունեն արտահայտել իրենց հայացքները հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի վերաբերյալ։ Զեկույցում նաև արձանագրված է, որ Ադրբեջանում 2018-19 թվականներին 11 փաստաբան զրկվել է լիցենզիայից:
Իրականությունն այն է, որ իշխանությունների կողմից վերահսկվող Փաստաբանների կոլեգիան մարդու իրավունքները պաշտպանող փաստաբաններին հեռացնում է աշխատանքից։ Այս տխուր փաստը հիմք է տվել մարդու իրավունքների հարցերով զբաղվող մոտ 42 ոչ կառավարական կազմակերպությունների համատեղ հայտարարություն տարածել՝ պահանջելով դադարեցնել ճնշումներն անկախ փաստաբանների նկատմամբ։
Միջազգային հանրության մոտ այլևս կասկած չկա, որ փետրվարին կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններն անցկացվելու են վարչակազմի մշակած բեմագրով, և Ալիևներն իրենց իշխանությունը պահելու համար գործի են դնելու բոլոր միջոցները։ Ներադրբեջանական զարգացումները, թերևս, մի բան են հուշում. իշխող վարչակազմին հակազդող ծանրակշիռ ուժ կարող է դառնալ քաղաքացիական հասարակությունը, որն ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի պառակտվածության պայմաններում ավելի է ակտիվանում։