ԹՈՒՐՔ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆՆԵՐԸ ՀԵՌՈՒՍՏԱԾՐԱԳՐՈՒՄ ՃԱՆԱՉՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

 Վեր­ջերս մի տե­սա­նյութ գտա, որ­տեղ եր­կու թուրք մտա­վո­րա­կան հան­դես են գա­լիս Թուր­քիա­յի Հան­րա­պե­տու­թյան կող­մից Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան ճա­նաչ­ման օգ­տին։ Քն­նար­կու­մը տե­ղի է ու­նե­ցել 2015-ին՝ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան 100-րդ տա­րե­լի­ցի կա­պակ­ցու­թյամբ։ Տե­սա­նյու­թում Էր­դո­ղան Այ­դի­նի և Այ­դին Չու­բուք­չուի զրույ­ցը թուր­քե­րեն է՝ անգ­լե­րեն են­թագ­րե­րով։ Մեկ ժամ 37 րո­պե տևո­ղու­թյամբ ծրագ­րի ան­վա­նումն է՝ ՙԲա­բե­լո­նյան աշ­տա­րակ՚։ Ծրագ­րի վեր­նա­գիրն է՝ ՙԱ­ռե­րես­վե­լով ցե­ղաս­պա­նու­թյա­նը՚։

Ա­նա­նուն թուրք հա­ղոր­դա­վա­րը ծրա­գիրն սկ­սեց հետևյալ հար­ցե­րով. ՙԻ՞նչ է ի­րա­կա­նում տե­ղի ու­նե­ցել 1915-ին. ին­չի՞ մի­ջով են ան­ցել մար­դիկ. դա ցե­ղաս­պա­նու­թյո՞ւն էր. դա տե­ղա­հա­նու­թյո՞ւն էր՚։
Ա­հա հատ­ված­ներ այդ քն­նար­կու­մից.
Էր­դո­ղան Այ­դին. ՙՀի­շենք, որ 1915-ին տե­ղա­հա­նու­թյու­նը, երբ կենտ­րո­նա­նում ես ման­րա­մաս­նե­րի վրա, նշա­նա­կում է նույ­նը, ինչ 1948-ի ցե­ղաս­պա­նու­թյունն էր… ե­թե բռ­նա­գաղ­թը չի ի­րա­կա­նաց­վում այն մարդ­կանց հա­մա­ձայ­նու­թյամբ, ո­րոնք աք­սոր­վել են ի­րենց իսկ անվ­տան­գու­թյան հա­մար, ի դեպ, ար­տաք­սում­նե­րը չեն ի­րա­կա­նաց­վում այդ [պատ­ճա­ռով]։ Դա ար­վում է պե­տու­թյուն­նե­րի ինք­նիշ­խա­նու­թյունն ընդ­լայ­նե­լու, հա­սա­րա­կու­թյա­նը պատ­ժե­լու, այ­լոց տե­ղա­վո­րե­լու հա­մար, ե­թե հողն ար­գա­սա­բեր է։ Ուս­տի, ե­թե դա ար­վում է ընդ­դեմ ժո­ղովր­դի կամ­քի, ե­թե նրանց բո­լո­րին, նե­րա­ռյալ կա­նանց, ե­րե­խա­նե­րին ու ծե­րե­րին վտա­րում են, ա­պա դա հան­ցա­գոր­ծու­թյուն է մարդ­կու­թյան դեմ՚։
Հա­ղոր­դա­վար. ՙԴա­վու­թօղ­լուն (Թուր­քիա­յի նախ­կին վար­չա­պետ) այդ­պես է ա­սում։ Նա ա­սում է, նա ա­մե­նու­րեք կրկ­նում է, որ տե­ղա­հա­նու­թյու­նը հան­ցա­գոր­ծու­թյուն է մարդ­կու­թյան դեմ։ Նա ըն­դու­նում է դա որ­պես այդ­պի­սին՚։
Այ­դին Չու­բուք­չու. ՙ… Բայց երբ ու­սում­նա­սի­րում ենք 1948թ. ցե­ղաս­պա­նու­թյան մա­սին դաշ­նագ­րի հոդ­ված­նե­րը, մենք տես­նում ենք, որ ի­րա­կա­նում նրանք են սահ­մա­նում այս կի­րա­ռու­մը…՚։
Էր­դո­ղան Այ­դին. ՙԱյն փաս­տաթղ­թե­րը, ո­րոնք ու­սում­նա­սի­րում են պատ­մա­բան­նե­րը, այն­քան էլ կարևոր չեն։ Կարևորն այդ փաս­տաթղ­թե­րի մեկ­նա­բան­ման ձևն է, թե ինչ­պես է վերջ­նա­կան զե­կույ­ցը շա­րադր­վե­լու և ինչ քա­ղա­քա­կա­նու­թյան է ծա­ռա­յե­լու։ Պատ­մա­բա­նը նման չէ լա­բո­րա­տո­րիա­յի բժշ­կի։ Պատ­մու­թյու­նը հս­տակ կամ փակ չէ մեկ­նա­բա­նու­թյան հա­մար։ Այն չի կա­րե­լի բա­ցատ­րել սեղմ պատ­ճա­ռա­հետևան­քա­յին կա­պե­րով։ Բո­լոր նրանք, ով­քեր ու­սում­նա­սի­րել են փաս­տաթղ­թե­րը և պա­հանջ­ներ ներ­կա­յաց­րել մինչև այ­սօր, ար­դեն պատ­մա­բան են։ Ի վեր­ջո, նրանք, ով­քեր հար­ցը լու­ծե­լու են այն փաս­տե­րի լույ­սի ներ­քո, ո­րոնք ներ­կա­յաց­նում են պատ­մա­բան­նե­րը, քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներն են։ Ի­հար­կե, դա քա­ղա­քա­կան է։ Երբ խոս­քը վե­րա­բե­րում է քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը, պատ­մա­բան­նե­րի ա­սածն այն­քան էլ կարևոր չէ։ Փաս­տաթղ­թե­րը, վի­ճա­կագ­րու­թյու­նը, լք­ված ու­նեց­ված­քի վե­րա­բե­րյալ պե­տա­կան կի­րառ­ման վե­րա­բե­րող օ­րենք­ներն ար­դեն ցույց են տա­լիս, որ հայ ժո­ղո­վուր­դը հա­սել է զրո­յա­կան կե­տի, քա­նի որ այս երկ­րում մեծ բնակ­չու­թյուն էին կազ­մում։ Ո՞ւր գնա­ցին այս մար­դիկ։ Ո՞ւր գնաց այդ տոհ­մը։ Հարցն այն­քան պարզ է։ Ե­թե նրանք չեն կո­տոր­վել, ա­պա ինչ է պա­տա­հել նրանց հետ։ Չեն գո­լոր­շիա­ցել, չէ՞։ Ինչ­պես ցույց են տա­լիս հան­րա­հայտ փաս­տե­րը, պա­տե­րազ­մը և ռու­սա­կան ներ­խու­ժու­մը Վա­նի, Բիթ­լի­սի շր­ջան­ներ և այլն, մինչև Եր­զն­կա, պատր­վակ էր այդ հո­ղե­րից հա­յե­րին ար­տաք­սե­լու հա­մար։ Ինչ­պե՞ս. տե­ղա­հա­նե­լով։ Ա­յո, գյու­ղե­րը դա­տարկ­վե­ցին։ Մար­դիկ, նե­րա­ռյալ ե­րե­խա­նե­րը, ոտ­քով, մերկ ու սո­ված, ստիպ­ված էին քայ­լել դե­պի Սի­րիա։ Նրանք տե­ղա­հան­վե­ցին Էրզ­րու­մից, Կար­սից, Եր­զն­կա­յից և Վա­նից դե­պի Սի­րիա այն ժա­մա­նակ­վա տրանս­պոր­տա­յին պայ­ման­նե­րում։ Նրանք չէին կա­րող հաս­նել [Սի­րիա], քա­նի որ, հա­մա­ձայն ծրագ­րի, ան­զեն դժ­բախտ, մերկ, սո­ված քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, կա­նայք ի­րենց ե­րե­խա­նե­րով, ինչ­պես տես­նում ենք մեր ետևում գտն­վող լու­սան­կար­նե­րում, այդ ճա­նա­պարհ­նե­րին նաև հար­ձակ­ման էին են­թարկ­վում ա­վա­զա­կախմ­բե­րի կող­մից։ Ճա­նա­պար­հին նրանց թա­լա­նում էին, գե­րի վերց­նում, կո­տո­րում։ Ի վեր­ջո, Թուր­քիա­յից ար­տաքս­ված հա­յե­րի միայն մեկ չոր­րոր­դը հա­սավ Սի­րիա։ Ե­րեք քա­ռոր­դը մա­հա­ցավ ճա­նա­պար­հին։ Օս­մա­նյան փաս­տաթղ­թե­րը նույն­պես ըն­դու­նում են այդ մահ­վան դեպ­քե­րը որ­պես հա­մա­ճա­րակ­նե­րի կամ հար­ձակ­ման հետևանք, բայց ա­սում են, որ դա ոչ մի առն­չու­թյուն չու­ներ նրանց հետ։ Պատ­մա­կան փաս­տաթղ­թե­րը հս­տակ են։ Վճ­ռա­կան կետն այն է, թե ինչ­պես է պե­տու­թյու­նը քա­ղա­քա­կա­նո­րեն վար­վե­լու և ինչ է բխե­լու դրան­ցից։ Պատ­մա­բան­ներն ար­դեն ա­րել են այն, ինչ պետք է ա­նեին։ Ինչ-որ մե­կից հե­ռա­գիր է ու­ղարկ­վել ինչ-որ մե­կին՝ սրա նման հա­զա­րա­վոր փաս­տաթղ­թեր։ Հա­զա­րա­վոր փաս­տաթղ­թեր են բա­ցա­հայտ­վում։ Ոչ մի գաղտ­նի փաս­տա­թուղթ չի մնա­ցել։ Ե­թե կա որևէ գաղտ­նի փաս­տա­թուղթ, ա­պա դա Օս­մա­նյան կայս­րու­թյու­նից Թուր­քիա փո­խանց­ված փաս­տաթղ­թե­րի մի մասն է։ Ի­հար­կե, թաքց­ված են այն փաս­տաթղ­թե­րը, ո­րոնք ա­պա­ցու­ցում են ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը ՝ ա­սե­լով, որ ՙտե­ղա­հա­նե­լիս ճա­նա­պարհ­նե­րին նրանց կո­տո­րեք՚։ Մենք եր­բեք չենք կա­րող տես­նել դրանք։ Ինչ­պես ե­րեկ ա­սաց [թուրք լրագ­րող] Վեյ­սի Սան­սո­զե­նը, մենք սպա­նու­թյան ա­պա­ցույց­ներ ենք պա­հան­ջում մար­դաս­պա­նից։ Տա­լի՞ս է նա։ Ոչ, նա չի տա­լիս։ Դա եր­բեք չի հայ­տն­վի։ Փաս­տաթղ­թե­րը, ո­րոնք ու­նեն հա­յե­րը, հիմն­ված են հոգևո­րա­կան­նե­րի, օ­տա­րերկ­րյա դի­վա­նա­գետ­նե­րի և լրագ­րող­նե­րի պատ­րաս­տած վկա­յու­թյուն­նե­րի և զե­կույց­նե­րի վրա։ Նրանց մեծ մա­սը ակն­հայ­տո­րեն ար­տա­ցո­լում է ողջ ող­բեր­գու­թյու­նը։ Կան այն ժա­մա­նակ­վա նկար­ներ և ֆիլ­մեր՝ չնա­յած շատ սահ­մա­նա­փակ հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րին։ Հայ ժո­ղովր­դի ոչն­չա­ցումն ան­կաս­կած է։ Նրանց ոչն­չաց­րել են։ Սա է գլ­խա­վո­րը՚։