ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՆՑՅԱԼՈՒՄ ՉԷ, ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՊԵՏՔ Է ԴՐՎԵՆ ԲԱՆԱԿՑԱՅԻՆ ՍԵՂԱՆԻՆ

ԵԱՀԿ Մինս­կի խմ­բի ե­ռա­նա­խա­գա­հու­թյան հո­վա­նու ներ­քո ղա­րա­բա­ղյան խնդ­րի  հա­մա­պար­փակ կար­գա­վոր­ման շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վերս­կս­ման մա­սին վեր­ջին ազ­դակ­նե­րը բա­վա­կա­նին խո­սուն են։ Հարկ է նախ ար­ձա­նագ­րել Նյու Յոր­քում սեպ­տեմ­բե­րի 24-ին Միա­վոր­ված ազ­գե­րի կազ­մա­կեր­պու­թյան Գլ­խա­վոր վե­հա­ժո­ղո­վի 76-րդ նս­տաշր­ջա­նի շր­ջա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նի և Ադր­բե­ջա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար­ներ Ա­րա­րատ Միր­զո­յա­նի և Ջեյ­հուն Բայ­րա­մո­վի հան­դի­պու­մը, ո­րը տե­ղի ու­նե­ցավ հա­մա­նա­խա­գահ­ներ Ի­գոր Խո­վաևի, Ստե­ֆան Վիս­կոն­տիի և Էնդ­րյու Շո­ֆե­րի միջ­նոր­դու­թյամբ։ 2020թ. նո­յեմ­բե­րյան Ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րու­թյու­նից հե­տո դա արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի ա­ռա­ջին հան­դի­պումն էր։ 

Հա­մա­նա­խա­գահ­ներն ի­րենց հայ­տա­րա­րու­թյան մեջ ող­ջու­նե­ցին հան­դի­պու­մը՝ ըն­դգ­ծե­լով խա­ղա­ղու­թյան գոր­ծըն­թա­ցում ուղ­ղա­կի երկ­խո­սու­թյան մի­ջո­ցով կր­կին ներգ­րավ­վե­լու՝ կող­մե­րի վճ­ռա­կա­նու­թյու­նը։ Հի­շեց­նենք, որ սեպ­տեմ­բե­րի սկզբ­նե­րին ԱՄՆ պետ­քար­տու­ղար Էն­թո­նի Բլին­քե­նը, շնոր­հա­վո­րե­լով ՀՀ նո­րան­շա­նակ արտ­գործ­նա­խա­րա­րին, իր ու­ղեր­ձում ըն­դգ­ծել էր, որ ԱՄՆ-ն խրա­խու­սում է Մինս­կի խմ­բի հա­մա­նա­խա­գա­հու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում օր ա­ռաջ բո­վան­դա­կա­յին բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վեր­սկ­սու­մը։ Պետ­քար­տու­ղա­րի կող­մից դա, թերևս, նոր շեշ­տադ­րում էր։ Չենք կա­րող շր­ջան­ցել նաև Բաք­վին ուղղ­ված Մոսկ­վա­յի ազ­դակ­նե­րը։ Այն ժա­մա­նակ, երբ Իլ­համ Ա­լիևի վար­չա­կազ­մից հայ­տա­րա­րե­ցին, թե Մոսկ­վան Բաք­վի հետ դեռևս չի հա­մա­ձայ­նեց­րել Ղա­րա­բա­ղում տե­ղա­կայ­ված ռու­սաս­տա­նյան խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի ման­դա­տի հար­ցը, հըն­թացս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի ՙքթի տակ՚ թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան զո­րա­վար­ժու­թյուն­ներ անց­կաց­նե­լով, Ռու­սաս­տա­նը դա ան­հետևանք չթո­ղեց։ Ի­րա­զեկ­վե­ցինք խա­ղա­ղա­պահ զո­րա­կազ­մի հրա­մա­նա­տա­րի պաշ­տո­նում գե­նե­րալ-մա­յոր Մի­խա­յիլ Կո­սո­բո­կո­վի նշա­նակ­ման մա­սին։ Գե­նե­րա­լի մար­տա­կան ու­ղին ան­ցել է Ղրի­մով, Աբ­խա­զիա­յով, Հա­րա­վա­յին Օ­սիա­յով։ Բաք­վին ա­նուղ­ղա­կիո­րեն հի­շեց­րին Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քի մա­սին, ին­չը, կար­ծում ենք, ո­րոշ չա­փով զգաս­տաց­րեց Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գա­հին։
Իլ­համ Ա­լիևը, այ­դու­հան­դերձ, հա­վա­տա­րիմ մնաց իր հռե­տո­րա­բա­նու­թյա­նը։ Այն հեր­թա­կան ան­գամ ի ցույց դր­վեց ՄԱԿ Գլ­խա­վոր վե­հա­ժո­ղո­վի 76-րդ նս­տաշր­ջա­նում։ Նա կոչ ա­րեց ան­դամ եր­կր­նե­րին չօգ­տա­գոր­ծել Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ ան­վա­նու­մը՝ ա­սե­լով, թե հա­կա­մար­տու­թյու­նը մնա­ցել է ան­ցյա­լում։ Ըստ Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գա­հի՝ Բա­քուն 30-ա­մյա հա­կա­մար­տու­թյու­նը լու­ծել է ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան մի­ջոց­նե­րով, վե­րա­կանգ­նել իր տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյու­նը։ ՙԱդր­բե­ջանն այլևս չու­նի Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ ա­նու­նով վար­չա­տա­րած­քա­յին միա­վոր՚,- հայ­տա­րա­րել է Ա­լիևը։ Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան արտ­գործ­նա­խա­րար Դա­վիթ Բա­բա­յա­նի ար­ձա­գան­քը հա­մար­ժեք էր. մեկ բա­նում Ա­լիևի հետ 100 տո­կո­սով հա­մա­ձայն է՝ Ադր­բե­ջա­նում չկա Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ և չի էլ լի­նե­լու, ո­րով­հետև Ար­ցախն Ադր­բե­ջա­նի կազ­մում չի կա­րող լի­նել։ Անհ­րա­ժեշտ ենք հա­մա­րում անդ­րա­դառ­նալ Ա­լիևի ե­լույ­թի ևս մեկ հատ­վա­ծի։ Նրա կար­ծի­քով՝ Ադր­բե­ջա­նը նոր ի­րո­ղու­թյուն­ներ է ստեղ­ծել Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սի տա­րա­ծաշր­ջա­նում, և բո­լո­րը պետք է դա հաշ­վի առ­նեն։ Հաղ­թա­նակն ամ­բող­ջո­վին ի­րեն վե­րագ­րե­լով՝ նա մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան ա­ռաջ, հաս­կա­նա­լիո­րեն, քո­ղար­կեց Թուր­քիա­յի դե­րա­կա­տա­րու­թյու­նը 44-օ­րյա պա­տե­րազ­մում, որն Ադր­բե­ջա­նին սա­տա­րեց իր հզոր բա­նա­կով ու ժա­մա­նա­կա­կից սպա­ռա­զի­նու­թյամբ՝ հե­տին պլան մղե­լով ադր­բե­ջա­նա­կան ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վա­րու­թյա­նը։ Թուր­քիա­յի մա­սին խո­սելն Ադր­բե­ջա­նի շա­հե­րից չի բխում այն պարզ պատ­ճա­ռով, որ պա­տե­րազ­մի ար­դյուն­քում Ադր­բե­ջա­նը կորց­րեց իր ինք­նիշ­խա­նու­թյու­նը, ինչն, ի դեպ, նաև դժ­գո­հու­թյան տե­ղիք տվեց Բաք­վում։ Ա­լիևը ցան­կա­նում է, որ իր հետ հաշ­վի նս­տեն՝ ան­տե­սե­լով ՙնոր ի­րո­ղու­թյուն­նե­րում՚ Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նու­թյան ազ­դե­ցիկ դերն ու կշի­ռը, դրան­ցից ա­ծանց­վող ռուս-թուր­քա­կան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյունն ու 2020թ. նո­յեմ­բե­րին ու 2021թ. հուն­վա­րին Հա­յաս­տա­նի, Ռու­սաս­տա­նի և Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վար­նե­րի միջև ձեռք բեր­ված հա­մա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը։ Ա­լիևը հան­դես է գա­լիս հաղ­թո­ղի դիր­քե­րից՝ փոր­ձե­լով քա­ղա­քա­կան-դի­վա­նա­գի­տա­կան ճա­կա­տում հաս­նել թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան ծրագ­րե­րի կյան­քի կոչ­մա­նը։ Այդ հա­մա­տեքս­տում նա ա­նընդ­հատ շեշ­տում է Հա­յաս­տա­նի և Ադր­բե­ջա­նի միջև խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նա­գիր ստո­րագ­րե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյունն ու Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պե­տի հետ հան­դի­պե­լու իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը։ ՙConciliation Resources՚ մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թյան Կով­կա­սյան ծրագ­րի տնօ­րեն, քա­ղա­քա­կան վեր­լու­ծա­բան Լո­րենս Բրոեր­սը խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի հետ կապ­ված իր տե­սա­կետն է փո­խան­ցել ՙԱ­զա­տու­թյուն՚ ռա­դիո­կա­յա­նին՝ նշե­լով, որ դեռ ժա­մա­նակ է պա­հանջ­վում, որ­պես­զի Հա­յաս­տա­նի ու Ադր­բե­ջա­նի միջև խա­ղա­ղու­թյան հա­մա­պար­փակ պայ­մա­նա­գի­րը ի­րա­կա­նու­թյուն դառ­նա։ Նրա խոս­քով՝ եր­կու եր­կր­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րը, հա­վա­նա­բար, կկենտ­րո­նա­նան ի­րա­վի­ճա­կի լից­քա­թափ­ման վրա, ո­րով­հետև կան բազ­մա­թիվ հար­ցեր, ո­րոնք ցավ են պատ­ճա­ռում հան­րու­թյա­նը։ Խոս­քը հայ ռազ­մա­գե­րի­նե­րի վե­րա­դար­ձի, ա­կա­նա­պատ դաշ­տե­րի քար­տեզ­նե­րի տրա­մադր­ման, հռե­տո­րա­բա­նու­թյան մեղմ­ման և այլ հար­ցե­րի մա­սին է։ Ըստ վեր­լու­ծա­բա­նի՝ հնա­րա­վոր է ա­ռա­ջըն­թաց ակն­կա­լել Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նու­թյան միջ­նոր­դու­թյամբ ե­ռա­կողմ ձևա­չա­փի շր­ջա­նա­կում, սա­կայն խա­ղա­ղու­թյան հա­մա­պար­փակ հա­մա­ձայ­նա­գի­րը պետք է կար­գա­վո­րի հա­կա­մար­տու­թյան հետ կապ­ված բո­լոր խն­դիր­նե­րը։ Այ­սինքն՝ գոր­ծըն­թա­ցը կվե­րա­դառ­նա ԵԱՀԿ Մինս­կի խումբ, եզ­րա­կաց­րել է Բրոեր­սը։
Ար­ցա­խյան կող­մի հա­մար ե­ռա­նա­խա­գա­հու­թյան հո­վա­նու ներ­քո բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վեր­սկ­սու­մը հրա­մա­յա­կան է, նախևա­ռաջ, կար­գա­վի­ճա­կի հս­տա­կեց­ման, ա­սել է թե՝ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան սու­բյեկ­տայ­նու­թյու­նը պահ­պա­նե­լու ա­ռու­մով։ Բա­ցի այդ, բա­նակ­ցա­յին սե­ղա­նին պետք է դր­վեն Ադր­բե­ջա­նի կող­մից օ­կու­պաց­ված Ար­ցա­խի տա­րածք­նե­րի վե­րա­դար­ձի, այդ տա­րածք­նե­րում ի­րա­կա­նաց­վող մշա­կու­թա­յին ցե­ղաս­պա­նու­թյան, հայ­կա­կան պատ­մա­կան ժա­ռան­գու­թյան ոչն­չաց­ման հար­ցե­րը։ Այ­սօր էլ ԱՀ-ում ռու­սաս­տա­նյան խա­ղա­ղա­պահ զո­րա­կազ­մի առ­կա­յու­թյան պայ­ման­նե­րում ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մից պար­բե­րա­բար հրա­դա­դա­րի խախ­տում­ներ են ար­ձա­նագր­վում, ին­չի ար­դյուն­քում, ցա­վա­լիո­րեն, մենք նաև մարդ­կա­յին կո­րուստ­ներ ենք ու­նե­նում։ Ակ­նա­ռու են հո­գե­բա­նա­կան ճն­շում­ներն ու ա­հա­բե­կում­նե­րը, ո­րոնք Ար­ցա­խը հա­յա­թա­փե­լու հե­ռա­հար նպա­տակ ու­նեն։ Բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցում Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան լիի­րավ մաս­նակ­ցու­թյան ու նրա մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման խն­դիր­նե­րի ա­ռաջ մղու­մը պար­տա­դիր է։ Հա­կա­մար­տու­թյունն ան­ցյա­լում չէ, ինչ­պես սի­րում է կրկ­նել Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գա­հը, հա­կա­մար­տու­թյան կա­յուն ու հա­մա­պար­փակ կար­գա­վո­րու­մը հնա­րա­վոր է Մինս­կի խմ­բի ե­ռա­նա­խա­գա­հու­թյան ձևա­չա­փով։