ԱՆԿԱԽՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՀԵՏՔԱՅԼ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ԼԻՆԵԼ
Հետպատերազմյան երկրորդ տարվա ավարտին դարձյալ արձանագրում ենք, որ Արցախի ժողովուրդն իր պատմական հայրենիքում շարունակում է գոյատևել Ադրբեջանի կողմից իրականացվող ռազմական, հումանիտար ու հոգեբանական ագրեսիայի պայմաններում։ Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղապահ զորակազմի պատասխանատվության գոտում ռազմական շանտաժով ու ճնշումներով Ադրբեջանը շարունակում է արցախյան տարածքների օկուպացիան՝ նպատակ ունենալով բոլոր միջոցներով բավարարել իր քաղաքական նկրտումները։
Գլոբալ ու տարածաշրջանային մարտահրավերների պայմաններում Արցախի ժողովուրդն Ադրբեջանի և Թուրքիայի միասնական ծրագրերին ու ռազմավարությանը հակադրում է իր երեսնամյա անկախությունից չհրաժարվելու անսասան քաղաքական կամքը։ Ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության չկարգավորվածության գլխավոր պատճառը պաշտոնական Բաքվի առավելապաշտական դիրքորոշումն է, 2020թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության բոլոր կետերի անտեսումը։ Թուրք-ադրբեջանական տանդեմը, հակառակ այդ պայմանավորվածությունների, հայկական կողմի առջև դնում է նաև «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման պահանջ։ Բաքվում այն անվանում են «Թուրանական միջանցք», որն Ադրբեջանին ցամաքային ճանապարհով Նախիջևանի միջոցով պետք է կապի թյուրքական աշխարհի հետ։
Արցախի փխրուն խաղաղությունը շարունակում է պահպանել Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղապահ զորակազմը, որի առաքելությանն ամեն կերպ խոչընդոտող Բաքուն ոչ միայն չի հաստատում նրա մանդատը, այլև ձեռնարկում է քայլեր՝ ուղղված այդ առաքելության վարկաբեկմանն ու տարածաշրջանից դուրս մղմանը։ Վերջին ժամանակներս էլ ադրբեջանական կողմն ավելի հաճախակի է մեղադրում խաղաղապահներին՝ պնդելով, թե նրանք Լաչինի միջանցքով մարդասիրական օգնության անվան տակ սպառազինություն են տեղափոխում։
Անցնող տարում Ադրբեջանի կողմից ռազմական գործողությունների վերսկսում արձանագրեցինք մարտ ամսին։ Մինչ այդ, հակառակորդը մի քանի ուղղություններով դիմեց սադրանքների, այնուհետև պայթեցրեց Հայաստանից Արցախ մտնող գազատարը, ինչին հետևեց գազամատակարարման խափանումը, որը տևեց մոտ երեք շաբաթ։ Մարտի 24-ին Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները ներխուժեցին ԱՀ-ում ՌԴ խաղաղապահ զորակազմի պատասխանատվության գոտի՝ հսկողության տակ վերցնելով Ասկերանի շրջանի Փառուխ գյուղն ու հարակից դիրքերը։ Պաշտպանության բանակի դեմ կիրառվեցին տարբեր տրամաչափի հրաձգային զինատեսակներ և հարվածային անօդաչու թռչող սարքեր։ Հակառակորդին հաջողվեց առաջ շարժվել Քարագլուխ բարձունքի տարբեր ուղղություններով։ Արևելյան սահմանագոտում անօդաչուների հարվածից զոհվեց ՊԲ երեք պայմանագրային զինծառայող, ունեցանք մեկ տասնյակից ավելի վիրավորներ։
Ս.թ. օգոստոսի 1-ին Ադրբեջանը հերթական անգամ դիմեց ռազմական ագրեսիայի և Արցախի Հանրապետության հյուսիսային, հյուսիս-արևմտյան սահմանագոտու մի շարք հատվածներում հատեց շփման գիծը։ Մոսկվան Բաքվին մեսիջ հղեց առ այն, որ պատերազմից հետո ստեղծված ստատուս քվոն պետք է պահպանվի։ Երկու օր անց հակառակորդը ՊԲ դիրքերի ուղղությամբ կիրառեց նռնականետեր և ԱԹՍ-ներ, ինչի հետևանքով զոհվեց երկու պայմանագրային զինծառայող, 19 հոգի ստացավ տարբեր աստիճանի վիրավորում։ Բաքվի ագրեսիվ գործողությունների նոր ալիքի ետևում Արցախի և Հայաստանի միջև երթևեկությունը Լաչինի միջանցքի փոխարեն այլ երթուղով կազմակերպելու և միջանցքին հարակից որոշ բնակավայրերի հանձնման պահանջն էր։ Պաշտոնական Երևանն այդ պահանջը ոչ լեգիտիմ որակեց, քանի որ, ըստ 2020թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության, Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի համաձայնեցմամբ առաջիկա երեք տարվա ընթացքում պետք է որոշվի ՀՀ-ի հետ Արցախի կապն ապահովող Լաչինի միջանցքով երթևեկության նոր երթուղու կառուցման պլանը։ Չնայած համաձայնեցված պլան չի եղել, այդուամենայնիվ, Ադրբեջանին հաջողվեց ռազմական շանտաժի ճանապարհով հասնել նոր երթուղու բացմանը։ Նման զարգացումների պատճառով հնարավոր չեղավ հայկական պահել Բերձորը, Աղավնոն ու Ներքին Սուսը։
Անցնող տարում Ռուսաստանի և Եվրոպական խորհրդի նախագահների միջնորդությամբ կազմակերպվեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպումներ Մոսկվայում, Բրյուսելում, Պրահայում ու Սոչիում։ Քննարկումներն ընթացան Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատում իրականացնելու, խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման, զուգահեռ նաև՝ ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման շուրջ։ Այդ քննարկումների ֆոնին մեծ հնչեղություն ստացավ Արցախի կարգավիճակի հարցը, որը բացահայտեց նաև համաշխարհային ուժային կենտրոնների հակասական ու իրարամերժ դիրքորոշումները։ Բոլոր մոտեցումներում էլ, դժբախտաբար, բացակայում է Արցախի Հանրապետության անկախության միջազգային իրավական ճանաչման պատրաստակամությունը։ ՀՀ վարչապետի կողմից առաջ քաշված թեզը՝ իջեցնել նշաձողն Արցախի կարգավիճակի հարցում՝ այդկերպ ապահովելով միջազգային մեծ կոնսոլիդացիա Հայաստանի ու Արցախի շուրջ, հարուցեց Արցախի ժողովրդի դժգոհությունը։ ԱՀ Ազգային ժողովի ապրիլի 14-ի հայտարարությունում ընդգծվեց, որ ԱՀ ներկայիս իրավաքաղաքական կարգավիճակը ձևավորվել է համաժողովրդական կամքի արտահայտությամբ՝ երեք հանրաքվեների, դրանց արդյունքում ընդունված Սահմանադրության ազդեցությամբ և հայության բոլոր հատվածների միջև հաստատված համազգային համաձայնությամբ։ Հայաստանի Հանրապետության ոչ մի իշխանություն իրավունք չունի իջեցնել միջազգայնորեն ճանաչված ինքնորոշման իրավունքի բանակցային նշաձողը։ ԱՀ Ազգային ժողովը, դիմելով Հայաստանի խորհրդարանին, հորդորեց չշեղվել ՀՀ Գերագույն խորհրդի հուլիսի 8-ի որոշման ուղեգծից, այն է՝ ԳԽ-ն որոշում է ՀՀ-ի համար անընդունելի համարել միջազգային կամ ներպետական ցանկացած փաստաթուղթ, որտեղ ԼՂՀ-ն նշված կլինի Ադրբեջանի կազմում։ Նույնպիսի շեշտադրում կա նաև Արցախի խորհրդարանի հոկտեմբերի 30-ի հայտարարությունում՝ անընդունելի համարել ցանկացած փաստաթուղթ, որտեղ ինքնիշխան ԱՀ գոյությունը կասկածի տակ կդրվի։ Խոսքն Ազգային ժողովի արտահերթ նիստի և դրան զուգահեռ՝ Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում կայացած բազմահազարանոց հանրահավաքի մասին է՝ նվիրված Արցախի արժանապատիվ ու անվտանգ ապագային։
Տարվա ավարտին ադրբեջանական սադրանքները թևակոխում են նոր փուլ։ «Բնապահպանության» քողի տակ պաշտոնական Բաքուն առաջ է քաշում քաղաքական պահանջներ և փակ պահում Արցախն արտաքին աշխարհին ու Հայաստանին կապող միակ ճանապարհը՝ Լաչինի միջանցքը։ Հումանիտար ճգնաժամ ստեղծող կեղծ բնապահպաններն իրականում Ալիևների հովանավորությունը վայելող անձինք են, որոնք իրենց գործողությունները համակարգում են Ադրբեջանի և Թուրքիայի հատուկ ծառայությունների հետ։
Բոլոր տեսակի մարտահրավերներին արժանապատվորեն դիմակայելու արցախցու պատրաստակամությունը միջազգային հանրության մոտ հստակ համոզմունք պետք է ձևավորի առ այն, որ Արցախի ժողովրդի գոյատևման, ցեղասպանությունից փրկվելու միակ ճանապարհն անկախությունն է։ Դա կարմիր գիծ է, բացառիկ արժեք յուրաքանչյուր արցախցու համար, որից հետքայլ չի կարող լինել։
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ