ԹԱՆԳԱՐԱՆԱՅԻՆ ԳԻՇԵՐԸ ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏՈՒՄ

Նման ձևով անցկացվեց Թանգարանային գիշերը  Տիգրանակերտում, որը նախաձեռնել էր ԱՀ էկոնոմիկայի նախարարության զբոսաշրջության վարչությունը: Համանուն պատմամշակութային արգելոցի տարածքում գործում է  հնագիտական թանգարան, որն այսօր ամենաշատ  այցելուներ ունեցող մշակութային օջախն է: Թանգարանային գիշերվան մասնակցելու համար մարդիկ տեղեկացվել էին ԱՀ էկոնոմիկայի նախարարության  կայքէջից, և, ոլորտի մասնագետներից բացի, ներկա էին նաև այցելուներ Ստեփանակերտից և մոտակա գյուղերից:Ներկաները նախ լսեցին  ՙՊատմական միջավայրի պահպանության  ծառայություն՚ ՊՈԱԿ-ի գիտական գծով փոխտնօրեն, պատմական գիտությունների թեկնածու Նժդեհ Երանյանի բացատրությունները Տիգրանակերտի հնագիտական թանգարանի նորացված ցուցադրությունների մասին: Երիտասարդ հնագետի ուղեկցությամբ խումբը մտավ այն սրահը, որտեղ   ներկայացված են Խաչենագետի հովտի մ. թ. ա. 1-ին հազարամյակի մշակույթը և հատկապես վերջին տարիներին արված պեղումների արդյունքները: 

 Այդտեղ  ներկայացված են Մարտակերտի շրջանի Նոր Հայկաջուր գյուղի 2015թ., Նոր Կարմիրավան գյուղի  2016թ. պեղումների արդյունքները, Խաչենագետի հովտի տարբեր հատվածներից բերված որոշ գտածոներ:

Հնագետի բացատրությամբ` Նոր Հայկաջուրի պեղումների ժամանակ բացվել է մ.թ.ա. 9-8-րդ դարերին թվագրվող, հավանաբար, իշխանական վերնախավի որևէ ներկայացուցչի թաղում: Նա ավելի հանգամանալից կանգ առավ Նոր Կարմիրավան գյուղի պեղումների արդյունքների վրա: 

2016թ. հոկտեմբեր ամսին Մարտակերտի շրջանի բնակիչներից մեկը  Նոր Կարմիրավանի տարածքում նկատել է մի քանի մարդակերպ կոթողներ: Այդ մասին տեղյակ է պահել համապատասխան ծառայությանը, և արագ կերպով սկսվել են պեղումները: Դրանք իրականացրել է  նույն ինքը` Ն. Երանյանը՝ պատմաբան Համլետ Պետրոսյանի ղեկավարությամբ: Նրա կողմից հետազոտական աշխատանքների ընթացքում վավերացվել է   մարդակերպ 7 կոթող, որոնք ցուցադրված են թանգարանում և ներկայացնում են  մ. թ. ա. 9-7-րդ դարերով թվագրվող մշակույթը: Դրանք երկայնական ուղղաձիգ սալեր են, որոնք հորիզոնական ակոսների միջոցով բաժանվում են պայմանական երեք մասերի. ստորին, որը հողի մեջ էր, միջին հատվածը, որն իրանն էր ներկայացնում, և վերին մաս՝ գլուխը։ Կոթողների մի մասի հակառակ կողմում պատկերված է դաշույն` պատյանի մեջ: Բոլոր այդ  շուրջ 30 կոթողները հայտնաբերվել են Արցախի  տափաստանը լեռնաշխարհին կապող  հատվածում` ձգվելով մոտ 30-40 կմ, և շատ լավ ներկայացնում են Արցախի տափաստանային շրջանի մշակույթը։ Ներկայումս այդ կոթողների մի մասը գտնվում է  բաց դաշտում` հայտնաբերման վայրում, մի քանիսը` Մարտակերտի պատմաերկրագիտական թանգարանում, մի մասը դեռ խորհրդային տարիներից տեղափոխվել է Արցախի պետական պատմաերկրագիտական թանգարան:

 Ինչո՞վ են հետաքրքիր Նոր Կարմիրավանում  կատարված պեղումները: Հնագետի խոսքով` նրանով, որ  նախկինում հայտնի շուրջ 20 կոթողներից որևէ մեկը հնագիտորեն չէր վավերացվել իր կանգնեցման նախնական վայրում, կան մի քանիսի    մասին տեղեկություններ, թե ինչ պայմաններում են հայտնաբերվել:  Նոր Կարմիրավանի կոթողների նման կուտակումը մեկ վայրում, ինչպես նաև լանդշաֆտը  հուշում են, որ կոթողները գտնվում են իրենց կանգնեցման կամ գուցե պատրաստման նախնական վայրում: Պեղումներն անավարտ են, բայց արշավախումբը հույս ունի, որ  այս տարի կշարունակվեն: 

 Ն. Երանյանը նաև տեղեկացրեց, որ այդ կոթողների հայտնաբերումից հետո շրջակայքում հետախուզական աշխատանքներ կատարելու ընթացքում մոտակայքում` կոթողների կուտակման հիմնական վայրից մոտ 200 մ դեպի հյուսիս փորված ջրանցքի հատակում, հայտնաբերվել է 7-5րդ դարերով թվագրվող սափոր:  Արշավախումբը տեղում պեղումներ է իրականացրել և գտել մ. թ. ա. 8-6-րդ դարերով թվագրվող՝  թաղման ծեսին ուղեկցող  18 անոթ։ 

Հնագետի պարզաբանմամբ` ընդհանրապես մարդակերպ կոթողներ հայկական շրջաններում տարբեր ժամանակներում հանդիպում են։  Արցախյան կոթողները ներկայացնում են մի առանձին խումբ, որին   բնորոշ են  քանդակման նույն տեխնիկան, նույն պատկերագրությունը: ՙՇատ հետաքրքիր մի նկատառում. խորհրդային տարիներին գո՞ւցե պատահմամբ, գո՞ւցե միտումնավոր, Արցախը դուրս էր մնացել հետազոտական դաշտից, բայց նոր ժամանակներում ի հայտ եկած այդ փաստերը նորություն են բերում առհասարակ Առաջավոր Ասիայի բրոնզ-երկաթե դարի մշակույթի համատեքստում և  նշվում  որպես այդ կարևորագույն ճանապարհի մի մասը՚,-ասաց հնագետը:       

 Նոր Կարմիրավանի հետազոտություններն այս փուլում ավարտվել են։  Հնագետի  համոզմամբ`  Նոր Կարմիրավանի պեղումները Տիգրանակերտի շրջակայքի հետազոտությունների մաս են կազմում։

Գիշերային էքսկուրսիայի մասնակիցներին կազմակերպիչները հրավիրեցին Արքայական աղբյուրների մոտ `թեյախմության, ինչպես և՝  Նարեկացի արվեստի միության սաների համերգին:

Մինչև կեսգիշեր մասնակիցներն ըմբոշխնում էին տարածքի վայրի բուսականության և արգելոցի ներսում մշակված գեղեցիկ  ծաղիկների զգլխիչ բույրը: Խարույկը, Արքայական աղբյուրների համով ջրով  պատրաստված  թեյն  ակամայից պարուրում էին  բանաստեղծական ՙԳիշերն անուշ է, գիշերն հեշտագին՚  ռոմանտիկ զգացումներով, բայց գերիշխողն, այնուամենայնիվ, պատմական միջավայրի ազդեցության զգացողությունն է, Տիգրան Մեծի հզորության ընկալումը: