ՙՊԱՀՊԱՆԻ՜Ր ԲՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԵՎ ՆԱ ԿՊԱՀՊԱՆԻ ՔԵԶ՚
Լաուրա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Կլոր սեղան ՝ նվիրված բնապահպանական խնդիրներին
Հունիսի 5-ը Բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության համաշխարհային օրն է, այն հռչակվել է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 27-րդ նստաշրջանի որոշմամբ՝ 1972թ. դեկտեմբերի 16-ին, իսկ օրվա ամսաթիվը` հունիսի 5-ը, ընտրվել է՝ հաշվի առնելով Ստոկհոլմի հանձնաժողովի աշխատանքների մեկնարկի օրը:
Իր գոյության ընթացքում մարդկությունն օգտվում է բնության բարիքներից՝ բուսական ու կենդանական աշխարհից, օգտակար հանածոներից։ Գաղտնիք չէ, սակայն, որ մարդու կողմից բնության անխնա շահագործումն իր բացասական հետևանքներն է թողնում մարդկության և նրա կյանքի բնականոն ընթացքի վրա, նաև՝ հասցնում դրա պաշարների սպառման։ Մարդկային գործոնով բնությանը վնասներ են հասցվում ոչ միայն երկրի, հողի վրա, այլև ընդերքում, ջրային տարածքներում` գետերում, լճերում, ծովերում, օվկիանոսներում, ինչպես նաև՝ օդային տարածության մեջ:
Հողի ու ընդերքի օգտագործումն առանց բնությանը կործանարար վնաս հասցնելու? ողջունելի է և օգտակար՝ մարդկության կենսագործունեության ապահովման համար: Բայց հաճախ բնության դեմ կատարվող՝ մարդու բացասական գործողությունների հետևանքներն անդառնալի են:
Այս տխուր իրողության դեմ պայքարելու, բնության շահագործումից արդեն առաջ եկած անցանկալի հետևանքները վերացնելու համար՝ ինչպես բոլոր երկրներում, այնպես էլ մեզ մոտ, գործում են բնապահպանական գերատեսչություններ ու կազմակերպություններ, որոնք վերահսկողություն են իրականացնում բնապահպանական օրենսդրությամբ սահմանված նորմերի ու պահանջների կատարման նկատմամբ՝ մի շարք ուղղություններով։ Արցախի Հանրապետությունում նման վերահսկողություն իրականացնողը Բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարությունն է։
Հունիսի 5-ին նշված գերատեսչության տնօրինության հրավիրած կլոր սեղանը, որին մասնակցում էին ոլորտի պատասխանատուներ, հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, դասախոսներ, ուսանողներ՝ նվիրված էր Արցախում բնապահպանական հիմնախնդիրներին։
ՙԱրցախի բնապահպանական խնդիրների լուծումը հնարավոր է միայն համընդհանուր ուժերով և հասարակության բարձր գիտակցության պայմաններում,-բացման խոսքում ասաց ԱՀ բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարար Ֆելիքս Գաբրիելյանը։ - Կարծում եմ, սակայն, պետք չէ բնությունը պահպանելու համար ինչ-որ կոնկրետ օր ընտրվի, կամ էլ չպետք է սահմանափակվենք միայն մեկ օրով, այլ պետք է յուրաքանչյուր օր վեր հանենք ու լուծենք առկա խնդիրները? ի շահ մեր քաղաքացիների բարօրության՚։ Նախարարի խոսքով՝ կառույցի նախաձեռնությամբ կազմակերպվող նման միջոցառումները, որոնց կարգախոսն է՝ ՙՊահպանի՜ր բնությունը, և նա կպահպանի քեզ՚, քարոզչական նշանակություն ունեն։
Իր ելույթում ՙԿանաչ Արցախ՚ կենսոլորտային համալիր՚ ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Վահրամ Հայրապետյանը նշեց, որ բնության մեջ ցանկացած օբյեկտ գտնվում է հավասարակշռված վիճակում, և բնապահապանական գործընթացի խափանումը հանգեցնում է էկոլոգիական հավասարակշռվածության խախտման, ինչը բերում է էկոհամակարգերի փլուզման, որի արդյունքում տուժում է հենց ինքը՝ մարդը։ Կլոր սեղանի մասնակիցների ուշադրությունը նա սևեռեց հենց այս խնդրին, ինչը կարևոր է ապագա սերունդների դաստիարակման գործում։ ՙԲնությունը մեր պապերից ու ծնողներից չենք ժառանգել. այն մեր սերունդներից պարտքով ենք վերցրել ու պարտավոր ենք այդ պարտքն ամբողջապես հետ վերադարձնել՝ հետագա սերունդներին փոխանցելու համար՚,-ասաց բանախոսը։ Նրա խոսքով՝ Արցախի բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարության գործունեությունը հավասարազոր է Առողջապահության նախարարության գործունեությանը, քանզի երկու համակարգերի գործունեությունն ուղղված է առողջ սերունդ, առողջ հասարակություն ունենալու խնդիրներին։ Արդի տեխնոլոգիաների դարում մեծապես վնաս է հասցվում բնությանը, և բնությունն ասես աղերսում է մարդկությանը՝ պահել, պահպանել իրեն։ Ըստ Վ. Հայրապետյանի՝ բնապահպանական խնդիրներն անմիջականորեն կապված են մարդու կյանքի որակի, նրա երկարակեցության, առողջ սերնդատվության և այլնի հետ։ Այս առումով իր ղեկավարած ՙԿանաչ Արցախ՚ կենսոլորտային համալիր՚ ՊՈԱԿ-ի կողմից Արցախում ձևավորված են բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ՝ ՙԿովսական՚ պետական արգելոց, ՙԿաչաղակաբերդ՚ ազգային պարկ և ՙՍոսիների պուրակ՚ պետական արգելավայր։ Կազմակերպության նպատակներից է հետագա հետազոտությունների ընթացքում ուսումնասիրել և ներկայացնել Արցախի բուսական և կենդանական աշխարհում հազվագյուտ և անհետացման եզրին գտնվող օրգանիզմների մասին նկարագիրը և մշակել դրանց պահպանման ուղիները։ Միաժամանակ, կազմակերպության իրավասության սահմաններում դաստիարակչական, կրթական աշխատանքներ էլ են իրականացվում։
ՙԱրցախանտառ՚ ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Վահրամ Հայրապետյանն իր ելույթում խոսեց կազմակերպության կողմից իրականացվող գործառույթների մասին։ ՊՈԱԿ-ի պետական անտառային ֆոնդի ընդհանուր տարածքը կազմում է 251,3 հազ. հեկտար։ Կազմակերպությունն իր աշխատանքներն իրականացնում է մասնաճյուղերի միջոցով, որոնցում ընդգրկված է 19 անտառապետություն։ Ընթացիկ տարում՝ համաձայն ԱՀ բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարության ծրագրի, ՙԱրցախանտառի՚ միջոցներով իրականացվելու են 18812,8 հազ. դրամ ընդհանուր գումարի ծրագրեր, այդ թվում՝ անտառատունկ պետական անտառային ֆոնդում՝ 25 հա-ի վրա, տնկարանի հիմնում՝ 0,5 հա, որից՝ Մարտակերտի մասնաճյուղում՝ 0,1 հա, Հադրութի՝ նույնքան, Ստեփանակերտի՝ 0,3 հա։ Կիրականացվեն անտառաշինական և հատատեղերի ուսումնասիրության աշխատանքներ՝ 2200 հա-ի վրա՝ 6612,5 հազար դրամի չափով։
ԱՀ բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարի տեղակալ Ալեքսանդր Գասպարյանի ելույթը հանրապետության տարածքում գործող փոքր հիդրոէլեկտրակայանների վրա ջրաչափական դիտակետերի տեղադրմանն էր վերաբերում։ Ներկայում, ինչպես տեղեկացրեց բանախոսը, հանրապետության տարածքում գործում է 23, կառուցման փուլում է գտնվում 18 փոքր հիդրոէլեկտրակայան։ Որպես այլընտրանքային էներգիայի աղբյուր՝ դրանք մեծ դեր են խաղում տնտեսության զարգացման գործում, ունեն ռազմավարական նշանակություն պետության էներգետիկ անկախության և անվտանգության ապահովման գործում։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ջրօգտագործման թույլտվությամբ տրամադրված և փաստացի օգտագործված ջրի ծավալի անհամապատասխանություններ են առաջանում, նախարարությունը հոսակորուստների կրճատման ցանկալի արդյունքի հասնելու նպատակով նախատեսում է իրականացնել փոքր հէկերի ջրաչափական մշտադիտարկման կենտրոնացված համակարգի ներդրման ծրագիր, ինչը հնարավորություն կտա հասնել մի շարք առավելությունների։ ՙՄենք ակնկալում ենք, որ փոքր հէկերի ջրաչափական մշտադիտարկման կենտրոնացված համակարգի ներդնումը հիմք կհանդիսանա շտկելու տարիներ շարունակ ոչ արդյունավետ, ավանդական ջրօգտագործումից ժառանգած և ընթացիկ գործունեության արդյունքում հյուծված ջրային պաշարները՝ ապահովելով շրջակա միջավայրի պահպանության հետագա կայուն զարգացումը, բնական ռեսուրսների վերականգնման և ողջամիտ օգտագործման պահանջները՚,-ասաց Ա. Գասպարյանը։ Նրա իրազեկմամբ՝ պահի դրությամբ գործող 16 փոքր հէկերից 9-ի վրա արդեն իսկ տեղադրվել են ջրաչափեր։
Այս և նախորդ մյուս թեմաները բուռն քննարկումների տեղիք տվեցին։ Վեր հանվեցին էկոլոգիական մի շարք խնդիրներ, որոնց լուծման առնչությամբ կազմակերպիչներն ակնկալում են քննարկման մասնակիցների առաջարկությունները։
ՙԱՀ տարածքի կոշտ կենցաղային թափոնների ուսումնասիրության միջոցառումներ՚ թեմայով ելույթ ունեցողը նախարարության՝ թափոնների և մթնոլորտ արտանետումների կառավարման բաժնի պետ Գոհար Գրիգորյանն էր։ Նա նշեց, որ 2018թ. ծրագրի շրջանակներում ուսումնասիրություններ են իրականացվել հանրապետության տարածքում, մասնավորապես՝ Մարտունու, Ասկերանի և Շուշիի շրջանների համայնքներում գնահատելու թափոնների կառավարման համակարգի ընթացիկ վիճակը: Պարզվել է, որ համայնքներում, աղբահանության բացակայության պատճառով, կենցաղային աղբը, հատուկ հատկացված տարածքներում տեղադրելու փոխարեն, անկանոն կերպով թափվում է համայնքի մերձակա տարածքներում, անգամ հարակից գետերի ափերին։ Կան համայնքներ, որոնք աղբը տեղադրում են 6-7 տեղ (Այգեստան, Ակնաղբյուր, Ուխտաձոր, Քարինտակ, Աշան, Սոս և այլն)։ Բացահայտվել են աղբահանության ոչ պատշաճ կազմակերպման բազմաթիվ դեպքեր, ինչի մասին վերջնական հաշվետվություն կներկայացվի։ Գ. Գրիգորյանի տեղեկացմամբ՝ ծրագիրն առայժմ շարունակվում է։
Չնայած ներկաների կարծիքները տարաբնույթ էին և հաճախ՝ իրարամերժ, այնուամենայնիվ, բոլորն էլ միակարծիք էին, որ նման միջոցառումներն անհրաժեշտ են և պետք է շարունակական լինեն։