ԳԱՂԱՓԱՐԻ ՄԱՐՏԻԿԸ

Մանֆ­րեդ Բախ­շյան քա­ղա­քա­կան, հա­սա­րա­կա­կան, պե­տա­կան գործ­չին շա­տերն են ճա­նա­չում Ար­ցա­խում և Հա­յաս­տա­նում, հատ­կա­պես նրանք, ով­քեր ի­րա­պես կանգ­նած էին հայ­կա­կան եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի պե­տա­կա­նու­թյան ձևա­վոր­ման ա­կունք­նե­րում։

ԽՍՀՄ վեր­ջին տա­րի­նե­րին ան­կան­խա­տե­սե­լի զար­գա­ցում­ներ էին ըն­թա­նում երկ­րի տար­բեր հատ­ված­նե­րում, Խոր­հր­դա­յին Միու­թյան բազ­մազգ ժո­ղովր­դի մի մա­սի հա­մար ար­դեն գրե­թե պարզ էր, որ մոտ է մեծ կայս­րու­թյան փլու­զու­մը։
Հենց այս բարդ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան զար­գաց­ման ֆո­նին սկս­վեց Ար­ցա­խյան շար­ժու­մը, շար­ժում, ո­րի հիմ­քե­րը շատ ա­վե­լի խորն էին, քան պատ­կե­րը, ո­րը սկս­վեց ձևա­վոր­վել 88-ի փետր­վա­րին։
Այդ շարժ­ման հետ, բնա­կա­նա­բար, ծն­վե­ցին անձ­նա­վո­րու­թյուն­ներ, ով­քեր գի­տեին ու հա­վա­տում էին, որ կազ­մա­կերպ­ված պայ­քա­րի ար­դյուն­քում, ըն­դա­մե­նը մի քա­նի տա­րի հե­տո, ար­ցախ­ցին կապ­րի ա­զատ ու ար­ժա­նա­պա­տիվ կյան­քով։
Հենց այդ գի­տակ­ցու­մով շարժ­ման գա­ղա­փա­րին զին­վո­րագր­վեց Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նը, դա դեռևս այն ժա­մա­նակ, երբ շար­ժու­մը ընդ­հա­տա­կյա բնույթ էր կրում։
Նա գա­ղա­փա­րի մար­տիկ էր և գի­տակ­ցում էր, որ ե­կել էր նո­րից պե­տա­կա­նու­թյուն ու ան­կախ հայ­րե­նիք վե­րագտ­նե­լու բա­ցա­ռիկ պա­հը։
88-ի փետր­վա­րի 12-ին Ար­ցա­խի Մար­տու­նու հաղ­թա­նա­կի հրա­պա­րա­կում տե­ղի ու­նե­ցավ անս­պա­սե­լին. Ադր­բե­ջա­նից ԼՂԻՄ, ա­վե­լի ստույգ, Մար­տու­նի ժա­մա­նած պատ­վի­րա­կու­թյա­նը հրա­պա­րա­կում դի­մա­վո­րեց պայ­քա­րի ե­լած Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը, ա­մե­նա­պարզ կար­գա­խո­սով՝ ՙՄիա­ցում՚ Մայր Հա­յաս­տա­նին։ Այս ա­մե­նի ետևում շարժ­ման ընդ­հա­տա­կյա մար­տիկ­ներն էին, նրանց թվում՝ Բախ­շյա­նը։
Փետր­վա­րի 12-ն ըն­դա­մե­նը սկիզբն էր, օ­րեր հե­տո այդ շար­ժու­մը դառ­նա­լու էր հա­մազ­գա­յին, և այլևս ընդ­հա­տա­կյա պայ­քա­րը մտ­նե­լու էր ԽՍՀՄ օ­րա­կարգ` որ­պես թիվ 1 հարց։
Շարժ­ման ա­ռա­ջա­մար­տիկ­նե­րի հա­մար պարզ էր, որ քա­ղա­քա­կան պայ­քա­րը վե­րած­վե­լու է ռազ­մա­կա­նի, ար­դեն կան­խա­տե­սե­լի էր սպաս­վող պա­տե­րազ­մը։
Հենց այդ ժա­մա­նակ էլ Մանֆ­րեդ Բախ­շյանն ու իր գա­ղա­փա­րա­կից ըն­կեր­ներն սկ­սե­ցին զենք հայ­թայ­թել։
Եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րի միջև պա­տե­րազ­մի վե­րած­ված շար­ժու­մը այլևս ան­ցյա­լում էր, հի­մա այն ար­դեն պայ­քար էր, պայ­քար, որ­տեղ մենք պարտ­վե­լու ի­րա­վունք չու­նեինք։
Պա­տե­րազ­մին զու­գա­հեռ Ար­ցա­խը սկ­սեց ձևա­վո­րել իր պե­տա­կան ինս­տի­տուտ­նե­րը՝ եր­կի­րը ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կում ղե­կա­վա­րե­լու և վերջ­նա­կան հաղ­թա­նակն ա­պա­հո­վե­լու հա­մար։ Ար­ցա­խի նոր ձևա­վոր­վող Գե­րա­գույն խոր­հր­դի պատ­գա­մա­վոր դար­ձավ նաև Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նը։
Գա­ղա­փա­րի մար­տի­կը սկ­սեց լուրջ քա­ղա­քա­կան աշ­խա­տանք­ներ տա­նել և՜ Ար­ցա­խում, և՜ Մայր հայ­րե­նի­քում` ա­մե­նուր ա­ռի­թը բաց չթող­նե­լով բարձ­րաց­նել Ար­ցա­խի հար­ցը։ Կարճ ժա­մա­նակ անց Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նը ՀՀ ԳԽ պատ­գա­մա­վոր էր։
Սա մի նոր հար­թակ էր, որ­տեղ, իր սկզ­բուն­քին հա­վա­տա­րիմ մնա­լով, Բախ­շյա­նը սկ­սեց գոր­ծել ա­վե­լի մեծ թա­փով։ Ա­մեն ինչ կա­րող էր այլ կերպ լի­ներ, ա­մեն ինչ կա­րող էր ու­րիշ ըն­թացք ստա­նալ (լավ ի­մաս­տով), ե­թե ծանր հի­վան­դու­թյու­նը 1993-ի ամ­ռա­նը չխ­լեր Մանֆ­րեդ Բախ­շյան կյան­քը` բազ­մա­թիվ գա­ղա­փար­ներ թող­նե­լով կի­սատ։
Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նի ըն­կեր­նե­րը նրա մա­սին հի­մա էլ խո­սում են մեծ ափ­սո­սան­քով, զգում ես, որ նրան­ցից յու­րա­քան­չյու­րը գի­տակ­ցում է, որ հի­մա, մեր այս հու­նից շեղ­ված ժա­մա­նակ­նե­րում, նո­րից զգաց­վում է Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նի կա­րի­քը։
- Նա ազ­նիվ տղա էր, չա­փից շատ ազ­նիվ, նրա հա­մար մեր պայ­քա­րը գե­րա­գույն նպա­տակ էր, և հա­վա­տում էր, որ մենք կհաղ­թենք։ Չեմ տե­սել այն­պի­սի մի մար­դու, պե­տա­կան գործ­չի, որ Մանֆ­րե­դի չափ ան­կեղծ ու պարզ լի­ներ: Նա ու­րիշ տղա էր, մենք նրա տե­սա­կի կա­րի­քը ու­նենք,- ա­սում է ըն­կեր­նե­րից մե­կը։
-Մանֆ­րեդ Բախ­շյան պե­տա­կան գոր­ծի­չը ար­ժան­վույնս չի գնա­հատ­վել իր կա­տա­րա­ծի հա­մար, նա մեծ ա­վանդ ու­նի մեր պե­տա­կա­նու­թյան կա­յաց­ման գոր­ծում,- ա­սում է Վահ­րամ Ա­թա­նե­սյա­նը, ում հետ առ­թի եմ ու­նե­ցել Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նի մա­սին զրու­ցե­լու դեռևս այս նյու­թի պատ­րաս­տու­մից ա­միս­ներ ա­ռաջ։
Որ­քան էլ ծանր է, բայց ի­րա­կա­նու­թյու­նը դա է, պե­տա­կան ոչ մի պարգև չու­նի պե­տա­կա­նու­թյան հա­մար պայ­քա­րի ե­լած այդ մար­տի­կը, սա այն դեպ­քում, երբ նրա գա­ղա­փա­րա­կից ըն­կեր­նե­րը, ով­քեր շարժ­ման ա­կունք­նե­րում էին, գտ­նում են, որ Բախ­շյա­նը ա­րել է հնա­րա­վորն ու անհ­նա­րի­նը, որ ու­նե­նանք ա­զատ ու ան­կախ հայ­րե­նիք։
Այ­սօր Ար­ցա­խում չեն ապ­րում Մանֆ­րեդ Բախ­շյա­նի ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րը, նրա այ­րին, ա­վագ որ­դին և դուստ­րը օ­տար ա­փե­րում են շատ վա­ղուց, իսկ կրտ­սեր որ­դին՝ Շա­հե­նը, ով հայ­րա­կան օ­ջա­խը եր­բեք չլ­քե­լու գա­ղա­փա­րով էր ապ­րում, ՌԴ տե­ղա­փոխ­վեց օ­րեր ա­ռաջ։
Եվ թաքց­նե­լու բան չկա, լավ օ­րից չէ, որ մարդ լքում իր հայ­րե­նի­քը…