ՙՀԱՅ­ՐԵ­ՆԻ­ՔԻՑ ԴՈՒՐՍ՝ ՀԱՅ­ՐԵ­ՆԻՔ ՉԿԱ....՚

 Մար­տու­նու շր­ջա­նի Կար­միր շու­կա գյու­ղը գտն­վում է Ար­ցա­խի հա­րա­վարևե­լյան հատ­վա­ծում՝ շրջ­կենտ­րո­նից 32 կմ, իսկ մայ­րա­քա­ղաք Ստե­փա­նա­կեր­տից՝ 35 կմ հե­ռա­վո­րու­թյան վրա։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հնա­գույն բնա­կա­վայ­րե­րից է։ Հա­մայն­քը մինչ 44-օ­րյա պա­տե­րազմն ու­ներ 275 տն­տե­սու­թյուն, բնակ­չու­թյան թի­վը հաս­նում էր 1130-ի։ Սա մշ­տա­կան բնա­կու­թյուն ու­նե­ցող­նե­րի թիվն է. 100 մարդ էլ հա­մայն­քում ապ­րում էր ժա­մա­նա­կա­վոր գրան­ցու­մով։ Հա­մայն­քի ղե­կա­վար Նա­րեկ Ա­թա­յա­նի խոս­քով՝ Կար­միր շու­կան նախ­կի­նում ա­վան էր կոչ­վում, իսկ 1990-ա­կան­նե­րին՝ Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մից հե­տո, գյու­ղի կար­գա­վի­ճակ ստա­ցավ։ Իսկ թե որ­տե­ղից է ստա­ցել գյուղն իր ան­վա­նու­մը՝ հա­մայն­քի ղե­կա­վարն ինքն էլ չգի­տե, այդ մա­սին տար­բեր վար­կած­ներ են շր­ջա­նառ­վում։ Տա­րեց­նե­րից ո­մանք այն կա­պում են 11-րդ Կար­միր բա­նա­կի ա­վան մուտք գոր­ծե­լու հետ, ո­մանց կար­ծի­քով էլ պատ­ճա­ռը Կար­միր հո­վիտն է ու դեռևս վաղ ժա­մա­նակ­նե­րում այս­տեղ գո­յու­թյուն ու­նե­ցած շու­կան. գյու­ղը առևտրատն­տե­սա­կան խաչ­մե­րուկ էր հան­դի­սա­նում շր­ջա­նի բնակ­չու­թյան հա­մար, որ­տե­ղից էլ ծա­գել է ՙշու­կա՚ ան­վա­նու­մը։

Կար­մի շու­կա մտ­նե­լուց աչ­քի է զար­նում մայ­րու­ղու հարևա­նու­թյամբ կա­ռուց­ված գե­ղե­ցիկ ու նո­րաոճ շեն­քը՝ երկ­հար­կա­նի բազ­մա­ֆունկ­ցիո­նալ հա­մայն­քա­յին կենտ­րո­նը, ո­րը կյան­քի է կոչ­վել ՙՀա­յաս­տան՚ հա­մա­հայ­կա­կան հիմ­նադ­րա­մի Ֆրան­սիա­յի տե­ղա­կան մարմ­նի և ԼՂՀ կա­ռա­վա­րու­թյան հա­մա­ֆի­նան­սա­վոր­մամբ: Կենտ­րո­նը կրում է Հիմ­նադ­րա­մի՝ Ֆրան­սիա­յի տե­ղա­կան մարմ­նի հիմ­նա­դիր­նե­րից մե­կի՝ Է­դի Ջո­լո­լեա­նի ա­նու­նը: Կենտ­րո­նում գոր­ծում են գրա­դա­րա­նը, հա­մա­կարգ­չա­յին սրա­հը, խա­ղա­սե­նյա­կը, շախ­մա­տի սե­նյա­կը: Գոր­ծում է նաև 160 տե­ղա­նոց դահ­լի­ճը՝ հան­դեր­ձա­րան­նե­րով ու ետ­նա­բե­մի սե­նյա­կով, որ­տեղ կա­րող են տար­բեր մի­ջո­ցա­ռում­ներ ու ներ­կա­յա­ցում­ներ անց­կաց­վել, հյու­րըն­կա­լել հա­մույթ­ներ։
Հի­րա­վի, ա­մեն ինչ լավ կլի­ներ, ե­թե չլի­ներ 44-օ­րյա պա­տե­րազ­մը, ո­րի պատ­ճա­ռով Կար­միր շու­կան այ­սօր դար­ձել է սահ­մա­նա­յին գյուղ։ Հարևան մի քա­նի գյու­ղեր՝ Ջի­վա­նին, Շե­խե­րը, Թա­ղա­վար­դի կե­սը, Զար­դա­նա­շե­նը, Սարգ­սա­շե­նը մնա­ցել են ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի հս­կո­ղու­թյան տակ։ Հադ­րութ-Ֆի­զու­լի ճա­նա­պարհն էլ անց­նում է Կար­միր շու­կա­յով, և, ինչ­պես հա­մայն­քի ղե­կա­վար Նա­րեկ Ա­թա­յանն է ա­սում, որ­քան էլ խու­սա­փես տհաճ երևույթ­նե­րից՝ չի ստաց­վի. ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի ու­ղեկ­ցու­թյամբ ա­զե­րի­ներ տե­ղա­փո­խող մե­քե­նա­նե­րի շա­րա­սյունն ա­մեն օր այդ ճա­նա­պար­հով է անց­նում, և ա­մեն ան­գամ թուր­քե­րը լկ­տի ժես­տեր են ա­նում, ին­չը չեն նկա­տում խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը։
Պա­տե­րազ­մի ա­ռա­ջին իսկ օ­րե­րից Կար­միր շու­կա­յի աշ­խար­հա­զո­րա­յին­նե­րը մաս­նակ­ցել են մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րին, 13 զոհ և 21 վի­րա­վոր են ու­նե­ցել։ Զո­հե­րից 4-ի դին առ այ­սօր չի հայտ­նա­բեր­վել։ Գյուղն ին­տեն­սիվ ռմ­բա­կո­ծու­թյան է են­թարկ­վել, հատ­կա­պես հոկ­տեմ­բե­րի կե­սե­րից միշտ թշ­նա­մու թի­րա­խում է գտն­վել։ Հինգ տուն հր­դե­հի ճա­րակ է դար­ձել, 8-ը՝ լրի­վու­թյամբ ա­վեր­վել է։ Ընդ­հա­նուր առ­մամբ՝ վնաս­վել է հա­մայն­քի բնակ­ֆոն­դի 80 տո­կո­սը։ Ն. Ա­թա­յա­նի հա­վաստ­մամբ՝ այ­սօր­վա դրու­թյամբ բնա­կա­րան­նե­րի վե­րա­կան­գն­ման գոր­ծըն­թացն ակ­տիվ փու­լում է։ Դրա­նում ինք­ներս էլ հա­մոզ­վե­ցինք. ա­ռա­վո­տյան« երբ անց­նում էինք Կար­միր շու­կա­յով՝ շի­նա­րա­րա­նե­րը մի բնա­կե­լի տան տա­նի­քի վե­րա­կան­գն­ման աշ­խա­տանք­ներն էին սկ­սում, իսկ ե­րե­կո­յան կող­մե­րը՝ հետ­դար­ձի ճա­նա­պար­հին, գոր­ծը լրի­վու­թյամբ ա­վարտ­ված էր։ ՙԱ­ռայժմ աշ­խա­տանք­ներն ըն­թա­նում են վնաս­ված տնե­րի տա­նիք­նե­րի և ջարդ­ված ա­պա­կի­նե­րի վե­րա­կան­գն­ման ուղ­ղու­թյամբ, իսկ հե­տո կսկս­վի հր­դե­հի պատ­ճա­ռով վառ­ված հինգ բնա­կե­լի տնե­րի փո­խա­րեն նո­րե­րը կա­ռու­ցե­լու գոր­ծըն­թա­ցը։ Նշ­ված հինգ ըն­տա­նիք­ներն այժմ Կար­միր շու­կա­յում են, ծա­նոթ-բա­րե­կա­մի տնե­րում են ա­պաս­տա­նել՝ մինչև ի­րենց բնա­կա­րան­նե­րի խն­դի­րը լուծ­վի՚,- ա­սաց Նա­րեկ Ա­թա­յա­նը։ Ինչ վե­րա­բե­րում է տու­ժած ըն­տա­նիք­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան գույք և կեն­ցա­ղա­յին ի­րեր տրա­մադ­րե­լուն՝ հա­մայն­քի ղե­կա­վարն ա­սաց, որ այդ գոր­ծըն­թա­ցը հան­րա­պե­տու­թյու­նում կա­նո­նա­կարգ­ված չէ, տե­ղա­հան­ված­նե­րի մի մասն, օ­րի­նակ, ստա­ցել է ո­րոշ ապ­րան­քա­տե­սակ­ներ, իսկ մի մա­սը՝ ոչ։ Հատ­կա­պես գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րում ա­պաս­տա­նած­նե­րը, չնա­յած հաշ­վառ­ված են հա­մա­պա­տաս­խան ծրագ­րե­րում, ա­ռայժմ չեն կա­րո­ղա­ցել օգտ­վել այդ ա­ջակ­ցու­թյու­նից։
Սնն­դամ­թեր­քի տրա­մադր­ման գոր­ծըն­թա­ցում նույն­պես ա­ռանձ­նա­կի ակ­տի­վու­թյուն չկա. ըն­դա­մե­նը մեկ ան­գամ Մար­տու­նու շրջ­վար­չա­կազմն է ա­լյուր տրա­մադ­րել՝ յու­րա­քան­չյուր ըն­տա­նի­քի 50 կգ, մեկ ան­գամ էլ բա­րե­րա­րի կող­մից ստաց­ված պա­հա­ծո­յաց­ված սնն­դամ­թերք է բա­ժան­վել։
Աս­վա­ծին հա­վե­լեմ, որ նույն օ­րը՝ մեր այ­ցի պա­հին, ԿԽՄԿ-ի կող­մից սնն­դամ­թեր­քի տես­քով օգ­նու­թյուն էր բեր­վել Կար­միր շու­կա։
Ն. Ա­թա­յա­նի տե­ղե­կաց­մամբ՝ պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ տար­հան­ված բնակ­չու­թյան մոտ 90 տո­կոսն ար­դեն վե­րա­դար­ձել է։ Նոր­մալ հու­նով ըն­թա­նում են ու­սում­նա­կան պա­րապ­մունք­նե­րը, գոր­ծում է ման­կա­պար­տե­զը։ Կար­միր շու­կա­յի դպ­րոցն են հա­ճա­խում նաև Ակ­նաղ­բյու­րից, Թա­ղա­վար­դից և թշ­նա­մու կող­մից օ­կու­պաց­ված հարևան մյուս բնա­կա­վայ­րե­րից տե­ղա­հան­ված ա­շա­կերտ­նե­րը։

Հա­մայն­քի առջև ծա­ռա­ցած խն­դիր­նե­րից մեկն էլ օ­կու­պաց­ված գյու­ղե­րից տե­ղա­հան­ված­նե­րին բնա­կա­րա­նով ա­պա­հո­վելն է։ Գյու­ղում թա­փուր տներ շատ կան, որ­տեղ վա­ղուց մարդ չի բնակ­վում։ Հա­մայն­քի ղե­կա­վարն ա­ռա­ջար­կել է պատ­կան մար­մին­նե­րին՝ նման բնա­կա­րան­նե­րը վե­րա­նո­րո­գել և տրա­մադ­րել տե­ղա­հան­ված­նե­րին։
Ինչ­պես Ար­ցա­խի շատ հա­մայ­նք­ներ, այն­պես էլ Կար­միր շու­կան« պա­տե­րազ­մի հետևան­քով կորց­րել է իր հո­ղա­հան­դակ­նե­րի մի մա­սը. Քյոր­բու­լաղ կոչ­վող տե­ղա­մա­սում մոտ 260 հա վա­րե­լա­հող մնա­ցել է թշ­նա­մու վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ։ Գյու­ղա­մերձ տա­րածք­նե­րից ևս կո­րուստ ու­նեն՝ 32,2 հա սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված և 35,2 հա վար­ձա­կա­լու­թյամբ տր­ված (ըն­դա­մե­նը՝ 67,4 հա) հո­ղա­մա­սե­րի 50 տո­կո­սը չե­զոք գո­տում է, իսկ 50-ը՝ թշ­նա­մու կող­մից գրա­վյալ տա­րած­քում։ Բա­ցի վա­րե­լա­հո­ղե­րից, 37,95 հա խա­ղո­ղայ­գի, 13,5 հա թթայ­գի և 9,7 հա ա­րո­տա­վայր ու մեկ ա­նաս­նա­ֆեր­մա նույն­պես գտն­վում են թշ­նա­մու վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ։
Հա­մայն­քի ղե­կա­վա­րը նշում է. ՙԿո­րուստ­նե­րը շատ են։ Ըստ իս՝ պետք է ա­նաս­նա­պա­հու­թյա­նը զարկ տանք։ Փառք Աստ­ծո, ա­րո­տա­վայ­րե­րը Սխ­տո­րա­շե­նի հա­մայն­քի տա­րած­քում են, ո­րը մեր հս­կո­ղու­թյան տակ է։ Զբաղ­վա­ծու­թյան խնդ­րին կա­րե­լի է լու­ծում տալ գոր­ծա­րան­նե­րի մի­ջո­ցով։ Նախ­կի­նում էլ Կար­միր շու­կան զար­գա­նում էր առ­կա գոր­ծա­րան­նե­րի շնոր­հիվ՝ ձե­թի և գի­նու գոր­ծա­րան­ներ, գա­զալ­ցա­կա­յան, բեն­զալ­ցա­կա­յան, առևտրի կե­տեր, հա­ցի փուռ... հիմ­նա­կա­նում դրանք էին աշ­խա­տա­տե­ղեր ա­պա­հո­վող­նե­րը։ Նպա­տակ ու­նենք ջեր­մո­ցա­յին և ֆեր­մե­րա­յին տն­տե­սու­թյուն­ներ ստեղ­ծել՝ ներգ­րա­վե­լով հատ­կա­պես ե­րի­տա­սարդ­նե­րին։ Հան­դես ենք ե­կել ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րով և խնդ­րել, որ նրանք բիզ­նես-ծրա­գիր ներ­կա­յաց­նեն։ Պե­տու­թյունն էլ պատ­րաստ է ա­մեն կերպ ա­ջակ­ցել նրանց։ Կար­միր շու­կա­յի բնակ­չու­թյունն աշ­խա­տա­սեր է... Ե­թե զբաղ­վա­ծու­թյան խն­դիր չլի­նի և բնակ­չու­թյան անվ­տան­գու­թյու­նը ե­րաշ­խա­վոր­վի՝ ոչ մեկն էլ չի լքի իր հայ­րե­նի­քը։ Ան­ձամբ ես չեմ պատ­կե­րաց­նում իմ կյան­քը մեկ այլ երկ­րում։ Հայ­րե­նի­քից դուրս՝ հայ­րե­նիք չկա՝ սա պետք է բո­լո­րը գի­տակ­ցեն՚,- զրույ­ցը եզ­րա­փա­կեց Նա­րեկ Ա­թա­յա­նը։