ԱՐՑԱԽՑԻՆԵՐՆ ԱԲՈՎՅԱՆՈՒՄ

 Ար­ցախ­ցին իր տանն էր ապ­րում, ա­րա­րում, բայց դար­ձյալ պա­տե­րազմ սկս­վեց, դար­ձյալ տե­ղա­հա­նու­թյուն և գաղթ։

Այ­սօր թշ­նա­մու տի­րա­պե­տու­թյան տակ են ան­ցել Հադ­րու­թի, Քար­վա­ճա­ռի, Քա­շա­թա­ղի շր­ջան­ներն ամ­բող­ջու­թյամբ, ինչ­պես նաև Շու­շի քա­ղաքն ու հա­րա­կից տա­րածք­նե­րը՝ Քա­րին­տա­կով հան­դերձ, Աս­կե­րա­նի, Մար­տու­նու, Մար­տա­կեր­տի ո­րոշ հատ­ված­ներ։

Պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր ար­ցախ­ցի­ներ ստիպ­ված հե­ռա­ցան ի­րենց տնե­րից ու ա­պաս­տան գտան Երևա­նում, Սյու­նի­քում, Կո­տայ­քում, Գու­գար­քում, ՀՀ այլ վայ­րե­րում։ Զի­նա­դա­դա­րի հաս­տա­տու­մից հե­տո շա­տե­րը հետ գնա­ցին ու շա­րու­նա­կում են ապ­րել ի­րենց տնե­րում, բայց քա­շա­թաղ­ցին ու հադ­րու­թե­ցին, շու­շե­ցին մնա­ցին Հա­յաս­տա­նի տար­բեր մար­զե­րում, Երևա­նում։ Մնա­ցել են՝ մե­կը ծա­նո­թի ու բա­րե­կա­մի տա­նը, մյուս­նե­րը՝ վար­ձով, շա­տե­րը՝ հար­մա­րեց­ված տա­րածք­նե­րում, հատ­կաց­ված կա­ռույց­նե­րում։
Ա­բո­վյան քա­ղա­քում գոր­ծող ՙԿՈ­ՏԱՅ­ՔԻ ՏԱ­ՐԱԾ­ՔԱ­ՅԻՆ ՄԱՆ­ԿԱ­ՎԱՐ­ԺԱ­ՀՈ­ԳԵ­ԲԱ­ՆԱ­ԿԱՆ Ա­ՋԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅԱՆ ԿԵՆՏ­ՐՈՆ՚ ՊՈԱԿ-ի տնօ­րե­նու­թյունն ա­ռա­ջին­նե­րից էր, որ օգ­նու­թյան հա­սավ ար­ցախ­ցի­նե­րին ու կե­ցու­թյան տա­րածք հատ­կաց­րեց կենտ­րո­նի շեն­քում։ Տնօ­րեն Տաթևիկ Շի­րի­նյանն ա­սում է՝ սկզ­բում շատ ըն­տա­նիք­ներ էին, բայց ո­րոշ­նե­րը վե­րա­դար­ձան Ար­ցախ կամ տե­ղա­փոխ­վել են այլ բնա­կա­վայ­րեր։
Օ­րերս աշ­խա­տան­քա­յին այ­ցով Ա­բո­վյան քա­ղա­քում էի, հան­դի­պե­ցի նաև նշ­ված կենտ­րո­նում տե­ղա­վոր­ված ար­ցախ­ցի­նե­րի հետ։ Բո­լորն էլ հայտ­նե­ցին ի­րենց շնոր­հա­կա­լու­թյու­նը կենտ­րո­նի ղե­կա­վա­րու­թյա­նը՝ ջերմ ըն­դու­նե­լու­թյան ու ա­մե­նօ­րյա ու­շադ­րու­թյան հա­մար։ Բեր­ձոր­ցի ե­րա­ժիշտ Ար­թուր Մով­սե­սյա­նը 4-հո­գա­նոց ըն­տա­նի­քով է այս­տեղ։ Դուստ­րը՝ Մա­րիա­մը, գե­րա­զանց ա­ռա­ջա­դի­մու­թյամբ սո­վո­րում է մո­տա­կա դպ­րո­ցում։ Բեր­ձո­րում հա­ճա­խում էր ար­վես­տի դպ­րո­ցի դաշ­նա­մու­րի բա­ժին։ Այս­տեղ օգտ­վում է կենտ­րո­նի դաշ­նա­մու­րից։ Ցա­վով է Ար­թու­րը հի­շում բեր­ձո­րյան իր տու­նը, աշ­խա­տան­քը, բայց կյան­քը պետք է շա­րու­նա­կել, գոհ է, որ ու­նի տա­նիք։
Հեն­րիխ Գրի­գո­րյա­նը մաս­նակ­ցել է պա­տե­րազ­մին, վի­րա­վոր­վել, բուժ­վել։ Այժմ ըն­տա­նի­քով այս­տեղ է բնակ­վում։ Հադ­րու­թի շր­ջա­նի Ա­ռա­ջա­մուղ գյու­ղից է։ Վե­րաբ­նա­կիչ էր նո­րաս­տեղծ այս գյու­ղում, որն ու­ներ բա­րե­կե­ցիկ բնա­կա­րան­ներ, դպ­րոց և մոտ էր Մե­խա­կա­վա­նին։ Ար­տակ Հա­կո­բյա­նը 22 տա­րի ըն­տա­նի­քով բնակ­վել է Քա­շա­թա­ղի Կով­սա­կան քա­ղա­քում։ Այն­տեղ է թո­ղել ա­մեն ինչ՝ տուն ու տեղ, այ­գի, գույք, ե­րի­տա­սար­դու­թյուն։ Մեծ ըն­տա­նի­քով մի սե­նյա­կում են։ Մտա­ծում է տե­ղա­փոխ­վել Ա­րա­րա­տյան դաշ­տա­վայ­րի որևէ բնա­կա­վայր, որ հող մշա­կի։ Հադ­րու­թի պատ­մա­կան Ա­զոխ գյու­ղից է Ար­ման Բա­լա­սա­նյա­նը։ Կնոջ, եր­րորդ դա­սա­րան­ցի դս­տեր՝ Էմ­մա­յի և երկ­րորդ դա­սա­րան­ցի որ­դու՝ Է­դուար­դի հետ է մեկ սե­նյա­կում բնակ­վում։ Կա­րո­տով է հի­շում իր հայ­րե­նի գյու­ղը, շեն տունն ու այ­գին և հույս ու­նի՝ կվե­րա­դառ­նա։
Բեր­ձո­րից Յա­կու­բով Ա­շո­տը նույն­պես 2 ե­րե­խա­նե­րի ու կնոջ հետ է այս­տեղ։ 4 եղ­բայր մաս­նակ­ցե­ցին վեր­ջին պա­տե­րազ­մին, կրտ­սե­րը՝ Վի­տա­լին, նա­հա­տակ­վեց ռազ­մի դաշ­տում և հու­ղար­կա­վոր­ված է Ա­բո­վյա­նի Սա­րա­լան­ջի պան­թեո­նում։ Ծանր է եղ­բոր կո­րուս­տը, բայց պետք է կա­րո­ղա­նան դուրս գալ այս վի­ճա­կից։ Քա­շա­թա­ղի Այ­գեկ գյու­ղից Ա­լի­սա Հով­սե­փյա­նի 17-ա­մյա որ­դին ա­ռող­ջա­կան խն­դիր­ներ ու­նի, ա­վագ որ­դին՝ Գո­ռը, ա­զա­տա­մար­տի մաս­նա­կից է։ Միա­սին այս­տեղ են տե­ղա­վոր­վել, գոհ է տնօ­րե­նու­թյու­նից։ Ան­հան­գիստ է Ար­մեն որ­դու հա­մար, ով այժմ ժամ­կե­տա­յին ծա­ռա­յու­թյունն է անց­կաց­նում Ար­ցա­խում։ Սամ­վել և Սար­գիս Հով­սե­փյան եղ­բայր­ներն Ապ­րի­լյան, Ար­ցա­խյան վեր­ջին պա­տե­րազմ­նե­րի մաս­նա­կից են։ Վեր­ջերս են ի­ջել դիր­քե­րից և պատ­րաստ­վում են շու­տով նո­րից գնալ սահ­ման։ Ըն­տա­նիք­ներն այս­տեղ են տե­ղա­վոր­վել։ Սամ­վե­լը վեր­ջերս է վի­րա­հատ­վել Ա­բո­վյա­նի բժշ­կա­կան կենտ­րո­նում։ Գոհ է բժիշկ­նե­րից։ Շնոր­հա­կալ է նաև ի­րենց կա­ցա­րան տրա­մադ­րած կենտ­րո­նի տնօ­րե­նու­թյու­նից։ Կենտ­րո­նը բո­լոր բնա­կիչ­նե­րին հատ­կաց­րել է մահ­ճա­կալ, ան­կող­նա­յին պա­րա­գա­ներ, կեն­ցա­ղա­յին տեխ­նի­կա, գույք։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ՝ բո­լո­րի նպա­տակն ու ե­րա­զան­քը մեկն է՝ վե­րա­դառ­նալ տուն, շե­նաց­նել Ար­ցախ աշ­խար­հը։ Դպ­րո­ցա­կան­ներն ի­րենց դպ­րո­ցում են ցան­կա­նում սո­վո­րել։