ՏԵՂԱՀԱՆՎԱԾՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

«Ազատ Արցախ»-ի հարցերին պատասխանում է ԱՀ փաստաբանների պալատի փաստաբան, «Իրավագիտակից հասարակություն» ՀԿ նախագահ Արմեն Բաղդասարյանը

- Ինչ­պես գի­տենք, ԱՀ դեմ 2020թ. սեպ­տեմ­բե­րի 27-ին սան­ձա­զերծ­ված պա­տե­րազ­մի հետևան­քով նյու­թա­կան վնաս կրած տե­ղա­հան­ված ան­ձանց ՀՀ և ԱՀ կա­ռա­վա­րու­թյան հա­մա­պա­տաս­խան ո­րո­շում­նե­րով տա­րաբ­նույթ պե­տա­կան ֆի­նան­սա­կան ա­ջակ­ցու­թյուն­ներ են տրա­մադր­վում։
Պա­րոն Բաղ­դա­սա­րյան, կա­րե­լի՞ է ըն­դու­նել, ար­դյոք, որ Գոր­ծա­դի­րի կող­մից ըն­դուն­ված ի­րա­վա­կան ակ­տե­րը բա­վա­րար չա­փով կա­նո­նա­կար­գում են այն տե­ղա­հան­ված­նե­րի խն­դիր­նե­րը, ո­րոնք պա­տե­րազ­մի հետևան­քով գույք են կորց­րել։
-Պա­տե­րազ­մից հե­տո ՀՀ և ԱՀ կա­ռա­վա­րու­թյուն­նե­րը ան­մի­ջա­պես ձեռ­նա­մուխ ե­ղան Ձեր կող­մից նշ­ված ի­րա­վաս­տեղծ գոր­ծու­նեու­թյա­նը՝ յու­րա­քան­չյուրն իր ի­րա­վա­սու­թյան սահ­մա­նում ըն­դու­նե­լով մի շարք են­թաօ­րեն­սդ­րա­կան ակ­տեր, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի հետևան­քով նյու­թա­կան վնաս կրած, վար­կա­յին պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի կա­տար­մանն ուղղ­ված, պա­տե­րազ­մի պատ­ճա­ռած ա­վե­րա­ծու­թյուն­նե­րի հետևան­քով կամ այլ պատ­ճառ­նե­րով բնա­կե­լի ան­շարժ գույ­քը կորց­րած, Ադր­բե­ջա­նի հս­կո­ղու­թյան տակ ան­ցած հա­մայ­նք­նե­րում հաշ­վառ­ված, Ար­ցա­խում հաշ­վառ­ված կամ փաս­տա­ցի բնակ­ված քա­ղա­քա­ցի­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան դրա­մա­կան օգ­նու­թյան տրա­մադր­ման մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին։
Վե­րո­հի­շյալ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը կյան­քի կո­չե­լու հա­մար նույն ի­րա­վա­կան ակ­տե­րով սահ­ման­վել են նաև այն պե­տա­կան մար­մին­նե­րը, ո­րոնք ի­րենց ի­րա­վա­սու­թյան սահ­ման­նե­րում կազ­մա­կեր­պում են բո­լոր անհ­րա­ժեշտ աշ­խա­տանք­նե­րը։ Սա­կայն ըն­դու­նել, որ տե­ղա­հան­ված­նե­րի խն­դիր­նե­րը՝ կապ­ված ի­րենց գույ­քի վե­րա­բե­րյալ անհ­րա­ժեշտ տե­ղե­կու­թյուն­նե­րի և փաս­տաթղ­թե­րի առ­կա­յու­թյան կամ բա­ցա­կա­յու­թյան հետ, ա­ռանց խո­չըն­դոտ­նե­րի լուծ­վում են՝ ճիշտ չէր լի­նի։
Գոր­ծա­դի­րի ըն­դու­նած ի­րա­վա­կան ակ­տե­րով հս­տակ ամ­րագր­ված են բո­լոր այն պայ­ման­ներն ու պա­հանջ­նե­րը, ո­րոնց լիար­ժեք բա­վա­րար­ման դեպ­քում ան­ձը կա­րող է շա­հա­ռու ճա­նաչ­վել։ Մաս­նա­վո­րա­պես՝ պայ­ման­նե­րից մե­կը, ո­րի հետ առ­նչ­վում ենք նաև մենք՝ փաս­տա­բան­ներս, թշ­նա­մու հս­կո­ղու­թյան ներ­քո թողն­ված գույ­քի նկատ­մամբ սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քը հաս­տա­տող փաս­տաթղ­թե­րի, տե­ղե­կու­թյուն­նե­րի առ­կա­յու­թյունն է, ո­րոնք ոչ բո­լոր տե­ղա­հան­ված­նե­րի դեպ­քե­րում են պահ­պան­վել՝ օ­բյեկ­տիվ և սու­բյեկ­տիվ պատ­ճառ­նե­րից ել­նե­լով։ Բազ­մա­թիվ տե­ղա­հան­ված­ներ կան, ով­քեր լքել են ի­րենց բնա­կա­վայրն, այս­պես ա­սած, րո­պե­նե­րի ըն­թաց­քում, նրանց կյան­քին ու ա­ռող­ջու­թյա­նը սպառ­նա­ցող վտան­գից խու­սա­փե­լու և անվ­տանգ վայր տե­ղա­փոխ­վե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյան ծագ­ման պա­հին շա­տե­րի մտ­քով ան­գամ չէր անց­նում, որ լքում են հայ­րե­նի բնա­կա­վայ­րը, տունն ու ու­նեց­ված­քը ոչ ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես։ Բազ­մա­թիվ տե­ղա­հան­ված­ներ ու­նենք, ով­քեր ան­գամ ի­րենց ան­ձը հաս­տա­տող փաս­տաթղ­թե­րը չեն վերց­րել ի­րենց հետ կամ չեն հասց­րել վերց­նել։ Այս հա­մա­տեքս­տում հարկ է ար­ձա­նագ­րել, որ տե­ղա­հան­ված­նե­րից ո­րոշ­նե­րը, նախ­քան պա­տե­րազ­մը սկս­վե­լը, գոր­ծարք­ներ էին կն­քել այլ ան­ձանց հետ. վա­ճա­ռել էին տրանս­պոր­տա­յին մի­ջոց­ներ, ան­շարժ գույք՝ չհասց­նե­լով օ­րեն­քով սահ­ման­ված կար­գով և ժամ­կետ­նե­րում գրան­ցել հա­մա­պա­տաս­խան մար­մին­նե­րում, այս­պես ա­սած, օ­րի­նա­կա­նաց­նել այդ գոր­ծարք­նե­րը։ Տե­ղա­հան­ված­նե­րից ո­րոշ­նե­րը, նա­խա­պա­տե­րազ­մյան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում բնա­կե­լի տուն, ար­տադ­րա­կան կամ գյու­ղատն­տե­սա­կան նշա­նա­կու­թյան օ­բյեկտ­ներ էին կա­ռու­ցել՝ չհասց­նե­լով ա­վար­տին հասց­նել այդ գույ­քի նկատ­մամբ ի­րենց ի­րա­վունք­նե­րի գրանց­ման գոր­ծըն­թա­ցը։

Վե­րո­հի­շյալ ան­ձանց դի­մում­նե­րը ԱՀ բնա­կա­րա­նա­յին հար­ցե­րի և ան­շարժ գույ­քի կա­դաստ­րի կո­մի­տե­նե­րի կող­մից մերժ­վել և շա­րու­նակ­վում են մերժ­վել՝ այն պատ­ճա­ռա­բա­նու­թյամբ, որ բա­ցա­կա­յում են ի­րա­վա­հաս­տա­տող փաս­տաթղ­թե­րը կամ անհ­րա­ժեշտ տե­ղե­կու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք կհաս­տա­տեն խնդ­րո ա­ռար­կա գույ­քե­րի նկատ­մամբ այս կամ այն ի­րա­վուն­քի առ­կա­յու­թյու­նը։ Ըստ այդմ, քա­ղա­քա­ցի­նե­րին այլ ելք չի մնում, քան փոր­ձել դա­տա­կան կար­գով վե­րա­կանգ­նել նշ­ված գույ­քի նկատ­մամբ կորց­րած ի­րա­վա­հաս­տա­տող փաս­տաթղ­թե­րը կամ սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քով տի­րա­պետ­ման փաս­տը հաս­տա­տել։ Միայն նշ­ված փաս­տաթղ­թե­րի վե­րա­կան­գն­ման և սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քով տի­րա­պետ­ման փաս­տը հաս­տա­տող վճ­ռի առ­կա­յու­թյան դեպ­քում տե­ղա­հան­ված քա­ղա­քա­ցի­նե­րը կա­րող են օ­րեն­սդ­րու­թյամբ սահ­ման­ված կար­գով շա­հա­ռու ճա­նաչ­վել և ընդգրկվել հա­մա­պա­տաս­խան մի­ջո­ցա­ռում­նե­րում։
- Այդ դեպ­քում, ինչ­պե՞ս են տե­ղա­հան­ված քա­ղա­քա­ցի­ներն ի­րա­կա­նաց­նում ի­րենց ի­րա­վունք­նե­րը և ու­նե՞ք, ար­դյոք, վի­ճա­կագ­րու­թյուն՝ խնդ­րո ա­ռար­կա դի­մում­նե­րի քա­նա­կի, վեր­ջին­նե­րիս քն­նու­թյան ար­դյունք­նե­րով կա­յաց­ված դա­տա­կան ո­րո­շում­նե­րի վե­րա­բե­րյալ։
- 44-օ­րյա պա­տե­րազ­մից հե­տո ԱՀ դա­տա­րան­ներ մուտք գոր­ծե­ցին մեծ թվով դի­մում­ներ, ո­րոն­ցում ի­րենց ակ­տիվ մաս­նակ­ցու­թյունն ու­նեն ԱՀ փաս­տա­բան­նե­րի պա­լա­տի փաս­տա­բան­նե­րը։ Նրանց մաս­նակ­ցու­թյունն ար­տա­հայտ­վում է տե­ղա­հան­ված քա­ղա­քա­ցի­նե­րին ի­րա­վա­կան օգ­նու­թյուն և ա­ջակ­ցու­թյուն ցու­ցա­բե­րե­լու ե­ղա­նա­կով, մաս­նա­վո­րա­պես՝ դա­տա­րա­նին ներ­կա­յաց­վող դի­մում­նե­րին ա­ռա­ջադր­վող օ­րեն­սդ­րա­կան պա­հանջ­նե­րի պահ­պան­ման, ինչ­պես նաև՝ տե­ղա­հան­ված քա­ղա­քա­ցի­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րի և շա­հե­րի պատ­շաճ պաշտ­պա­նու­թյան հա­մար դա­տա­րա­նում ներ­կա­յա­ցուց­չու­թյուն ա­պա­հո­վե­լու նպա­տա­կով։
Կոնկ­րետ ես դա­տա­րան մուտ­քագր­ված դի­մում­նե­րի ընդ­հա­նուր վի­ճա­կագ­րու­թյա­նը հս­տակ չեմ կա­րող տի­րա­պե­տել, քան­զի նման տե­ղե­կատ­վու­թյուն պաշ­տո­նա­պես չու­նեմ։ Դա­տա­րա­նի աշ­խա­տա­կազ­մը, թերևս, կու­նե­նա այդ­պի­սի վի­ճա­կագ­րու­թյուն, սա­կայն կա­րող եմ նշել, որ իմ վա­րույ­թում առ­կա էին մեկ տաս­նյա­կից ա­վե­լի դի­մում­ներ։ Դի­մում­նե­րի մի մասը՝ ի­րենց սե­փա­կան մի­ջոց­նե­րով ստեղ­ծած, սա­կայն ի­րա­վա­սու պե­տա­կան մար­մին­նե­րում չգ­րանց­ված ան­շարժ գույ­քի նկատ­մամբ սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քով տի­րա­պետ­ման փաս­տի հաս­տատ­ման պա­հանջ­նե­րով էր, մի մասն էլ՝ տրանս­պոր­տա­յին մի­ջոց­նե­րի ձեռք բեր­ման ար­դյուն­քում փո­խանց­ված ի­րա­վուն­քը օ­րեն­քով սահ­ման­ված կար­գով ի­րա­վա­սու մարմ­նում չգ­րանց­ված լի­նե­լու ոչ բա­րեն­պաստ փաս­տի առ­կա­յու­թյամբ նշ­ված գույ­քի նկատ­մամբ սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քով տի­րա­պետ­ման փաս­տը հաս­տա­տե­լու։
- Դա­տա­րան­ներն ինչ­պի­սի՞ մո­տե­ցում են ցու­ցա­բե­րում խնդ­րո ա­ռար­կա դի­մում­նե­րի նկատ­մամբ. բա­վա­րար­վու՞մ, թե՞ մերժ­վում են դրանք։
- Պետք է փաս­տեմ, որ ոչ բո­լոր դեպ­քե­րում ենք ու­նե­նում դրա­կան ար­դյունք։ Կոնկ­րետ իմ վա­րույ­թում գտն­վող դի­մում­նե­րից, ո­րոնց ըստ էու­թյան դա­տա­րա­նի կող­մից քնն­վե­լու ար­դյուն­քում 10-ը 8-ի հա­րա­բե­րակ­ցու­թյամբ ու­նե­ցել եմ դրա­կան ելք, այ­սինքն՝ կա­յաց­վել են բա­րեն­պաստ դա­տա­կան ակ­տեր, հաս­տատ­վել են դի­մու­մա­տու­նե­րի սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քով տի­րա­պետ­ման փաս­տե­րը։ Ի­հար­կե, մի քա­նի ոչ բա­րեն­պաստ դա­տա­կան ակ­տի դեպ­քով չենք կա­րող հա­մակերպ­վել դա­տա­րան­նե­րի կա­յաց­րած ակ­տե­րի կամ նրանց դիր­քո­րո­շում­նե­րի հետ։ Ըստ այդմ, Վե­րաքն­նիչ դա­տա­րան ներ­կա­յաց­վում են նաև բո­ղոք­ներ, ո­րոնք նույն­պես ոչ բո­լոր դեպ­քե­րում են բա­վա­րար­վում։ Ըստ իս՝ խնդի­րը գոր­ծը քն­նող դա­տա­րա­նի ի­րա­վա­կան դիր­քո­րոշ­ման մեջ է։ Բո­լոր դա­տա­րան­ներն էլ ու­նեն ի­րա­վա­գի­տակ­ցու­թյան, ի­րա­վա­կան ակ­տե­րի մեկ­նա­բա­նու­թյան և ի­րա­վաըն­կալ­ման տար­բեր աս­տի­ճան­ներ, հա­կա­ռակ դեպ­քում դա­տա­կան ե­ռաս­տի­ճան հա­մա­կար­գի գո­յու­թյունն ու բո­վան­դա­կու­թյու­նը կկորց­ներ ի­մաս­տը։ Սա­կայն խն­դի­րը ոչ այն­քան ի­րա­վա­կան, որ­քան բա­րո­յա­կան կողմ ու­նի։ Ե­թե գոր­ծող օ­րեն­սդ­րու­թյան հա­մա­ձայն՝ մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան ա­մե­նաար­դյու­նա­վետ մի­ջո­ցը դա­տա­կան մի­ջամ­տու­թյան դի­մելն է, ար­դա­րա­դա­տու­թյունն էլ ի­րա­կա­նաց­վում է բա­ցա­ռա­պես դա­տա­րան­նե­րի կող­մից, ա­պա այ­լընտ­րանք չի մնում, քան դա­տա­րա­նի միջ­նոր­դու­թյամբ ի­րաց­նել այս կամ այն քա­ղա­քա­ցիա­կան ի­րա­վուն­քը։
Կար­ծում եմ, դա­տա­րան­ներն ի­րենց ո­րո­շում­ներն ըն­դու­նե­լիս՝ ան­կախ նրա­նից, ինչ­պես են մեկ­նա­բա­նում կամ ըն­կա­լում ի­րա­վուն­քի նոր­մը, պետք է ա­ռաջ­նորդ­վեն նաև մար­դա­սի­րու­թյան, ար­դա­րու­թյան և հու­մա­նիզ­մի սկզ­բունք­նե­րով։ Պա­տա­հա­կան չէր, որ նախ­կին ԽՍՀՄ տա­րի­նե­րին դա­տա­րան­ներն ան­վան­վում էին ժո­ղովր­դա­կան դա­տա­րան­ներ։ Ցան­կա­ցած ո­րո­շում պետք է բխի ժո­ղովր­դի ի­րա­վունք­նե­րից և շա­հե­րից։

ԱԱ