ՄՇԱԿ ԵՆ, ԶԻՆՎՈՐ ՈՒ ՇԻՆԱՐԱՐ
Սերգեյ ՍԱՖԱՐՅԱՆ
Գյուղը, գյուղական կյանքը, գյուղական կենսակերպն ու մշակույթը միշտ եղել են մեր ազգագրական և մարդաբանական ուսումնասիրությունների տիրույթում, որովհետև այնտեղ մեզնից յուրաքանչյուրն է։ Անկեղծ է գյուղական առօրյան, նույնիսկ հիմա, այս հունից շեղված ժամանակներում։
Մարտունու շրջանի Կոլխոզաշեն համայնքը յուրահատուկ համ ու հոտ ունի, հենց առաջին պահից, երբ մտնում ես գյուղ, քեզ շղթայում է մի հրաշալի ու անբացատրելի զգացողություն, թվում է, այնտեղ ծնվել և այնտեղ մեծացել ես։ Նրա արարող բնակիչների ժպիտը՝ բնության գույներին խառնված, գյուղ եկած ցանկացած մեկին կարող են կտրել ու տանել դեպի հին, շատ հին ժամանակներ։
Թեև գյուղը մեծ չէ, բայց առանձնանում է իր ակտիվ ապրելակերպով, մի տեսակ տարբերվող խոսքի ու մտածելակերպի ձև ունեն այս գյուղի երիտասարդները։ Երբ դեռ նոր հասել էինք Կոլխոզաշեն, մեզ մոտեցավ մի երիտասարդ ու բավականին մտերմիկ ու հարազատաբար ասաց.
-Աշխարհի ամենամեծ ու ամենագեղեցիկ գյուղն եք եկել։
Հետո մեզ հանդիպած բոլոր կոլխոզաշենցիներն սկսեցին իրար հերթ չտալով պատմել իրենց գեղեցիկ գյուղի առավելությունների մասին, նրանցից յուրաքանչյուրը փորձում էր համոզել մեզ, որ Կոլխոզաշենն է աշխարհի դրախտը։ Տարեցներից մեկը, ով լուռ հետևում էր, թե ինչպես են համագյուղացիները պատմում այս կամ այն հետաքրքիր փաստի մասին, ծանր քայլելով մոտեցավ ու ասաց.
-Չէ իսկապես մեր գյուղը լավն է, տաս աղբյուր ունենք, տաս հրաշք։
Հետո սկսեց թվարկել այդ աղբյորները՝ ՙՍրաբունց՚, ՙԿանունց՚, ՙԱխպրիծոր՚, ՙՀռումեն՚, ՙԴոնգոմի՚, ՙԳարաքի՚, ՙԱբունց՚, ՙՉաման՚, ՙԿետենարտի՚ և ՙՊլպլան՚։ Կոլխոզաշենի տարածքում կան նաև պատմամշակութային հուշարձաններ, օրինակ Սբ. Աստվածածին եկեղեցին՝ կառուցված XIX դարում, հին գերեզմանոց (XVIII-XIX դդ.), գյուղատեղի (XVII-XVIII դդ.), խաչքար (XV-XVII դդ.), ընդհանուր առմամբ, հաշվառված է թվով 15 հուշարձան։ Կոլխոզաշենում է գտնվում նաև հայազգի խորհրդային ռազմական գործիչ, գեներալ- գնդապետ Միքայել Արտեմի Բարսեղյանի (նաև՝ Միխայիլ Պարսեղով) անվան ռազմական թանգարանը։ Կոլխոզաշենցիներն առանձնակի ոգևորությամբ են խոսում այս մասին և հպարտորեն ներկայացնում համագյուղացի գեներալի կենսագրությունը։ Ասում են՝ մենք այդպիսի մեծ անուն ձեռք բերած կոլխոզաշենցիներ շատ ունենք, դա հողին ամուր կանգնելու մեր սիրուց է։
Ծննդով Կոլխոզաշենից է նաև բանաստեղծ, լրագրող, ԽՍՀՄ, Արցախի և Հայաստանի գրողների միությունների անդամ, ԼՂՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Հրաչյա Բեգլարյանը։ Ինչպես Արցախյան առաջին, այնպես էլ երրորդ պատերազմում կոլխոզաշենցիներն իրենց գյուղի վաղվա օրվա և հանուն հայրենի եզերքի պայքարեցին, սրբազան հողի պաշտպանության համար 44 –օրյա պատերազմում զարկվեց հինգ կոլխոզաշենցի։
յս գյուղում հայրենիքը շատ են սիրում, այստեղի բնակիչները պատերազմի ժամանակ զենքով, պատերազմից հետո գրչով ու բահով են ճակատում։ Հողը շատ սիրելուց է հայրենիք դառնում և, ինչպես ասում են, զոհաբերման մեջ է նրա ողջ հմայքը։
Կոլխոզաշենն իսկական համ ու հոտով հայկական գյուղ է, կարգին ապրելու տեղ։ Հուսանք, մեր հաջորդ այցի ժամանակ Կոլխոզաշենում բնակիչների անհավանական թվաքանակի կհանդիպենք և մայրուղուց դեպի գյուղ տանող ճանապարհն էլ ասֆալտապատ կլինի։
Հ.գ.
Մեծ ու փոքր կոլխոզաշենցիների խնդրանքով, որպես վերջաբան ընտրեցի Հրաչյա Բեգլարյանի ՙՂարաբաղցին՚ ստեղծագործությունը։
Պատվել գիտի միշտ իր հյուրին,
Գիտի գինը աղ ու հացի,
Միշտ հյուրասեր ու միշտ բարի,
Միշտ սրտաբաց ղարաբաղցին։
Ուր էլ լինես իմ բարեկամ,
Դու նրա հետ ընկերացիր,
Լավ ընկերոջ համար անգամ
Կյանքը կտա ղարաբաղցին։
Կռվում լինի, աշխատանքում,
Խիզախում է ինչպես արծիվ,
Վաստակն արդար, խիղճը մաքուր,
Արդարադատ Ղարաբաղցին։
Մշակ է նա ու շինարար,
Բայց հասարակ մարդ մի կարծիր,
Գիտնական է ու զորավար,
Բազմավաստակ Ղարաբաղցին։
Խաղաղ է նա համբերատար,
Բայց թե հոգով դու դառնացրիր, Ամպի նման կորոտա,
Շանթ ու կրակ Ղարաբաղցին։
