ԼՐԱԳՐՈՂՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ

 ՙԱ­զատ Ար­ցախ՚-ը զրու­ցել է 2020թ. պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քում ի­րենց մաս­նա­գի­տա­կան պարտ­քը կա­տա­րած ար­ցախ­ցի լրագ­րող­նե­րի հետ։

2020 թվական, ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 27,
ժամը 7.00

ՆՈ­ՐԱՅՐ ՀՈՎ­ՍԵ­ՓՅԱՆ (Ար­ցա­խի հան­րա­յին հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան ՙ Օր՚ լրատ­վա­կա­նի գլ­խա­վոր խմ­բա­գիր).- Պա­տե­րազ­մի միշտ էլ սպա­սում էինք։ Եվ երբ վաղ ա­ռա­վո­տյան Ստե­փա­նա­կեր­տում և հա­րա­կից տա­րած­քում պայ­թյուն­ներ ո­րո­տա­ցին, բո­լորս հաս­կա­ցանք, որ պա­տե­րազմ է, և չկա երկ­րորդ հար­ցը... Հե­տո պետք է ի­մա­նա­յինք, որ պայ­թյուն­ներ են ո­րո­տա­ցել Ար­ցա­խի ամ­բողջ տա­րած­քում։ Դա պետք է ի­մա­նա­յինք հե­տո։ Իսկ սեպ­տեմ­բե­րի 27-ին պար­զա­պես շտա­պե­ցինք տե­ղե­կատ­վա­կան շտաբ։

Ա­ՆԻ ՄԻ­ՆԱ­ՍՅԱՆ (Ար­ցա­խի հան­րա­յին ռա­դիո­յի տնօ­րեն).- Ես հան­գիստ էի, շատ հան­գիստ։ Ինձ թվում էր, ու ինչ­քան միա­միտ էի, որ ա­մեն բան կա­րող եմ վե­րահս­կել ու վե­րահս­կում եմ։ Հա­մե­նայն դեպս այն, ինչ գոր­ծիս հետ էր կապ­ված։ Դժ­վար էր, երբ սեպ­տեմ­բե­րի 27-ին ուշ ե­րե­կո­յան Ե­րե­ւա­նից հա­սա Ստե­փա­նա­կերտ՝ ու­ղիղ ռա­դիո... Մե­նա­կու­թյան այդ­պի­սի զգա­ցում չեմ ու­նե­ցել եր­բեք։

ԾՈ­ՎԻ­ՆԱՐ ԲԱՐ­ԽՈՒ­ԴԱ­ՐՅԱՆ (Ար­ցա­խի հան­րա­յին հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան լրատ­վա­կա­նի մեկ­նա­բան, 5-րդ ա­լիք հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան թղ­թա­կից).- Վախ՝ ե­րե­խա­նե­րի հա­մար, տագ­նապ՝ դիր­քե­րում գտն­վող ա­մուս­նուս հա­մար... Ա­ռա­ջին պայ­թյուն­նե­րը հենց այդ ապ­րում­նե­րը բե­րե­ցին։ Ա­ռա­ջին ար­կե­րից մե­կը մեր շեն­քի ա­ռա­ջին հարկն էր ըն­կել, բա­րե­բախ­տա­բար, զո­հեր չե­ղան։ Մենք բո­լո­րի հետ ի­ջանք նկու­ղա­յին հարկ, ես տե­ղա­վո­րե­ցի ե­րե­խա­նե­րին և վա­զե­ցի դե­պի ՊԲ տե­ղե­կատ­վա­կան կենտ­րոն, ո­րը մեր շեն­քի մոտ էր տե­ղա­կայ­ված։ Իմ գոր­ծըն­կեր­նե­րը դեռ նոր էին հա­վաք­վում, այդ­պես էլ չկա­րո­ղա­ցա պար­զել, թե ինչ է կա­տար­վում, ու հենց այդ­տեղ էլ դի­մա­վո­րե­ցի իմ գոր­ծըն­կեր-օ­պե­րա­տոր Տիգ­րան Գաս­պա­րյա­նին։ Րո­պե­ներ անց նկա­րա­հա­նում էինք վնաս­ված բնա­կա­րա­նը, տե­սա­ձայ­նագ­րում՝ բնա­կիչ­նե­րին։ Ե­րե­կո­յան ար­դեն ե­թե­րում էի... Ե­րեք օր հե­տո տուն գնա­ցի՝ ե­րե­խա­նե­րի հա­մար ո­րոշ պա­րա­գա­ներ վերց­նե­լու։

ԳԵ­ՆԱ­ԴԻ Ե­ՐԵ­ՄՅԱՆ (Ար­ցա­խի հան­րա­յին հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան լրագ­րող).- Ընդ­հան­րա­պես, ա­ռա­վոտ­ներն ուշ եմ արթ­նա­նում, ա­ռա­վել ևս՝ կի­րա­կի օ­րե­րին, բայց այդ օ­րը, չգի­տեմ ին­չու, շուտ արթ­նա­ցա՝ ժա­մը 7-ը չկար։ Տա­րօ­րի­նակ ներ­քին տագ­նապ կար, դուրս ե­կա պատշ­գամբ, ծխա­խոտ վա­ռե­ցի (այդ ժա­մա­նակ հազ­վա­դեպ էի ծխում), ար­դեն 7-ն անց էր, եր­կն­քում ան­ծա­նոթ բզ­զոց կար (ԱԹՍ-նե­րի ձայնն էր, հե­տո ի­մա­ցա) նա­յե­ցի եր­կն­քին, բայց տա­րօ­րի­նակ ո­չինչ չն­կա­տե­ցի։ Եվս 2 րո­պե ու՝ ո­րո­տա­ցին պայ­թյուն­ներ... ոչ թե լսում էի, այլ ա­մեն ինչ կա­տար­վում էր աչ­քիս ա­ռաջ։ Հե­ռա­խո­սով սկ­սե­ցի նկա­րել ԱԹՍ-նե­րի հար­ված­ներն ու մեր ՀՕՊ-ի աշ­խա­տան­քը... ԱԹՍ-ի հր­թիռ­նե­րից մեկն էլ մեր տան դի­մա­ցի ձորն ըն­կավ, բա­րե­բախ­տա­բար, չպայ­թեց։ Փոր­ձե­ցի զան­գել լու­րե­րի մեր գլ­խա­վոր խմ­բագ­րին՝ Նո­րայ­րին։ Մոտ 20 րո­պե անց մի կերպ հա­ջող­վեց։ Նո­րայրն ա­սաց, որ պատ­րաստ­վեմ աշ­խա­տան­քի։ Ար­ձա­կուր­դում էի։ Մեկ ժամ անց, ար­դեն շարժ­վե­ցինք դե­պի Մար­տա­կերտ։ Ի­հար­կե, ներ­քին տագ­նապ կար, բայց ՙՊար­տու­թյուն՚ չէի պատ­կե­րաց­նում։

Մենք և մյուսները...

ՆՈ­ՐԱՅՐ ՀՈՎ­ՍԵ­ՓՅԱՆ.– Թեո­րիան այլ բան է, պրակ­տի­կան՝ այլ։ Դեռևս Ապ­րի­լյան պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ մոտ մեկ ա­միս ան­մի­ջա­կան առն­չու­թյուն ու­նե­ցանք այդ ի­րա­վի­ճա­կի հետ, պար­բե­րա­բար ա­ռաջ­նա­գիծ էինք գնում։ Պա­տե­րազ­մից հե­տո էլ ո­րոշ դա­սըն­թաց­ներ, սե­մի­նար­ներ ե­ղան։ Բայց 2020-ին այլ էր ի­րա­վի­ճա­կը։ Ան­գամ 2016-ի պա­տե­րազ­մին ա­կա­նա­տես ե­ղած լրագ­րող­նե­րից շա­տե­րը չէին պատ­կե­րաց­նում, օ­րի­նակ, որ անհ­րա­ժեշտ կլի­նի ռե­պոր­տաժ պատ­րաս­տել ռմ­բա­կոծ­վող Ստե­փա­նա­կեր­տում կամ կա­րող է գնալ Մար­տու­նի և մի քա­նի ժամ մնալ նկու­ղում, ո­րով­հետև ռմ­բա­կո­ծու­թյան պատ­ճա­ռով հնա­րա­վոր չէ նկա­րա­հա­նել։ Ես և իմ գոր­ծըն­կեր­նե­րից շա­տե­րը պատ­րաստ էինք ա­ռաջ­նա­գիծ, խրա­մատ­ներ գնա­լու, մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ լու­սա­բա­նե­լու։ Ե­ղավ այն­պես, որ բա­ցի նշ­վա­ծից, մենք ստիպ­ված ե­ղանք լու­սա­բա­նել նաև մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի խախտ­ման, այս­պես ա­սած, ա­ղա­ղա­կող դեպ­քերր երբ ռմ­բա­կոծ­վում էր դպ­րո­ցը, ռմ­բա­կոծ­վում էր հի­վան­դա­նո­ցը, երբ քա­ղա­քա­ցին վս­տահ չէր, որ հա­ցի խա­նութ գնա­լով, ար­դյո՞ք, ողջ կվե­րա­դառ­նա։ Խրա­մատ գնա­լուն պատ­րաստ էինք, բայց, որ ամ­բողջ եր­կի­րը կա­րող է մեկ ժամ­վա ըն­թաց­քում խրա­մատ դառ­նալ, չէինք պատ­րաստ­վել։ Բայց կա­րո­ղա­ցանք մեզ վս­տահ­ված աշ­խա­տան­քը ա­վել կամ պա­կաս չա­փով կա­տա­րել։ Սա ա­սում եմ ի պա­տիվ իմ գոր­ծըն­կեր­նե­րի, ո­րով­հետև նրանք եր­բեմն վի­րա­վոր­վում էին, երբ փոր­ձում էի խնա­յել ի­րենց։ Ա­մե­նադժ­վարն այն էր, որ գի­տես՝ այդ տա­րած­քը վտան­գա­վոր է, բայց պետք է լրագ­րո­ղը գնա ու լու­սա­բա­նի... Իմ գոր­ծըն­կեր­նե­րի մեծ մա­սը զին­վոր էր։ Աշ­խա­տում էր տե­ղե­կատ­վա­կան պա­տե­րազ­մի, տե­ղե­կատ­վա­կան տե­ռո­րի պայ­ման­նե­րում։ Մի կող­մից դու պետք է լու­սա­բա­նես, մյուս կող­մից պետք է տե­ղե­կատ­վա­կան դաշ­տում տես­նես, վե­րահս­կես այդ լրատ­վա­կան հոս­քե­րը, անհ­րա­ժեշ­տու­թյան դեպ­քում փոր­ձես դրանց հա­կա­դար­ձել կամ գո­նե դրանք հա­վա­քագ­րես՝ հե­տա­գա­յում ինչ-որ նպա­տակ­նե­րով օգ­տա­գոր­ծե­լու հա­մար։ Իսկ այդ շր­ջա­նում հա­վաք­ված շատ նյու­թեր հե­տա­գա­յում պարզ­վեց, որ բա­վա­կա­նին օգ­տա­կար են Ադր­բե­ջա­նի դեմ այդ մե­ղադ­րանք­նե­րը հաս­տա­տե­լու հար­ցում։ Այդ աշ­խա­տանք­ներն առ այ­սօր շա­րու­նակ­վում են։ Ինչ վե­րա­բե­րում է ար­տա­սահ­մա­նյան լրագ­րող­նե­րի և մեր աշ­խա­տան­քի տար­բե­րու­թյա­նը, ա­պա մենք պետք է լու­սա­բա­նեինք մեր պա­տե­րազ­մը, մեզ վրա հար­ձա­կու­մը։ Մենք չու­նեինք այն հնա­րա­վո­րու­թյու­նը, որ պա­տե­րազ­մը լու­սա­բա­նեինք խրա­մա­տի 2 կող­մից։ Իսկ ե­թե դու խրա­մա­տի մի կող­մում ես, ու­րեմն լրագ­րող լի­նե­լու հետ նաև զին­վոր ես։

Ա­ՆԻ ՄԻ­ՆԱ­ՍՅԱՆ.- Մար­դիկ կա՜մ մնում են, կա՜մ՝ գնում։ Բայց պա­տե­րազ­մում մնա­լու ու աշ­խա­տե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն, գու­ցե, եր­բեք էլ չլի­նի։ Գու­ցե ո­րոշ մար­դիկ ի­րենց մաս­նա­գի­տա­կան գոր­ծը կա­տա­րե­լու ու ցույց տա­լու լա­վա­գույն հնա­րա­վո­րու­թյունն են բաց թո­ղել, ո­րոշ­նե­րը գու­ցե՝ ոչ։ Ա­մեն մեկն իր ո­րո­շու­մը պի­տի կա­յաց­նի։ Ա­մեն մեկն իր ո­րո­շումն է կա­յաց­րել։ Սխալ-ճիշտ չկա։ Չմո­ռաց­վի ե­ղա­ծը։ Մնա­ցածն ան­ցո­ղիկ բա­ներ են։ Պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ ղե­կա­վա­րում էի Ար­ցա­խի հան­րա­յին ռա­դիոն, այս դեպ­քում ա­վե­լի ճիշտ կլի­նի ա­սել, որ ես պա­տաս­խա­նա­տուն էի։ Դա ա­վե­լի խո­սուն է նկա­րագ­րում աշ­խա­տանքս։ Ե­թե ռա­դիոն իր հիմ­նա­կան ու ամ­բող­ջա­կան կազ­մով աշ­խա­տեր տե­ղում, մենք որ­պես լրատ­վա­մի­ջոց բա­ցար­ձակ ան­գե­րա­զան­ցե­լի կլի­նեինք ու միա­կը՝ խրա­մա­տի հա­մար, ա­պաս­տա­րան­նե­րի հա­մար, ռմ­բա­կո­ծու­թյուն­նե­րի ու հր­թի­ռա­կո­ծու­թյուն­նե­րի մեջ ապ­րող Ար­ցա­խի քա­ղաք­նե­րի ու գյու­ղե­րի հա­մար։ Պա­տե­րազ­մը նաև ըն­ձե­ռեց բա­ցա­ռիկ հնա­րա­վո­րու­թյուն, ո­րից, այս­պես ա­սած, կա­րո­ղա­ցան օգտ­վել նրանք, ով­քեր Ստե­փա­նա­կեր­տում էին։ Ո­րով­հե­տեւ ֆի­զի­կա­պես լի­նել-չլի­նե­լու պայ­ման­նե­րում աշ­խա­տե­լը, միեւ­նույն է, ան­հա­մե­մա­տե­լի է ցան­կա­ցած այլ ի­րա­վի­ճա­կի հետ։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ինձ հա­մար, Ստե­փա­նա­կեր­տում մնա­ցած գոր­ծըն­կեր­նե­րիս ու ռա­դիո­յի հա­մար կա­րե­ւոր է ե­ղել նաև Ե­րե­ւա­նի օգ­նու­թյու­նը։ Ա­ռանց այդ օգ­նու­թյան բազ­մա­թիվ հար­ցեր չէին լուծ­վի, ու ռա­դիոն, որ չլ­ռեց պա­տե­րազ­մի ողջ ըն­թաց­քում։ Ար­տա­սահ­մա­նից ժա­մա­նած լրագ­րող­նե­րը լուրջ պրո­ֆե­սիո­նալ­ներ էին՝ հա­մա­պա­տաս­խան դպ­րոց, կր­թու­թյուն ու ռազ­մա­կան-պա­տե­րազ­մա­կան լրագ­րու­թյուն ան­ցած մար­դիկ։ Պա­տե­րազմն ա­մեն օր ցույց էր տա­լիս, թե ինչ­քան ՙտկ­լոր՚ ենք մենք՝ որ­պես հա­սա­րա­կու­թյուն, եր­կիր ու պե­տու­թյուն։ Պա­տե­րազմն ա­մեն օր ցույց էր տա­լիս նա­խոր­դած տա­րի­նե­րի բա­ցե­րը։ Իսկ դրա պտուղ­նե­րը քա­ղում էին բո­լո­րը, ա­մեն տեղ։

ԾՈ­ՎԻ­ՆԱՐ ԲԱՐ­ԽՈՒ­ԴԱ­ՐՅԱՆ. -Ոչ մի լրագ­րող ի­րա­կա­նում երևի պատ­րաստ չի լի­նում պա­տե­րազ­մին, մա­նա­վանդ նման պա­տե­րազ­մի։ Օր­վա վեր­ջում, երբ գլուխդ դնում էիր մի տեղ հան­գս­տա­նա­լու՝ հաս­կա­նում էիր, որ շատ պա­տա­հա­կան ես ողջ մնա­ցել։ Ա­ռա­վե­լու­թյուն ու­նեին օ­տա­րերկ­րյա լրագ­րող­նե­րը, ո­րով­հետև նրանք, քիչ թե շատ, պատ­րաստ­ված էին գա­լիս, գո­նե զրա­հա­բաճ­կոն­ներ ու­նեին, տե­ղում էլ, մեր բնա­վո­րու­թյա­նը հա­մա­ձայն, փոր­ձում էինք ա­ռա­ջի­նը նրանց ա­պա­հո­վել մե­քե­նա­նե­րով, ու­ղեկ­ցորդ­նե­րով, ին­ֆոր­մա­ցիա­յով, կա­պի մի­ջոց­նե­րով... Գու­ցե այդ կերպ փոր­ձում էին ին­ֆոր­մա­ցիա­յի ար­տա­հոս­քը կա­ռա­վա­րել, ին­չը հաս­կա­նա­լի և ըն­դու­նե­լի է։ Նույ­նիսկ մենք էինք մեր սուղ մի­ջոց­նե­րով օգ­նում։ Տե­ղա­ցի լրագ­րող­նե­րի միակ ա­ռա­վե­լու­թյու­նը տե­ղան­քին ու բնա­կիչ­նե­րին ծա­նոթ լի­նելն է։ Իսկ խն­դիր­նե­րը շատ-շատ էին. կոնկ­րետ ինձ հա­մար, որ­պես 5-րդ ա­լի­քի լրագ­րո­ղի, դրանք շատ-շատ էին՝ անվ­տան­գու­թյուն, տրանս­պորտ, նյու­թը մոն­տաժ­ված ու­ղար­կե­լու հնա­րա­վո­րու­թյան բա­ցա­կա­յու­թյուն և այլն։ Մեզ շատ օգ­նե­ցին այս­տեղ Ար­ցա­խի հան­րա­յի­նի, իսկ Երևա­նում 5-րդ ա­լի­քի մեր գոր­ծըն­կեր­նե­րը։ Երբ դու լու­սա­բա­նում ես պա­տե­րազ­մը քո երկ­րում, ի­հար­կե, հե­ռա­նում ես դա­սա­կան լրագ­րու­թյու­նից՝ կա­մա, թե՝ ա­կա­մա։ Դու հնա­րա­վո­րու­թյուն չու­նես ներ­կա­յաց­նել հա­կա­ռակ կող­մը, դու հետևում ես պաշ­տո­նա­կան հա­ղոր­դագ­րու­թյուն­նե­րին՝ հաշ­վի առ­նե­լով ռազ­մա­կան դրու­թյու­նը, նկա­րա­հան­վող մարդ­կանց, օ­բյեկտ­նե­րի անվ­տան­գու­թյու­նը... Մենք պար­զա­պես նկա­րա­հա­նում էինք այն ա­մե­նը, ինչ տե­ղի էր ու­նե­նում, իսկ կադ­րե­րը շատ ա­վե­լի խո­սուն էին, հա­մե­նայն­դեպս լրագ­րու­թյան եր­կու պար­տա­դիր պայ­ման կա­տա­րում էինք՝ օ­պե­րա­տիվ էինք ու մեր ձեռ­քի տակ ե­ղած, մեր ֆիք­սած ին­ֆոր­մա­ցիան չէինք խե­ղա­թյու­րում։

ԳԵ­ՆԱ­ԴԻ Ե­ՐԵ­ՄՅԱՆ.– Պա­տե­րազ­մա­կան պայ­ման­նե­րում գոր­ծե­լու մա­սով մենք հա­տուկ վե­րա­պատ­րաս­տում չենք ան­ցել (խոս­քը Ար­ցա­խի հան­րա­յին հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան լրագ­րող­նե­րի մա­սին է)։ Բայց ռազ­մա­կան դրու­թյան պայ­ման­նե­րում տաս­նյակ տա­րի­նե­րի փորձն այդ ա­ռու­մով, կար­ծում եմ, դրա­կան ար­դյունք է տվել։ Խն­դիր­նե­րը շատ էին, իսկ ա­ռա­վե­լու­թյու­նը երևի այն է, որ բա­ցա­հայ­տե­ցինք ինք­ներս մեզ՝ ար­դեն գործ­նա­կա­նում։ Հայ­րե­նի երկ­րի վրա թշ­նա­մու ռազ­մա­կան ագ­րե­սիան լու­սա­բա­նե­լը դյու­րին գործ չէ. ա­ռա­վել ևս, երբ այդ պա­տե­րազ­մում ՙՊարտ­վո­ղի դե­րում ես>... Կան շատ նր­բու­թյուն­ներ, ո­րոնց մա­սով պետք է զգույշ լի­նել, ա­ռա­վել ևս, երբ մեր լու­սա­բա­նա­ծը դի­տում է նաև թշ­նա­մին։ Օ­տա­րերկ­րյա լրագ­րող­նե­րի հա­մար այդ ա­ռու­մով շատ ա­վե­լի հեշտ է. ու­րի­շի պա­տե­րազ­մը լու­սա­բա­նե­լը ի՞նչ դժ­վար գործ է։ Ի­րենց հա­մար սո­վո­րա­կան աշ­խա­տանք էր և կարևո­րը՝ բարձր վար­ձատր­վող։ Իսկ ցա­վա­լին այն է, ինչ­պես Ապ­րի­լյա­նի ժա­մա­նակ նկա­տե­ցի, այն­պես էլ եր­րորդ պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին՝ մեր իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը, կար­ծես, ա­վե­լի շատ վս­տա­հում են օ­տա­րերկ­րյա լրագ­րող­նե­րին. ինչ­պես ա­սում են՝ օ­րի­շի ը­րա­ծը միշտ քաղցր ու ցան­կա­լի­յա ըր­վամ... Մեզ հա­մար, ե­թե չա­սենք անհ­նա­րին, ա­պա շատ դժ­վար էր ա­ռաջ­նա­գիծ դուրս գա­լը. ՊԲ-ն խս­տիվ ար­գե­լում էր։ Այ­դու­հան­դերձ, իմ կա­պե­րով ու մեր տնօ­րի­նու­թյան թույ­լտ­վու­թյամբ, մի քա­նի ան­գամ թա­քուն կա­րո­ղա­ցա մտ­նել ռազ­մա­դաշտ։

Հիշողություններ...

ՆՈ­ՐԱՅՐ ՀՈՎ­ՍԵ­ՓՅԱՆ.– Պա­տե­րազ­մից մեկ տա­րի անց, ա­վե­լի շատ ոչ թե հի­շում եմ պա­տե­րազ­մը, այլ՝ այդ օ­րե­րին իմ տե­սած մարդ­կանց։ Հի­շում եմ Ստե­փա­նա­կեր­տում մինչև վեր­ջին օ­րը աշ­խա­տող խա­նու­թը, հա­ցի միակ ար­տադ­րա­մա­սը։ Հի­շում եմ, երբ մեր գոր­ծըն­կե­րու­հի­նե­րին հա­մո­զում էինք, որ լքեն Ար­ցա­խը, միա­նան ի­րենց ե­րե­խա­նե­րին, բայց մինչև վեր­ջին պա­հը մնա­ցին։ Հի­շե­լու շատ բան կա... հի­շում եմ խրա­մատ­նե­րում իմ տե­սած զին­վոր­նե­րին, վա­խե­նում եմ մտա­ծել, թե նրան­ցից քա­նիսն են ողջ (նույ­նիսկ չես էլ ու­զում ճշ­տել, ո­րով­հետև նրանք քեզ հա­մար ողջ են)։ Դա­ժան է պա­տե­րազ­մը։ Հե­տո հի­շում եմ պա­տե­րազ­մից հե­տո Ստե­փա­նա­կերտ վե­րա­դար­ձող­նե­րին. երևի նո­յեմ­բե­րի 14-15-ն էր, երբ մեծ ավ­տո­բուս­նե­րով վե­րա­դար­ձան ա­ռա­ջին մեծ խմ­բե­րը։ Նկա­րա­հա­նում էինք ի­րենց հա­մար տխուր վե­րա­դար­ձը։ Սա­կայն ինձ հա­մար ու­րա­խու­թյուն էր, ո­րով­հետև օ­րեր ա­ռաջ ես տե­սել էի դա­տարկ­ված մայ­րա­քա­ղա­քը... Այ­սօր­վա ե­ռու­զե­ռը ես հա­մե­մա­տում եմ մեկ տա­րի ա­ռաջ ու­նե­ցա­ծի հետ։ Մենք կա­րո­ղա­ցանք վե­րագտ­նել մեզ։ Սա հույս է, որ ա­մեն ինչ դեռ կո­րած չէ...

Ա­ՆԻ ՄԻ­ՆԱ­ՍՅԱՆ.- Ինչ­քան ժա­մա­նակն ա­ռաջ է գնում, ա­մեն ինչ ա­վե­լի դժ­վար է դառ­նում՝ և՜ հո­գե­պես, և՜ ֆի­զի­կա­պես։ Պա­տե­րազմն ինձ­նից խլեց այն­քան, ինչ­քան տվեց, կամ գու­ցե հա­կա­ռա­կը։ Պա­տե­րազ­մում նույն­չափ կյանք կար, որ­քան՝ մահ։ Չնա­յած դրա հե­տե­ւանք­ներն ինձ հետ կլի­նեն մին­չեւ իմ կյան­քի վերջ։ Չեմ ափ­սո­սում։ Իմ մաս­նա­գի­տա­կան դրսևոր­ման ինձ տր­ված հնա­րա­վո­րու­թյունն օգ­տա­գոր­ծել եմ՝ մնա­լով պա­տե­րազ­մում։

ԾՈ­ՎԻ­ՆԱՐ ԲԱՐ­ԽՈՒ­ԴԱ­ՐՅԱՆ.- Ճիշտն ա­սած, հի­մա չեմ հի­շում ամ­սաթ­վե­րով՝ ե՞րբ և ի՞նչ է տե­ղի ու­նե­ցել, միայն դեպ­քերն եմ հի­շում, նկա­րա­հա­նում­նե­րի վայ­րե­րը, իմ տե­սա­նյու­թե­րի հե­րոս­նե­րին ...Պա­տե­րազ­մից մեկ տա­րի անց, ես միայն հար­ցեր ու­նեմ, շատ ան­պա­տաս­խան հար­ցեր... Հի­շո­ղու­թյուն­ներ էլ կան՝ լավ, ա­վե­լի շատ՝ վատ... Մի օր, հա­վա­նա­բար, կպատ­մեմ, բայց ոչ հի­մա։ Հի­մա պար­զա­պես լռել եմ ու­զում...

ԳԵ­ՆԱ­ԴԻ Ե­ՐԵ­ՄՅԱՆ.- Պա­տե­րազ­մից մեկ տա­րի անց ա­կանջ­նե­րիս մեջ, կար­ծես, դեռ հն­չում է թշ­նա­մու ա­վիա­հար­ված­նե­րի և հր­թիռ­նե­րի պայ­թյու­նը։ Ե­րազ­նե­րում պա­տե­րազ­մի մեջ եմ։ Ա­ռա­ջին օր­վա տագ­նա­պը դեռ սր­տումս է, մեր հաղ­թա­նա­կի պա­տե­րազ­մը՝ առջևում։ Վս­տահ եմ։